Ngô Thì Nhậm hội tụ đầy đủ những phẩm chất của một người trí thức lỗi lạc; có những cống hiến rất lớn cho dân tộc trên mọi lĩnh vực. Để ghi nhớ công ơn của ông, nhiều địa phương đã đặt tên Ngô Thì Nhậm cho nhiều tuyến đường.

Ngô Thì Nhậm - Ngôi sao sáng trên bầu trời

Ngô Thì Nhậm sinh ngày 25-10-1746, tự là Hy Doãn, hiệu là Đạt Hiên. Ông mất ngày 9-3-1803, là danh sĩ đời Hậu Lê-Tây Sơn. Ông xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn học ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội). Ông đỗ Giải nguyên năm 1768, đỗ Tiến sĩ năm 1775; làm quan dưới thời Lê-Trịnh, khi triều đình lộn xộn ông đã bỏ về quê ở ẩn, viết sách.

Năm 1771, ông hoàn thành quyển Hải Đông chí lược, nghiên cứu mọi mặt về lịch sử và đời sống của vùng Hải Dương. Năm 1775, Ngô Thì Nhậm đi thi hội, đỗ thứ năm hàng Tiến sĩ đệ tam giáp, được bổ Cấp sự trung bộ Hộ. Năm 1776, được thăng Giám sát ngự sử đạo Sơn Nam, rồi thăng Đốc đồng trấn Kinh Bắc, năm sau lại kiêm luôn Đốc đồng Thái Nguyên. Năm 1779, ông chuyển sang làm Hiệu thư ở tòa Đông Các.

Năm 1782, Trịnh Sâm mất, kiêu binh phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa. Thấy tình hình Thăng Long phức tạp, ông về quê vùng Sơn Nam sống 6 năm. Sau đó, ông đến với Nguyễn Huệ.

Vua Quang Trung phong Ngô Thì Nhậm là Tả thị lang bộ Lại, nghĩa là phụ trách toàn bộ công việc tổ chức và cán bộ trong nội bộ của mình. Ngô Thì Nhậm là người đã soạn “Chiếu cầu hiền” cho vua Quang Trung để chiêu hiền mộ sĩ. Bài “Chiếu cầu hiền” sau này được đánh giá rất cao.

Không chỉ vậy, Ngô Thì Nhậm còn là một nhà giỏi sách lược. Cuối năm Mậu Thân (1788) do vua Lê Chiêu Thống cầu viện, 29 vạn quân Thanh kéo sang Đại Việt, với chiêu bài diệt Tây Sơn dựng lại nhà Lê, ông có kế lui binh về giữ phòng tuyến Tam Điệp-Biện Sơn (Ninh Bình). Cuộc rút quân về Tam Điệp là một sách lược kiệt xuất nói lên trình độ mưu trí và cực kỳ sáng tạo của Ngô Thì Nhậm. 

Năm 1790 , vua Quang Trung giao cho Ngô Thì Nhậm giữ chức Binh bộ thượng thư... Ông làm quan dưới triều vua Quang Trung được 5 năm thì vua mất. 

Trong tình hình phức tạp và suy thoái của nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh sau khi chiếm lại miền Nam, đã kéo quân ra Bắc, tiêu diệt triều đại Tây Sơn. Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích và một số viên quan triều Tây Sơn thì bị đánh bằng roi tại Văn Miếu năm 1803. Sau trận đánh đòn, ông về nhà mất ngày 9-3-1803. 

Trong 57 năm cuộc đời, Ngô Thì Nhậm đã có nhiều đóng góp lớn lao vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, chống quân Thanh xâm lược và có nhiều công lao xuất sắc vào công cuộc bảo vệ, xây dựng đất nước dưới triều đại Quang Trung.

×