Giữ gìn di sản văn hóa địa phương

Múa Tắc Xình là một nghi thức tâm linh quan trọng trong lễ hội Cầu Mùa ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, được bảo lưu, gìn giữ từ bao đời nay. Từ năm 2024, điệu múa Tắc Xình của người Sán Chay đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là điệu múa độc đáo để tạ ơn trời đất, thần linh đã cho mưa gió thuận hòa, mùa màng tốt tươi, bản làng no ấm, lúa ngô được mùa và cầu khẩn sự che chở của thần linh cho mùa vụ tiếp theo.

Để gìn giữ vốn quý này, trong nhiều năm qua, các lớp học truyền dạy về điệu múa Tắc Xình đã được tổ chức tại xóm Đồng Tâm (xã Tức Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên). Xóm Đồng Tâm có hơn 90% dân số là người Sán Chay, có nghệ nhân ưu tú Hầu Thanh Tĩnh, được mệnh danh là “người giữ lửa điệu múa Tắc Xình.

Chị Hầu Thị Tuyết, Chủ tịch Liên hiệp Phụ nữ xã Tức Tranh, con gái nghệ nhân ưu tú Hầu Thanh Tĩnh chia sẻ: “Tắc Xình không chỉ là điệu múa mà còn là tiếng vọng tâm linh, cầu nối giữa đồng bào người Sán Chay với các đấng thần linh. Tôi đã bắt đầu xem điệu múa Tắc Xình từ nhỏ, qua lễ hội cầu mùa, và học từ những bài dạy của cha tôi cho các anh, các chị trong vùng, qua những tài liệu cha tôi thu thập, nghiên cứu trong 30 năm qua.

Điệu múa Tắc Xình tuy chỉ kéo dài khoảng 30 phút, nhưng để phục dựng hoàn chỉnh điệu múa Tắc Xình như nguyên gốc, các nghệ nhân ở địa phương đã phải mất hàng chục năm tìm tòi, nghiên cứu.

Điệu múa Tắc Xình được bổ sung hoàn chỉnh gồm 9 động tác cơ bản: thăm đường; lập làng; bắt quyết; đánh mài dao; phát nương, dọn rẫy; tra mố; hái lượm; mừng mùa vụ; chim câu.

Từ 9 động tác mô phỏng này, người xem có thể hiểu thêm về quá trình hình thành phát triển và các hoạt động trong đời sống, lao động sản xuất của người Sán Chay. Cũng vì thế, điệu múa này là di sản văn hóa quý giá, đang được cấp ủy, chính quyền và người dân xã Tức Tranh, huyện Phú Lương đầu tư bảo tồn”.

Bắt đầu từ những buổi truyền dạy trên ngôi nhà sàn nhỏ của nghệ nhân Hầu Thanh Tĩnh, đến nay, các lớp học về điệu múa Tắc Xình đã trở thành một hoạt động quen thuộc với người dân xóm Đồng Tâm nói riêng và xã Tức Tranh nói chung, đi vào các câu lạc bộ, chương trình học, chương trình ngoại khóa của nhiều trường học trên địa bàn xã.

Đặc biệt, từ năm 2023, các lớp học trao truyền đã được mở rộng quy mô, xây dựng thành mô hình phát huy văn hóa phi vật thể, nằm trong chương trình “Xây dựng mô hình bảo tồn, phát huy múa Tắc Xình, dân tộc Sán Chay, xã Tức Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã phối hợp tổ chức.

Lớp học đã thu hút sự tham gia của 50 học viên. Tại mỗi lớp học, các học viên đã được các nghệ nhân truyền dạy, hướng dẫn thực hành một số điệu múa Tắc Xình truyền thống; tìm hiểu về lịch sử ra đời, nội dung và ý nghĩa của các điệu múa, cách chế tác nhạc cụ bằng tre, mai và biểu diễn nhạc cụ.

Điệu múa Tắc Xình đã trở thành hoạt động trải nghiệm du lịch quen thuộc khi đến với xã Tức Tranh. Ông Hầu Văn Nhân, Trưởng xóm Đồng Tâm, xã Tức Tranh cho biết, xóm Đồng Tâm đã thành lập Hợp tác xã du lịch cộng đồng và dịch vụ tổng hợp Đồng Tâm với các dịch vụ tham quan, hướng dẫn, lưu trú, ăn uống, trong đó, có các hoạt động trải nghiệm văn hóa: lễ hội Cầu mùa, hát Sấng Cọ, múa Tắc Xình...

Sau khi đi vào hoạt động, mô hình du lịch cộng đồng này đã tạo việc làm, tăng thu nhập cho nhiều lao động. Nếu trước đây, đa số đồng bào người dân tộc Sán Chay ở Đồng Tâm là hộ nghèo, cận nghèo, từ khi bắt tay vào làm du lịch, đời sống kinh tế của bà con đã được cải thiện rõ rệt, thu nhập bình quân đạt trên 55,5 triệu đồng/người/năm. Xóm Đồng Tâm đã được công nhận xóm nông thôn mới kiểu mẫu vào tháng 4/2022.

Xây dựng nông thôn mới gắn với giá trị văn hóa, du lịch

Xã Tức Tranh nằm ở phía Đông huyện Phú Lương, cách trung tâm huyện 9km. Đây là địa phương có nhiều tiềm năng, lợi thế trong việc phát triển du lịch với cảnh quan sông suối, đình làng cổ và những vùng chè nổi tiếng. Đặc biệt vùng chè Khe Cốc đã được mệnh danh là một trong tứ đại danh trà của tỉnh Thái Nguyên. Bên cạnh đó, nơi đây vẫn còn lưu giữ nhiều phong tục, tập quán mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Sán Chay như: Múa Tắc Xình, hát Sấng Cọ…

Trong những năm qua, cấp ủy và chính quyền xã Tức Tranh đã xác định xây dựng nông thôn mới gắn với lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa, khai thác tiềm năng du lịch là một trong những nội dung quan trọng trong quy hoạch phát triển.

Trao đổi với phóng viên Dân Việt, ông Hoàng Ngọc Danh, Phó Chủ tịch UBND xã Tức Tranh cho biết: Từ năm 2015, tuyến đường Thái Nguyên - Bắc Kạn đi vào hoạt động đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho giao thương, phát triển dịch vụ. Qua rà soát, trên địa bàn xã có các vùng chè và các địa điểm đẹp; trong đó có 3 địa điểm, mô hình có nhiều tiềm năng phát triển du lịch, đã được xã đưa vào quy hoạch.

Đầu tiên là HTX Chè an toàn Khe Cốc có nghề làm chè truyền thống. HTX này có ông Tô Văn Khiêm, có thể xem là nghệ nhân về chè và nhiều sản phẩm chè đã đạt chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao. Ngoài ra, vùng chè Khe Cốc còn có hơn 20 ha chè đạt tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam, là một trong những mô hình sản xuất hữu cơ sớm nhất.

Thứ hai là khu vực xóm Gốc Gạo, hiện đã được quy hoạch để phát triển sản xuất chè. Nơi đây có nhiều đồi chè đẹp, đang đầu tư xây dựng thêm nhiều quán thưởng trà, có thể khai thác thành khu du lịch trải nghiệm.

Thứ ba là xóm Đồng Tâm, đã được công nhận là làng văn hoá tiêu biểu cấp tỉnh. Nơi đây vẫn lưu giữ điệu múa Tắc Xình, điệu hát Sấng Cọ và lễ hội cầu mùa của người dân tộc Sán Chay, là 3 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia của huyện Phú Lương. Xóm Đồng Tâm đang được quy hoạch phát triển như một điểm đến hấp dẫn, nằm trong chuỗi sản phẩm du lịch của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

“Trong những năm qua, chúng tôi đã đẩy mạnh phong trào xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển du lịch, bảo tồn các giá trị văn hóa. Đến nay, những kết quả đã đạt được về phát triển du lịch của xã Tức Tranh tuy còn khiêm tốn so với tiềm năng của địa phương, nhưng đã tạo ra những tiền đề quan trọng để chính quyền và người dân Tức Tranh tiến tới phát triển du lịch xanh, bền vững, xây dựng vùng quê đáng sống” - ông Hoàng Ngọc Danh, Phó Chủ tịch UBND xã Tức Tranh khẳng định.

Trong những năm qua, cấp ủy và chính quyền xã Tức Tranh đã xác định xây dựng nông thôn mới gắn với lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa, khai thác tiềm năng du lịch là một trong những nội dung quan trọng trong quy hoạch phát triển.

×