Trong dòng chảy lịch sử Trung Hoa, cả Lưu Bang và Lưu Bị đều từng khởi nghiệp từ thân phận thấp kém, đều mang dòng dõi Hán thất, và đều từng chọn Ba Thục làm căn cứ địa để khởi đầu con đường chinh phục thiên hạ. Tuy nhiên, kết quả lại hoàn toàn khác biệt: Lưu Bang trở thành Hán Cao Tổ, mở ra một triều đại kéo dài 400 năm; còn Lưu Bị, dù nỗ lực hết mình, cuối cùng vẫn không thể hoàn thành đại nghiệp, để rồi nhà Thục sớm suy vong.

Điểm giống nhau là rõ ràng – nhưng chính những khác biệt căn bản về bối cảnh, thời thế, nhân sự và thế lực mới lý giải được vì sao cùng chiếm cứ Ba Thục, Lưu Bị lại bất lợi hơn Lưu Bang.

1. Thời thế khác biệt: Cùng dựng nghiệp, nhưng bối cảnh Lưu Bị khó khăn gấp bội

Khi Lưu Bang nổi dậy, nhà Tần đã sụp đổ, thiên hạ loạn lạc, các chư hầu phần lớn không có cơ sở chính trị vững chắc. Bối cảnh ấy tạo cơ hội cho Lưu Bang vừa đánh vừa chiêu hàng, mở rộng thế lực dễ dàng.

Ngược lại, khi Lưu Bị chiếm được Ba Thục thì cục diện "tam quốc phân tranh" đã định hình. Hai thế lực lớn là Tào Ngụy và Đông Ngô đều đã vững mạnh, có căn cơ lâu dài. Lưu Bị dù chiếm được đất đai, nhưng đã đi sau và bị bao vây cả về địa lý lẫn chính trị. Việc tranh bá thiên hạ của Lưu Bị vì thế khó khăn gấp nhiều lần so với Lưu Bang.

2. Về đất đai: Ba Thục của Lưu Bị không thể so với Quan Trung của Lưu Bang

Lưu Bang sau khi vào Ba Thục đã nhanh chóng vượt qua, chiếm lĩnh vùng Quan Trung – trung tâm giàu có, đông đúc của nhà Tần trước đó. Ông vừa có thổ địa dễ phòng thủ, vừa tiếp cận được vùng kinh tế chiến lược, tạo đà tiến công mạnh mẽ ra Trung Nguyên.

Trong khi đó, Lưu Bị chiếm Ba Thục khi Quan Trung đã suy tàn, thủ đô nhà Hán đã dời xa. Ba Thục lúc này tuy phì nhiêu nhưng xa xôi, khó kết nối, lại bị kẹp giữa hai thế lực mạnh. Lưu Bị không có điều kiện như Lưu Bang để mở rộng ra các vùng trù phú khác, khiến cơ sở phát triển đại nghiệp bị hạn chế nghiêm trọng.

3. Nhân tài: Thục Hán thiếu người toàn năng như thời Lưu Bang

Lưu Bang thành công một phần lớn nhờ có dàn mưu sĩ, tướng lĩnh kiệt xuất: Trương Lương lo mưu lược, Tiêu Hà giỏi quản lý hậu cần, Hàn Tín thống lĩnh đại quân tung hoành ngang dọc. Đó là một bộ máy hoàn hảo cho công cuộc chinh phạt và thống nhất.

Lưu Bị cũng có Gia Cát Lượng và một số dũng tướng như Quan Vũ, Trương Phi, nhưng lực lượng nhân tài lại không cân bằng: thiếu tướng lĩnh giỏi toàn diện, thiếu người có tầm nhìn chiến lược lớn như Hàn Tín. Gia Cát Lượng tuy mưu lược hơn người, nhưng thiên về trị quốc hơn là chinh phạt – dẫn đến chiến lược Thục Hán trở nên cầm chừng, bị động.

4. Kẻ địch: Lưu Bị đối mặt với thế lực mạnh hơn nhiều so với Lưu Bang

Lưu Bang thời Hán Sở tranh hùng chỉ có Hạng Vũ là đối thủ chính – tuy dũng mãnh nhưng thiếu mưu sâu kế dài, dễ bị thao túng và lôi kéo phản gián.

Ngược lại, Lưu Bị phải cùng lúc đối đầu với cả Tào Tháo – người vừa có tài cầm quân, vừa giỏi chính trị, lại được lòng nhiều nhân tài – và Tôn Quyền – một nhà chính trị lão luyện, đầy mưu lược. Sự kiện mất Kinh Châu, cái chết của Quan Vũ hay thất bại ở Di Lăng là những minh chứng cho việc Thục Hán luôn bị kìm kẹp, không thể mở rộng được thế cờ.

5. Quốc lực: Lưu Bị thế yếu hơn nhiều so với Lưu Bang

Sau khi Hàn Tín chinh phạt bốn phương, Lưu Bang đã kiểm soát phần lớn Trung Nguyên, trở thành thế lực số một về binh lược và kinh tế.

Lưu Bị dù xưng đế ở Ba Thục, nhưng xét về nhân khẩu, kinh tế, binh lực đều thua xa Ngụy và Ngô. Thục Hán bị cô lập giữa rừng núi, vận chuyển khó khăn, quân lương hạn chế – khiến mọi chiến dịch đều thiếu chiều sâu và dễ thất bại nếu kéo dài.

6. Số mệnh đã định: Không phải thời của Lưu Bị

Ngay cả những bậc cao nhân như Thủy Kính tiên sinh cũng từng nói: “Tuy Khổng Minh gặp được minh chủ, nhưng không gặp đúng thời.” Câu nói ấy phản ánh thực tế cay đắng rằng Lưu Bị sinh không gặp thời, dù tài năng và chí hướng không thua kém Lưu Bang.

Thời của Lưu Bang là lúc triều đại cũ sụp đổ, quần hùng còn yếu – thuận lợi cho kẻ thức thời trỗi dậy. Thời của Lưu Bị lại là lúc thiên hạ chia ba, thế lực đều mạnh, thời cơ không còn. Mọi nỗ lực của ông, dù đáng ngưỡng mộ, rốt cuộc vẫn không thể vượt qua được thiên mệnh đã an bài.

Kết luận

Cùng khởi nghiệp từ nghèo khó, cùng chiếm cứ Ba Thục, nhưng Lưu Bang được trời đất thuận lợi, người tài kề vai, thế nước nâng đỡ. Còn Lưu Bị thì thế cô, địch mạnh, thời vận không hợp. Sự thất bại của Lưu Bị không đến từ năng lực hay quyết tâm, mà từ sự bất lợi toàn diện – một người lập được nghiệp lớn, một người đành ôm chí lớn mà không thành.

×