Trao đổi với PV Dân Việt xung quanh vụ việc dầu ăn bẩn OFOOD đang gây phẫn nộ dư luận, Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, đã chỉ ra những lỗ hổng mang tính hệ thống trong công tác quản lý hiện nay.

"Còn nhiều sơ hở trong quản lý thị trường"

Dư luận đang rất bức xúc trước vụ việc cơ quan công an phanh phui đường dây sản xuất dầu ăn thương hiệu OFOOD từ nguyên liệu dùng cho chăn nuôi. Với tư cách là Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, bà đánh giá thế nào về vụ việc này?

- Đây là một vụ việc rất nghiêm trọng. Tôi cho rằng nó không phải là chuyện mới xảy ra mà có thể đã tồn tại một thời gian dài. Các nguồn tin cho biết số tiền bất chính họ thu được lên đến hàng ngàn tỷ đồng, nghĩa là họ đã bán ra thị trường số lượng rất lớn và trong thời gian rất lâu.

Từ vụ việc này, chúng ta cần xem xét lại công tác quản lý hiện nay. Các sản phẩm như vậy thường vẫn thực hiện đầy đủ thủ tục công bố sản phẩm và trên hồ sơ thì hầu hết đều "đạt chuẩn". Nhưng sau đó, quá trình hậu kiểm và thanh tra để đảm bảo họ thực hiện đúng đã không kịp thời phát hiện.

Hiện vẫn còn nhiều sơ hở trong quản lý thị trường, khiến cho hàng giả, hàng kém chất lượng có thể trà trộn. Tôi lấy ví dụ riêng về dầu ăn, tại TP.HCM, chúng tôi thường xuyên tổ chức hậu kiểm, thanh tra, kiểm nghiệm sản phẩm. Đến nay, chưa phát hiện vụ việc tương tự. Nhưng chúng tôi cũng gặp khó khăn, ở các hàng quán người ta sẽ sử dụng dầu ăn, giấm, nước tương, gia vị... không phải lúc nào cũng có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.

Nguyên nhân là do người bán thường mua dạng can lớn vì giá rẻ, rồi chia nhỏ ra dùng dần. Khi đi kiểm tra các cơ sở dịch vụ ăn uống, chúng tôi luôn yêu cầu chứng minh nguồn gốc các nguyên liệu, phải có hóa đơn, chứng từ rõ ràng, và sản phẩm phải đạt chất lượng. Nếu chỉ nhìn vào hình thức sản phẩm thì có thể hợp lệ, nhưng khi truy ngược lại mới phát hiện nguyên liệu đầu vào không đảm bảo.

Khi kiểm tra thì nhiều nơi phản ứng, cho rằng họ làm theo thói quen từ trước tới nay là mua hàng rồi chiết ra chai không nhãn mác. Đến khi bị xử phạt thì lại kêu oan. Nhưng rõ ràng, đó là hành vi lách luật.

Ở TP.HCM, các kênh phân phối hiện đại như siêu thị, cửa hàng tiện lợi thường bán các mặt hàng gia vị có nhãn mác, nguồn gốc rõ ràng. Người dân cũng có xu hướng lựa chọn các sản phẩm có thương hiệu, uy tín, đây là một lợi thế. Dù vậy, công tác kiểm soát vẫn cần được duy trì chặt chẽ. Các mặt hàng này hàng năm vẫn nằm trong danh sách lấy mẫu để đánh giá nguy cơ, kiểm tra các chất độc hại.

Quay lại vụ việc do Công an Hưng Yên phát hiện, rõ ràng đây là vi phạm quá sức nghiêm trọng. Việc sử dụng dầu ăn nhập khẩu với mục đích chăn nuôi để chế biến thực phẩm cho người là vô cùng nguy hiểm, bởi mức độ an toàn của loại dầu đó không đáp ứng tiêu chuẩn dành cho con người. Nhưng vì chạy theo lợi nhuận, họ bất chấp tất cả.

Đây cũng là một bài học đắt giá để các cơ quan chức năng khi kiểm tra cần làm kỹ hơn việc sản phẩm được sản xuất ở điều kiện như thế nào, có đạt chỉ tiêu về chất lượng và an toàn hay không. Ngoài ra, nguyên liệu để tạo ra sản phẩm cũng phải chứng minh được nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, tránh để xảy ra tình trạng dùng nguyên liệu sai mục đích.

Và nếu mở rộng ra, còn nhiều mặt hàng khác cũng có nguy cơ tương tự. Ví dụ như rượu, nếu sử dụng cồn không phải là cồn thực phẩm, chẳng hạn cồn công nghiệp hay cồn y tế thì sẽ chứa nhiều tạp chất độc hại như methanol. Uống vào có thể tử vong. Nhưng vì lợi nhuận, một số người vẫn cố tình làm.

Do đó, chúng ta cần tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát hơn nữa để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

Vẫn còn những vụ việc nghiêm trọng như vậy xảy ra, phải chăng công tác quản lý của chúng ta đang có những lỗ hổng, thưa bà?

- Phải thẳng thắn nhìn nhận là công tác quản lý của chúng ta còn yếu và có nhiều bất cập. Luật pháp của chúng ta không hề lạc hậu so với thế giới, nhưng khâu tổ chức thực thi còn rất nhiều vấn đề.

Lực lượng thanh tra chuyên ngành của chúng ta đang chưa đủ mạnh. Bên cạnh đó, cách thanh tra theo kế hoạch, báo trước cho doanh nghiệp chuẩn bị thì làm sao phát hiện được vi phạm? Những vụ việc lớn được phanh phui gần đây đa số là nhờ công tác điều tra, trinh sát của lực lượng công an, hoặc từ các cuộc thanh tra đột xuất. Nhưng để tiến hành một cuộc thanh tra đột xuất cũng vô cùng khó khăn, phải có đầy đủ bằng chứng, nếu không sẽ bị khiếu nại. Rõ ràng, chúng ta đang thiếu một cơ chế hiệu quả để phát hiện và xử lý kịp thời.

"Cuộc chiến" của cả xã hội chứ không của riêng ai

Sau vụ việc này, nhiều ý kiến cho rằng cần có một cuộc tổng kiểm tra thị trường dầu ăn. Quan điểm của bà thế nào? Liệu các đợt ra quân rầm rộ có thực sự hiệu quả?

- Tôi thấy mệt mỏi nhất với kiểu làm việc theo “cao điểm”, theo chiến dịch. Cứ có chuyện xảy ra lại ra quân rầm rộ, rồi sau đó đâu lại vào đấy. Cách làm này không hiệu quả. Khi cơ quan chức năng đồng loạt ra quân, các đối tượng vi phạm sẽ ngay lập tức giấu hàng, tạm dừng hoạt động, chờ “trời yên biển lặng” rồi lại làm tiếp.

Công tác kiểm tra, giám sát phải được thực hiện một cách thường xuyên, lặng lẽ và bất ngờ. Những đơn vị nào từ trước đến nay chưa làm thì phải làm ngay. Những đơn vị đã làm thì cần tăng tần suất, làm dày đặc hơn nữa. Đó mới là cách để thực sự làm trong sạch thị trường.

Bà có đề cập đến trách nhiệm của nhiều bên. Vậy theo bà, để giải quyết tận gốc vấn đề, trách nhiệm của cơ quan quản lý, doanh nghiệp sản xuất và người tiêu dùng cần được thể hiện cụ thể ra sao?

- Đây là cuộc chiến của cả xã hội chứ không phải của riêng ai. Trách nhiệm phải được chia đều cho cả ba bên.

Về phía cơ quan quản lý nhà nước, phải hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là các quy định về thanh tra, kiểm tra để trao đủ thực quyền cho lực lượng chức năng. Phải tăng cường thanh tra đột xuất, dựa trên phân tích nguy cơ và thông tin từ người dân, báo chí.

Về phía doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, lợi nhuận không thể đặt trên sức khỏe và tính mạng người dân. Cái gốc của vấn đề là nền sản xuất của chúng ta còn quá manh mún, nhỏ lẻ, rất khó kiểm soát. Tuy nhiên, dù lớn hay nhỏ, ý thức và đạo đức kinh doanh phải được đặt lên hàng đầu. Những doanh nghiệp làm ăn chân chính cũng đang rất khốn khổ vì không cạnh tranh lại với hàng giả, hàng bẩn giá rẻ.

Chính chúng ta - những người tiêu dùng - cũng phải có trách nhiệm. Miệng thì muốn có thực phẩm sạch, nhưng tay thì lại hay chọn hàng giá rẻ, không rõ nguồn gốc. Khi đi mua hàng, hãy ưu tiên sản phẩm có thương hiệu, nhãn mác, nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Khi đi ăn ở hàng quán, nếu thấy họ dùng những loại gia vị, dầu ăn đựng trong chai lọ không nhãn mác, hãy góp ý với chủ quán. Một người nói, mười người nói, một trăm người nói, chắc chắn các cơ sở sẽ phải thay đổi. Đừng tiếp tay cho thực phẩm bẩn chỉ vì ham rẻ.

Một vấn đề dư luận rất quan tâm là chế tài xử phạt. Liệu các mức phạt hiện nay đã đủ sức răn đe, thưa bà?

- Tôi khẳng định các chế tài hiện nay, đặc biệt là trong Nghị định 115, là rất nặng và đủ sức răn đe. Ví dụ, hành vi dùng tay trần bốc thức ăn có thể bị phạt 3 triệu đồng. Gần đây, Sở An toàn thực phẩm TP.HCM đã xử phạt một cơ sở sử dụng nguyên liệu quá hạn tới 3 tỷ đồng.

Vấn đề không nằm ở mức phạt cao hay thấp, mà là chúng ta có phát hiện ra để xử phạt hay không. Đó mới là câu hỏi lớn nhất cần lời giải đáp từ sự chung tay của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Xin trân trọng cảm ơn bà!

Trước đó, Báo điện tử Dân Việt đã đăng tải loạt bài “Mánh khóe gian lận ở thị trường dầu ăn”. Phía sau những nhãn mác đẹp đẽ là các can dầu ăn bị “ăn bớt” dung tích, khối lượng, thiếu vitamin A, và được sản xuất tại những cơ sở không đảm bảo quy định pháp luật.

×