Chuyện hai tờ báo kinh tế của TP.HCM năng động một thời - Bài 2: “Báo tiếp thị mà lại đi viết chuyện chính trị”

Theo họa sĩ Nguyễn Văn Vinh, một người làm báo lâu năm ở TP.HCM, trong một lần gặp gỡ vào đầu năm 1995, ông Võ Ngọc An (Bảy Câu), Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin TP.HCM lúc bấy giờ, nói rằng ông có giấy phép xuất bản một tờ bản tin của Trung tâm Thông tin Triển lãm thành phố trực thuộc sở này, mà ông Bảy Câu có ý định muốn làm một tờ báo chuyên ngành.

Một tờ báo có hai cơ quan chủ quản

Họa sĩ Nguyễn Văn Vinh nhớ lại: “Trước đó vài năm, một tập đoàn xuất bản nước ngoài đề nghị tôi hợp tác xuất bản báo chí, họ gợi ý phương án làm tờ báo về thông tin thị trường, giá cả các mặt hàng, nội dung phục vụ người tiêu dùng và mô hình hợp tác kinh doanh báo chí. Lúc đó khái niệm kinh doanh báo chí chưa rõ ràng, với lại hợp tác với nước ngoài làm báo thì luật pháp chưa cho phép nên tôi từ chối. Với ý định của ông Bảy Câu, tôi đã nghĩ ngay đến ý tưởng làm một tờ báo về đời sống kinh tế thị trường. Những năm đó từ "marketing" rất thịnh hành, đi đâu cũng nghe người ta nói "marketing". Vậy là mọi người bàn nhau đặt tên tờ báo là Sài Gòn Tiếp thị".

Ông Vinh lúc đó đã mời một số bạn đồng nghiệp cũ từ báo Tuổi trẻ giúp thực hiện nội dung tờ báo như Nguyễn Trọng Chức, Võ Văn Điểm, Vũ Kim Hạnh... Tờ báo muốn làm về “tiếp thị” thì cơ quan chủ quản là Trung tâm Phát triển Ngoại thương và Đầu tư TP.HCM (FTDC) sẽ đúng chuyên ngành và tôn chỉ hơn, nhưng giấy phép ra báo lại thuộc Trung tâm Thông tin Triển lãm thành phố. Nên cuối cùng thì Sài Gòn Tiếp thị có hai cơ quan chủ quản cùng đứng tên trên manchette báo, đây là điều hy hữu trong làng báo.

Giám đốc FTDC lúc đó là ông Lê Công Giàu đã cấp cho tòa soạn một căn phòng ở số 92-94-96 trên “con đường vàng” Nguyễn Huệ, nay là Showroom xuất khẩu Sài Gòn (Saigon Expo).

Công ty của ông Nguyễn Văn Vinh làm phần kỹ thuật dàn trang, chế bản và in ấn, nội dung được thực hiện bởi các sinh viên trong nhóm thực tập báo chí đang được bà Kim Hạnh dẫn dắt như các ông Trần Công Khanh, Phạm Hy Hưng, Nguyễn Văn Ngữ, Nguyễn Vĩnh Phương, Phạm Thiên Thuỷ, Đoàn Đạt... Những người này gắn bó với tờ báo đến ngày cuối cùng.

Đứng tên Tổng biên tập trên lai cảo báo là ông Phan Minh Hà, vốn là Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Triển lãm thành phố, kiêm nhiệm. Trên lai cảo, ông Võ Ngọc An đứng chức danh Chủ nhiệm, Chủ biên là Kim Hạnh, Giám đốc nghệ thuật là Nguyễn Văn Vinh.

Bìa tờ Sài Gòn Tiếp thị số đầu tiên đã định hình là một tờ báo chuyên về kinh tế thị trường tiêu dùng. Ảnh: TL

Sài Gòn Tiếp thị (SGTT) khởi đầu ra mỗi tuần một kỳ 16 trang in bốn màu, vào các ngày thứ bảy, số đầu tiên ra ngày 15/4/1995. Báo in khổ A3 lỡ 265 x 350 mm (trong khi khổ A3 đúng, như các báo khác có kích thước là 297 x 420 mm). Một khổ báo hơi vuông được các báo phương tây ưa dùng, chỉ riêng khổ báo đã cho thấy hơi hướm hiện đại của tờ báo.

Số báo SGTT đầu tiên đi thẳng vào lĩnh vực tờ báo định vị luôn, bài lớn kéo ra trang bìa với tít “Chân dung người tiêu dùng”, các trang trong có thời sự thị trường tiêu dùng, thị trường lao động, vốn, nhà đất, giáo dục, văn hóa, y tế, du lịch, thời trang...

Ngành nào có mua bán, sản xuất, dịch vụ thì ngành đó có thị trường, vì thế trên lý thuyết, tờ báo chuyên về “thị trường” nhưng trên thực tế thì tờ báo đụng tới tất tật các ngành. Tờ báo vừa ra đã có nhiều mục bạn đọc ưa thích, thí dụ như mục “Chợ búa, chợ đời” do giáo sư Lâm Võ Hoàng, một chuyên gia kinh tế trong “Nhóm Thứ Sáu” đứng mục.

Sau đó, các cơ quan quản lý báo chí thấy chuyện một tờ báo có tới hai cơ quan chủ quản, mà cả hai đều là cấp dưới của sở, tức là đều không đủ điều kiện để xuất bản tờ báo nên có ý định “cắt”.

Đứng trước tình huống này, những người đứng đầu SGTT nghĩ ra cách xin tờ Thời báo Kinh tế Sài Gòn (TBKTSG) nhận SGTT về, hoạt động như một ấn phẩm thuộc TBKTSG.

Vậy là sang năm 1996, SGTT làm thủ tục nhập “hộ khẩu” về TBKTSG, sự kiện mà nhà báo Trần Công Khanh, sau này nói vui là “tờ báo đang lớn thì bị bắt chui vào ống nghiệm cho ông Võ Như Lanh đẻ ra lần nữa”.

Bị nhìn nhận là đi "chệch lề"

Tấm áo “phụ bản của một tờ báo khác” có vẻ hơi chật chội so với sự lớn mạnh của SGTT nên đến năm 2004, SGTT tách khỏi TBKTSG, để về dưới màu áo cơ quan chủ quản mới là Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP.HCM (ITPC). Tiền thân của ITPC là đơn vị quen thuộc, chính là FTDC được đổi tên thành và được nâng lên cấp ngang sở, đủ điều kiện xuất bản tờ báo.

SGTT hoạt động thêm 10 năm nữa qua các đời Tổng biên tập Võ Ngọc An (Bảy Câu), Đặng Tâm Chánh và Nguyễn Xuân Minh. Đây là thời kỳ tờ báo được biết đến nhiều nhất, tập hợp nhiều cây bút tên tuổi từ Tuổi trẻ, TBKTSG chuyển sang, và các nhà văn nhà thơ nổi tiếng, các chuyên gia kinh tế từ nhóm IDS, có cả các chuyên gia từ hải ngoại như Alan Phan, Nguyễn Ngọc Bích... viết bài góp ý chính sách.

Từ khi tách ra riêng, SGTT dần thay đổi mục đích, không còn thuần là tờ báo đưa tin bài về thị trường, tiêu dùng nữa, mà mang hơi hướm của một tờ báo chính trị, kinh tế, xã hội, bao sân toàn bộ các lĩnh vực trong xã hội, với tham vọng trở thành nhật báo giống các tờ Tuổi trẻ, Thanh niên.

Họ mở ra ấn phẩm phụ Cẩm nang Tiêu dùng xuất bản hàng tháng, rồi “gia công” các tờ báo từ các cơ quan chủ quản khác, như Khám phá, Kiến trúc Đời sống; thành lập công ty truyền thông, mở trung tâm sản xuất truyền hình, đẩy mạnh báo điện tử Sài Gòn Tiếp thị Online, mở siêu thị, website bán hàng... với tâm thế phấn đấu trở thành một tập đoàn truyền thông đa phương tiện.

Một số nhà báo làm SGTT từ ngày đầu cho rằng, nếu vẫn giữ nguyên là một tờ báo về thị trường, tiêu dùng thì SGTT có doanh thu và lợi nhuận thuần rất tốt, mở rộng phạm vi hoạt động khiến chi phí tăng cao mà chưa chắc đã là con đường thành công. Phải nói ban biên tập SGTT cũng có sự dấn thân nhất định, khi chấp nhận đánh đổi doanh thu, bước ra khỏi vùng an toàn để đi theo lý tưởng làm báo phụng sự bạn đọc, công chúng, xã hội. Vì thế, người đọc khó mà tìm thấy bài viết lá cải nhằm câu khách nào xuất hiện trên SGTT.

Từ năm 2007, SGTT tiếp tục đổi mới, ra tuần 3 số. Mỗi sáng thứ hai, thứ tư, thứ sáu ra báo, nhiều người ngóng xem SGTT hôm nay sẽ chọn vấn đề gì để phản biện trên mục "Góc nhìn", hoặc nếu có vấn đề đang nóng ngoài xã hội thì phản biện như thế nào. Không khí làm báo tự do, dấn thân ở SGTT mở ra không gian làm nghề, sáng tạo rộng lớn, nhưng cũng dễ khiến tờ báo bị nhìn nhận là đi "chệch lề".

Năm 2009, SGTT đã phải kiểm điểm một danh sách dài hơn 100 bài báo nhạy cảm, không theo định hướng. Những bài báo gân guốc này đụng tới chính sách đất đai, quyền lợi tập đoàn, nhóm lợi ích, hay hồ sơ tham nhũng của cán bộ cao cấp... Ông Bộ trưởng Tài chính thời đó, trong một buổi họp báo thường kỳ của bộ đã thắc mắc theo kiểu phê bình tờ báo “vì sao báo tiếp thị mà lại đi viết chuyện chính trị?”.

Một nhà văn trẻ nhận xét về năng lực tờ báo SGTT qua những ngòi bút mà anh cho là ngoài luồng: “Đội ngũ của SGTT có nhiều người viết thuộc dạng không đi vào trong luồng, một tập thể có nhiều cây viết không ở trong luồng thì có nhiều khả năng rủi ro. Những cây viết đơn lẻ thì không sao nhưng nhiều người với tiếng nói tương đối có trọng lượng mà lại ngoài luồng nằm bên trong tập thể thì sẽ xảy ra những rủi ro ngoài mong muốn”.

Ngày 26/2/2014, Bộ Thông tin và Truyền thông ký quyết định thu hồi giấy phép của SGTT với lý do ghi trong quyết định: “Cơ quan chủ quản báo đề nghị cho phép ngừng hoạt động vì không đủ điều kiện về tài chính”. Đây cũng là một lý do xác đáng. Sau một số năm chi nhiều, chi lớn, mở rộng cơ quan báo ra nhiều mảng việc trong tâm thế phấn đấu trở thành một tập đoàn truyền thông đa phương tiện, SGTT đã gặp nhiều khó khăn trong việc cân đối tài chính.

Ngày 28/2/2014, UBND TP.HCM cho phép TBKTSG xuất bản ấn phẩm SGTT, với tần suất ba kỳ mỗi tuần. Việc này khiến công chúng hiểu sai là SGTT được chuyển về dưới sự quản lý của TBKTSG. Nhưng hoàn toàn không phải, vì tờ SGTT đã bị thu hồi giấy phép rồi, còn việc TBKTSG ra một ấn phẩm phụ mang tên SGTT hoàn toàn độc lập với việc tờ báo SGTT bị thu hồi giấy phép.

Kỳ sau: Chúng ta vẫn cần báo chí kinh tế

×