Bí ẩn bức tượng 3 sắc thái của người phụ nữ 2 vương triều Việt Nam

Không giống bất kỳ bức tượng hoàng hậu nào trong hệ thống đền miếu Việt Nam, pho tượng Dương Vân Nga là kết tinh của nghệ thuật, lịch sử và chiều sâu văn hóa. Ở đó, người ta không chỉ nhìn thấy dáng vẻ một người phụ nữ đẹp mà còn cảm nhận được cái giá của quyền lực, sự lựa chọn đau đớn giữa tình riêng và nghĩa lớn.

Người phụ nữ "giữa hai triều đại"

Dương Vân Nga – người đàn bà hai lần đội mũ phượng, từng là Hoàng hậu của Đinh Tiên Hoàng, rồi trở thành chính thất của Lê Đại Hành. Lịch sử ghi lại bà là người đã trao áo long bào cho Lê Hoàn, mở đường cho nhà Tiền Lê lên thay nhà Đinh, giữa lúc đất nước đối mặt hiểm họa xâm lăng từ nhà Tống.

Chính sử từng khắt khe với bà. Nhiều sử gia cũng nặng lời với việc “một phụ nữ hai chồng”, mà quên rằng, chính nhờ bà – một người phụ nữ không ngồi yên trong bóng tối – mà đất nước tránh được một cuộc binh biến đẫm máu, tiếp tục hành trình dựng nước và giữ nước.

Nếu Đinh Tiên Hoàng là người khởi đầu quá trình thống nhất đất nước thì Dương Vân Nga là chiếc cầu nối, và Lê Hoàn là người hoàn tất. Vai trò trung gian ấy không nhỏ, nhưng lịch sử lại thường chỉ nhắc đến bà như vợ của hai vị vua.

"Lịch sử chỉ nhớ đến những người chiến thắng, nhưng ai sẽ kể cho hậu thế nghe về người đàn bà đã lặng lẽ đổi số phận mình lấy sự liền mạch cho quốc gia?".

Tượng bà – một tuyệt phẩm nghệ thuật điêu khắc

Tượng Dương Vân Nga hiện đặt ở đền vua Lê Đại Hành, Ninh Bình – không chỉ là một sản phẩm điêu khắc, mà là một thông điệp đầy ẩn ý.

Tượng được bố trí bên trái ngai vua – nơi đáng lẽ dành cho hoàng tử. Nhưng vì nếu đặt bà bên phải (vị trí "tay phải" của vua, như đúng vai trò hoàng hậu), thì lưng bà sẽ quay lại đền vua Đinh. Các bậc tiền nhân không chấp nhận điều đó. Họ để bà ngồi bên trái – vị trí có phần thiệt thòi, nhưng lại giúp bà hướng cả tâm về hai người đàn ông từng gắn bó: một người là chồng cũ, một người là vua mới.

Càng đặc biệt hơn, pho tượng thể hiện ba sắc thái khác biệt tùy theo góc nhìn:

Nhìn chính diện, bà là một vị mẫu nghi thiên hạ – khuôn mặt nghiêm trang, uy nghi như đang lắng nghe triều thần nghị luận. Nhìn từ bên phải, gương mặt bà trở nên bầu bĩnh, hiền từ như một người mẹ, đang vỗ về dạy bảo con cái. Từ bên trái, má của bà hơi hẹp lại với ánh mắt khắc khổ, đầy suy tư – có lẽ là nỗi giằng xé giữa hai vương triều, giữa tình riêng và xã tắc.

Tóc bà tết dải dài, vắt về phía trước như tượng Quan Âm thời Mạc. Mũ đội đầu có hình rồng, hoa văn mây, cúc được chạm khắc tỉ mỉ – mang phong cách thời Nguyễn, nhưng vẫn đan cài ảnh hưởng từ nghệ thuật Mạc, tạo nên sự giao thoa độc đáo giữa các thời kỳ mỹ thuật.

Có thể nói, tượng Dương Vân Nga là một bức chân dung sống – không chỉ về người, mà còn là chân dung của một thời đoạn lịch sử.

Vẻ đẹp vượt ra khỏi trần tục – chạm đến nhân văn

Nhan sắc Dương Vân Nga được sử cũ và văn học dân gian hết lời ca tụng. Bà có khuôn mặt tròn đầy, mắt phượng mày ngài, nước da trắng mịn. Trong Hoàn Vương ca tích, hình ảnh bà hiện lên quyến rũ mà đầy quyền lực:

“Môi son rừng rực, mặt hoa rờn rờn/Mắt kia sao mọc cờn cờn/Cổ kia đã trắng lại tròn hân hân…”.

Câu chuyện của bà cũng đã làm chất liệu cho rất nhiều tác phẩm rất nổi tiếng, như vở cải lương "Thái hậu Dương Vân Nga" (do soạn giả Huy Trường chuyển thể cải lương từ kịch bản chèo của Trúc Đường; ra mắt năm 1977 do Đoàn Cải lương Thanh Minh - Thanh Nga. Sau này nhóm tác giả Hoa Phượng - Chi Lăng - Hoàng Việt - Thể Hà Vân cũng phỏng theo kịch bản chèo của Trúc Đường làm thành kịch bản mới.

Nhưng điều khiến tượng bà đặc biệt không nằm ở dung mạo, mà ở thần thái. Đó là vẻ đẹp của một con người dám đưa ra quyết định lớn trong thời khắc hiểm nguy nhất. Một phụ nữ dám bước ra khỏi lễ giáo nghiệt ngã "phu tử tòng tử- chồng chết phải ở vậy theo con...), để đóng vai trò chủ động trong cuộc chuyển giao quyền lực không đổ máu – điều hiếm thấy trong lịch sử Việt Nam thời trung đại.

Trong chính sử, bà hiện lên giữa hai dòng chảy quyền lực. Trong lòng hậu thế, bà là một biểu tượng – không chỉ của vẻ đẹp, trí tuệ mà còn là một minh chứng rằng: Bà đã đã đặt lợi ích dân tộc lên hàng đầu.

×