Báo chí cách mạng Việt Nam tròn 100 tuổi đúng dịp các trường đại học bước vào mùa tuyển sinh. Dù chủ trương tinh gọn, sáp nhập các cơ quan báo chí truyền thông trên cả nước đã được thực hiện từ vài năm trở lại đây, nhưng ngành đào tạo báo chí truyền thông ở các trường đại học vẫn rất “đắt hàng” với điểm tuyển sinh đầu vào rất cao.

Vì sao có hiện tượng như vậy? Chúng tôi có cuộc trò chuyện với bà Triệu Thanh Lê và ông Phạm Duy Phúc, Trưởng khoa và Phó khoa của Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (KHXH&NV) TP.HCM về báo chí, truyền thông, sinh viên báo chí, cách giảng dạy báo chí thời trước và thời nay.

Nhiều người thắc mắc tại sao nghề báo bên ngoài xã hội có vẻ đi xuống nhưng điểm đầu vào của ngành báo chí ở các trường luôn rất cao, thầy và cô có giải thích gì không?

Điểm tuyển sinh đầu vào của chúng tôi cao là do chỉ tiêu tuyển sinh ít, nên tỉ lệ chọi cao. Khoa chúng tôi mỗi năm chỉ tuyển 150-160 sinh viên ngành báo chí. Từ năm 2019, khoa mở ngành truyền thông đa phương tiện nữa thì tuyển thêm khoảng 70 người.

Hàng năm, chúng tôi nhận hơn 2.000 hồ sơ dự tuyển ngành báo chí, truyền thông. Con số này khá ổn định từ nhiều năm trở lại đậy, mà số đó quá nhỏ so với con số 500.000-600.000 thí sinh dự tuyển tất cả các trường đại học hàng năm. Sự ổn định về số lượng hồ sơ dự tuyển và chỉ tiêu tuyển sinh nói trên rõ ràng không phản ánh nhiều đến sự đi xuống hay đi lên của nghề báo bên ngoài xã hội.

Về việc sắp xếp tinh gọn các cơ quan báo chí, theo quan điểm của chúng tôi thì đó là cách tổ chức, sắp xếp lại sao cho các cơ quan hoạt động hiệu quả hơn, đáp ứng được sự thay đổi của thời cuộc. Chứ nhu cầu thông tin, báo chí của công chúng không suy giảm đâu, các doanh nghiệp ngày càng coi trọng công tác truyền thông nữa. Sau khi sắp xếp lại, quy mô nhân lực có thể tăng thêm theo quy mô phát triển của đất nước.

Các năm qua, khoa tuyển 150 sinh viên ngành báo chí, 70 sinh viên ngành truyền thông, hiện tại các cơ quan báo chí đang được sắp xếp tinh gọn lại, nghĩa là nhu cầu tuyển phóng viên của các báo có thể vì thế sẽ giảm đi. Trong khi các doanh nghiệp càng ngày càng coi trọng công tác truyền thông. Khoa có dự tính đảo ngược lại, tuyển 70 sinh viên ngành báo chí và 150 sinh viên ngành truyền thông?

Trong đào tạo bậc đại học có quy định, là muốn tăng chỉ tiêu tuyển sinh ngành nào thì chất lượng đào tạo của ngành đó phải được Bộ giáo dục và Đào tạo kiểm định. Thời gian kiểm định sớm nhất là ngành phải có hai khóa tốt nghiệp ra trường, nghĩa là dự kiến tháng 12/2025, ngành truyền thông của chúng tôi mới được kiểm định chất lượng.

Như vậy, mùa tuyển sinh năm nay, chỉ tiêu tuyển sinh của ngành truyền thông chưa được phép tăng, chúng tôi vẫn giữ cơ cấu tuyển sinh như các năm trước. Có thể từ năm tới, chúng tôi sẽ thảo luận về việc giữ nguyên hay thay đổi chỉ tiêu tuyển sinh của hai ngành báo chí và truyền thông để đáp ứng hơn về nhu cầu nhân lực cho xã hội.

Nếu so sánh với các cơ sở đào tạo báo chí và truyền thông trong nước và trong khu vực Đông Nam Á, thầy cô tự thấy khoa mình đang đứng ở vị trí nào? Do đâu khoa đứng vọt lên trên các cơ sở báo chí khác trong nước?

Chương trình đào tạo của khoa đã đạt chuẩn kiểm định của Đông Nam Á, các sinh viên tốt nghiệp đủ trình độ để làm cho các hãng truyền thông nước ngoài. Còn so sánh với các đơn vị đào tạo khác ở trong nước thì chúng tôi nghĩ mỗi vùng miền có đặc thù riêng nên mỗi cơ sở đào tạo sẽ có chiến lược phát triển riêng, có nguyên tắc tiếp cận và xây dựng chương trình đào tạo riêng, và nắm giữ thế mạnh riêng. Theo dõi quá trình trưởng thành của các sinh viên 30 năm qua, khoa tự tin rằng các sinh viên được đào tạo từ đây có thể thích ứng và hòa nhập được vào môi trường báo chí ở bất kỳ vùng miền nào.

Bây giờ các trường tư có thể xây dựng chương trình đào tạo theo giáo trình quốc tế, về giảng viên thì các trường sử dụng của nhau, mời thỉnh giảng qua lại, các cơ quan báo tạo điều kiện thực hành cho sinh viên không phân biệt trường công hay trường tư. Nghĩa là chương trình đào tạo giữa trường công và trường tư không có nhiều khác biệt, chứ chưa nói đến giữa các trường công với nhau.

Sự ra đời của trường đào tạo báo chí tại TP.HCM

Sau 1975, cả nước chỉ có một trường được phép đào tạo báo chí là Trường tuyên huấn trung ương, qua nhiều lần đổi tên, nay là Học viện báo chí và tuyên truyền. Đến năm 1991, Trường Đại học tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học KHXH&NV Hà Nội) tuyển sinh ngành báo chí khóa đầu tiên.
Tại TP.HCM, năm 1994, Trường đại học tổng hợp TP.HCM (nay là Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM) chính thức tuyển sinh viên ngành báo chí khóa đầu tiên. Lúc đó, ngành báo chí trực thuộc Khoa ngữ văn và báo chí của trường. Năm 2007, ngành báo chí được tách ra khỏi khoa Ngữ văn và trở thành một khoa riêng: Khoa báo chí và truyền thông, đào tạo hai ngành Báo chí và Truyền thông đa phương tiện.
Hiện nay, một số trường đại học tư ở TP.HCM mở ngành đào tạo báo chí nhưng có thể xem Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM là trường đầu tiên đào tạo báo chí chính quy ở TP.HCM sau 1975, đóng góp nhiều nhà báo cho TP.HCM và các tỉnh trung bộ, nam bộ.

Nếu các trường không chênh nhau nhiều về chương trình đào tạo, sao cùng ngành đào tạo báo chí, truyền thông, có trường lấy điểm đầu vào rất cao?

Điểm ưu thế giữa trường này so với trường khác chính là chất lượng đầu vào của sinh viên, như vậy thì các trường công đang chiếm ưu thế hơn. Chúng tôi luôn nhận được các sinh viên giỏi tốp đầu. Năng lực của các bạn được hình thành từ gen di truyền, hoàn cảnh gia đình, môi trường đào tạo từ bậc phổ thông, chứ trong bốn năm đào tạo đại học, trường chỉ có thể định hướng nghề nghiệp cho họ thôi, không thể thay đổi được năng lực cốt lõi của các bạn. Do có năng lực tốt, nên các bạn tư duy tốt, khả năng học hỏi và tiếp nhận cái mới tốt, khả năng giao tiếp tốt, khả năng quản trị tốt, nói chung là những tố chất tốt có sẵn trong mỗi bạn rồi.

Chương trình đào tạo ngành báo chí và ngành truyền thông của khoa có khác nhau nhiều?

Khác khá nhiều, để được cấp hai mã ngành đào tạo riêng biệt, Bộ giáo dục và đào tạo quy định ít nhất chương trình đào tạo của hai ngành phải khác nhau 70%. Ngay từ giai đoạn đại cương, sinh viên hai ngành đã học những môn khác nhau, ví dụ với ngành truyền thông đa phương tiện, các bạn học nhập môn nghệ thuật học, vì kiến thức về thẩm mỹ, nghệ thuật rất quan trọng với người sáng tạo truyền thông, trong khi ngành báo chí không học môn đó.

Bây giờ học ngành báo chí là sẽ sản xuất được các nội dung phát thanh, truyền hình, báo viết, tức là học tất cả các kỹ năng sản xuất cho đa phương tiện và đa nền tảng. Còn học ngành truyền thông đa phương tiện tập trung nhiều hơn vào truyền thông, quan hệ công chúng, quảng cáo, họ cũng được dạy đủ kỹ năng để có thể xây dựng chiến dịch truyền thông cho doanh nghiệp, sáng tạo các concept quảng cáo...

Sinh viên báo chí, truyền thông được đào tạo “đa nhiệm” như thế, vậy thì khả năng ngôn từ, viết lách, thẩm thấu đời sống của họ có bị suy giảm hay không? Và họ có làm ra được những sản phẩm gây rung động người đọc như các thế hệ nhà báo trước?

Sinh viên trong khoa vừa có hai phim được giải tại Liên hoan truyền hình toàn quốc năm 2025. Xét về mặt phương tiện thì đó là truyền hình, nhưng câu chuyện được kể trong đó bằng lời văn, các bạn nhìn ra được chiều sâu nội tâm nhân vật, chuyển tải nó thành kịch bản rồi thành ngôn ngữ truyền hình, như vậy chúng tôi cho rằng, các bạn đó phải là người viết tốt, có khả năng thẩm thấu đời sống tốt. Có thể chương trình giảng dạy hiện nay không có những môn học chuyên về ngữ văn như trước kia, nhưng các kỹ năng ngôn ngữ, viết lách cần thiết với người làm báo vẫn được truyền tải đến sinh viên trong các môn học khác và các bài tập thực hành.

Chương trình đào tạo không thể phân nhỏ ra đào tạo từng loại hình báo chí đặc thù nào đó, ví dụ đào tạo sinh viên chuyên quay phim, hay sinh viên chuyên viết báo. Đào tạo như vậy, sau này khi ra trường, chưa chắc các bạn có cơ hội việc làm trong lĩnh vực mình học chuyên sâu đó, trong khi lại không được trang bị đủ kỹ năng để thích ứng với những cơ hội việc làm khác. Cho nên chương trình đào tạo được thiết kế nhắm đến hướng trang bị kiến thức nền tảng vừa đủ để các bạn có thể thích ứng nếu chuyển hướng công việc, vừa đủ để các bạn có thể tự học thêm nếu muốn đi chuyên sâu vào một lĩnh vực công việc nào đó.

Nếu so sánh năng lực giữa các thế hệ thì chúng tôi nghĩ thế hệ sau không kém hơn thế hệ trước. Nhưng khác thì có, vì phải theo yêu cầu của thời đại. Ví dụ, cách đây 20 năm, các sinh viên ra trường có khả năng viết lách, ngôn từ, văn chương rất mạnh, có các bài phóng sự điều tra hay. Còn vào thời này, các em lại rất giỏi trong sản xuất nội dung đa phương tiện, đa nền tảng, các kỹ năng tiếng Anh, lãnh đạo, thuyết trình, đồ họa, phần mềm... tốt hơn.

Giáo trình giảng dạy của khoa có thay đổi thường xuyên hay không, thưa thầy cô?

Thời đại, bối cảnh, công chúng, cách thức làm báo thay đổi quá nhanh, nên so với cách đây 10 năm, chúng tôi chỉ giữ đúng một cuốn giáo trình Cơ sở lý luận về báo chí và truyền thông trong chương trình giảng dạy, đó là các nguyên tắc cốt lõi của báo chí và truyền thông. Còn giáo trình giảng dạy được liên tục cập nhật sách từ nước ngoài để đưa các kỹ năng làm báo mới vào cho sinh viên.

Chúng tôi thường sử dụng cuốn News Reporting & Writing của Trường Đại học tổng hợp Missouri (Mỹ) để soạn chương trình giảng dạy, cuốn này đã ra phiên bản thứ 19 rồi, tức là có gì mới về báo chí, họ lại cập nhật và cho ra phiên bản mới, rồi mình theo đó mà cập nhật vào giảng dạy. Tất nhiên, bên cạnh các kỹ năng làm báo mới được bổ sung, họ vẫn giữ kiến thức về các kỹ năng cốt lõi như xây dựng tư liệu, tiếp cận phỏng vấn, duy trì mối quan hệ với nhân vật, với nguồn tin...

Chúng tôi cũng khuyến khích các giảng viên tự đưa vào giáo trình riêng của họ các kiến thức từ sách nước ngoài khác và khuyến khích các sinh viên tự đọc sách chuyên ngành. Sinh viên bây giờ có khả năng tiếng Anh tốt, tự học được từ sách nước ngoài và trên Youtube, tự học online các khóa về quay phim, dựng phim, sử dụng phần mềm...

Xin cảm ơn cô Triệu Thanh Lê và thầy Phạm Duy Phúc với buổi trò chuyện này.

×