Trong dòng chảy nhiều biến động của lịch sử cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, giữa những biến động quyền lực và sự thay ngôi đổi chủ liên tục, đã có những con người lặng lẽ cống hiến cả cuộc đời mình cho lý tưởng phục hưng quốc gia. Một trong những nhân vật đặc biệt ấy chính là Nguyễn Đình Đắc – vị Phó tướng tài ba, tận trung, nhưng lại chịu một kết cục bi thảm và bị triều Nguyễn đối xử bạc bẽo, thậm chí có dư luận nghi ngờ rằng ông đã bị đầu độc.

Phó tướng Nguyễn Đình Bắc - Xuất thân danh giá, chí lớn phò Lê

Nguyễn Đình Đắc sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo nhưng mang dòng dõi công thần. Ông là hậu duệ của danh tướng Nguyễn Xí, người từng “hai lần khai quốc” dưới thời Lê. Truyền thống “trung quân ái quốc” thấm đẫm trong huyết quản ông ngay từ thuở nhỏ. Khi xã hội rối ren bởi nội chiến Trịnh – Nguyễn – Tây Sơn, Nguyễn Đình Đắc, với lý tưởng phò vua Lê, đã rời quê hương, dấn thân vào cuộc binh biến để tìm minh chủ cho khát vọng chấn hưng đất nước.

Ông từng trải qua nhiều thế lực – từ Tây Sơn cho đến chúa Nguyễn – nhưng điểm nhất quán trong mọi hành động của ông là lòng trung thành với nhà Lê. Khi nhận ra anh em nhà Tây Sơn không có ý định phò Lê, ông đã bỏ đi. Và khi tìm đến chúa Nguyễn Ánh – người mà ông tin là hậu duệ của Nguyễn Kim, công thần nhà Lê xưa – ông đã đặt hết niềm tin và dấn thân suốt 20 năm xông pha trận mạc, hết lòng phò tá.

Hai mươi năm xông pha – bao nhiêu công lao, chiến tích

Trong suốt hai thập niên phục vụ chúa Nguyễn, Nguyễn Đình Đắc lập được nhiều chiến công hiển hách. Ông không chỉ là một vị tướng có tài thao lược, mà còn là người giữ đạo trung quân, sống liêm khiết, không mưu cầu danh lợi. Ông từng đảm trách nhiều chiến dịch lớn từ Nam chí Bắc, là một trong những nhân vật góp công lớn trong việc thống nhất giang sơn, đưa chúa Nguyễn Ánh lên ngôi hoàng đế.

Tuy nhiên, khi chiến tranh kết thúc, lòng trung của ông lại bị nghi ngờ. Trong tâm tưởng ông, một khi thiên hạ thống nhất, chúa Nguyễn sẽ trả lại ngai vàng cho nhà Lê, hoặc chí ít cũng lập một nhánh nhà Lê làm biểu tượng hòa giải. Thế nhưng, tháng 5 năm 1802, khi quân Nguyễn vừa mới ra tới trấn Nghệ An – cách Thăng Long còn hơn 300km – thì Nguyễn Ánh đã tự xưng đế hiệu là Gia Long, đặt dấu chấm hết cho hy vọng khôi phục nhà Lê.

Giấc mộng tan vỡ và bước ngoặt nghiệt ngã

Kể từ thời khắc ấy, Nguyễn Đình Đắc nhận ra toàn bộ lý tưởng ông theo đuổi suốt đời đã tan thành mây khói. Bao nhiêu máu xương đổ xuống hóa ra chỉ là để dựng nên một triều đại hoàn toàn xa lạ với chí hướng ban đầu của ông. Ông xin rút lui khỏi chính trường, trở về quê nhà ẩn dật, mang theo nỗi buồn sâu sắc của người lỡ vận – buồn cho thế sự, buồn vì mộng lớn không thành.

Thế nhưng, dẫu đã rút lui, thế sự cũng không buông tha ông. Vua Gia Long bắt đầu sinh lòng nghi ngờ với những cựu thần từng có tâm phò Lê, và Nguyễn Đình Đắc không tránh khỏi vòng nghi kỵ ấy. Có lẽ ông bị xem là “nguy cơ tiềm tàng”, là người từng có tư tưởng phục hưng nhà Lê, không thể để sống sót mà đe dọa đến tính chính danh của triều Nguyễn.

Cái chết uẩn khúc và dư luận về âm mưu đầu độc

Chính trong bối cảnh đó, Nguyễn Đình Đắc đột ngột qua đời. Dân gian vùng quê ông truyền tụng rằng ông bị vua Gia Long đầu độc, một cái chết được dàn dựng kỹ lưỡng như một “tai biến bất ngờ”. Nghi án này chưa từng được làm rõ trong sử sách chính thống, nhưng sự tồn nghi vẫn còn mãi trong lòng nhân dân địa phương và hậu thế.

Điều đặc biệt là sau cái chết của ông, vua Gia Long lại tổ chức lễ tang rất long trọng, giao bộ Lễ chủ trì, cấp tiền xây lăng, đưa linh cữu về quê hương an táng theo nghi thức quốc táng. Động thái này, theo nhiều nhà nghiên cứu, không đơn thuần là sự tưởng niệm công thần mà còn là cách để xoa dịu dư luận, che lấp đi những mờ ám sau cái chết đột ngột ấy.

Một phần của quy luật lịch sử phong kiến?

Trong lịch sử Việt Nam, việc các khai quốc công thần bị xử oan hoặc chết trong uẩn khúc không phải là điều hiếm. Nguyễn Văn Thành, Lê Văn Duyệt, Đặng Trần Thường – đều là những tướng lĩnh tài ba nhưng cuối cùng bị thất sủng, nghi ngờ, và có người mất mạng. Cái chết của Nguyễn Đình Đắc nếu quả thật là do bị đầu độc thì cũng chỉ là một nạn nhân trong guồng quay khắc nghiệt ấy, khi “ngai vàng chỉ có một, còn công thần thì quá nhiều”.

Triều đại mới luôn cần củng cố tính chính danh và quyền lực tuyệt đối, do đó những nhân vật có lập trường khác biệt hoặc mang chí hướng phục hồi triều đại cũ thường bị loại bỏ – dù họ có tài năng hay trung nghĩa đến đâu. Với Nguyễn Đình Đắc, chính tư tưởng “dĩ bất biến” – trung quân phò Lê – đã trở thành cái cớ khiến ông bị nghi ngờ, cho dù ông không còn làm gì để chống đối triều Nguyễn.

Dù bị bạc đãi, ông vẫn sống mãi trong lòng dân

Bất chấp cách đối xử bất công của triều đình, Nguyễn Đình Đắc vẫn được người dân kính trọng, tôn làm phúc thần. Ông được thờ phụng tại đền làng Thượng Xá – quê hương của ông, và được liệt thờ trong đền thờ Cương Quốc công Nguyễn Xí – tổ tiên ông. Dân gian xem ông như một biểu tượng của lòng trung nghĩa, khí tiết và sự tận hiến cho dân tộc.

Nhân dân thường là người viết lịch sử công bằng nhất. Lịch sử triều đình có thể che giấu, bóp méo, nhưng ký ức trong lòng dân thì không thể xóa nhòa. Nguyễn Đình Đắc sống mãi với tư cách một người trung thành đến tận cùng, chiến đấu không mưu danh, và chết trong nỗi oan khuất chưa được giải tỏa.

Kết luận: Một số phận bi tráng giữa vòng xoáy quyền lực

Cuộc đời của Nguyễn Đình Đắc là bản anh hùng ca của một người mang chí lớn nhưng không gặp thời. Ông mang trọn vẹn phẩm chất của một vị tướng chân chính: tài ba, liêm khiết, trung thành, hết lòng vì nước vì dân. Thế nhưng ông cũng là nạn nhân của sự nghi kỵ, phản trắc – điều không hiếm trong xã hội phong kiến, nơi mà lòng trung nghĩa đôi khi bị chính trị chà đạp.

Câu chuyện của ông là một lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị của trung nghĩa và bi kịch của những người mang hoài bão lớn trong thời đoạn nhiễu nhương. Dù triều đình có cố tình làm mờ tên tuổi ông, thì nhân dân vẫn nhớ và tôn vinh ông như một biểu tượng sống mãi với lịch sử.

×