Vào ngày 15/2, ông Arthur Baisley, 71 tuổi, đến Harare để ký vào thỏa thuận bồi thường đất sau khi mất trang trại trong chiến dịch trưng thu của chính phủ Zimbabwe cách đây 25 năm. Trong gói bồi thường, ông nhận 1% tiền mặt và 99% trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm. Ông Baisley cho biết mình cần số tiền mặt trước mắt để chi trả viện phí và phần trái phiếu có lãi định kỳ sẽ hỗ trợ sinh hoạt của cha mẹ già yếu. Ông khẳng định không còn đủ thời gian để chờ một đề xuất khác tốt hơn.

Cùng ông Baisley có 377 chủ trang trại khác cũng cao tuổi, chấp nhận ký kết. Họ tin rằng nếu cần thiết, có thể bán trái phiếu trên thị trường thứ cấp để có dòng tiền. Ngân hàng Trung ương Zimbabwe đã cam kết mua lại tối đa 30% giá trị mệnh giá trái phiếu để hỗ trợ thanh khoản. Chính phủ cũng viện dẫn khoản chi 3,1 triệu USD hồi tháng 1/2025 như một minh chứng cho thiện chí thực hiện nghĩa vụ bồi thường.

Chiến dịch cải cách ruộng đất được khởi động năm 2000 bởi cố Tổng thống Robert Mugabe đã tước đoạt đất đai từ khoảng 2.500 nông dân da trắng, giao lại cho nông dân da đen mà không có đền bù. Hệ quả là nền kinh tế Zimbabwe rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng với lạm phát tăng vọt, sản xuất sụp đổ và các lệnh trừng phạt từ phương Tây. Tổng thống đương nhiệm Emmerson Mnangagwa, lên nắm quyền từ năm 2017, coi kế hoạch bồi thường trị giá 3,5 tỷ USD là điều kiện tiên quyết để cải thiện quan hệ quốc tế và tái đàm phán khoản nợ nước ngoài trị giá 14 tỷ USD.

Ở chiều hướng khác, một số nông dân da đen – như ông Solomon Ganye – cho thấy sự chuyển mình tích cực của ngành nông nghiệp sau cải cách. Gia đình ông, được phân 20ha đất vào năm 2002, đã vượt qua khó khăn nhờ vốn đầu tư từ Trung Quốc và sự hỗ trợ từ thế hệ trẻ có kiến thức chuyên môn. Con trai ông, Aaron Ganye, tốt nghiệp ngành nông nghiệp, tự hào vì sản lượng thuốc lá của gia đình năm 2025 vượt nhiều trang trại trước kia. Họ đã nộp đơn xin sổ đỏ theo chính sách mới và chấp nhận đóng phí để được công nhận quyền sở hữu chính thức, nhằm đủ điều kiện vay vốn ngân hàng.

Nhóm phản đối lo ngại rủi ro tài chính

Tuy nhiên, không phải tất cả đều chấp nhận thỏa thuận bồi thường này. Hơn 1.000 cựu chủ trang trại do ông Deon Theron đại diện đã từ chối ký, cho rằng trái phiếu mệnh giá USD với kỳ hạn 10 năm là quá rủi ro trong bối cảnh ngân sách quốc gia đang cạn kiệt. Họ yêu cầu chính phủ chi trả toàn bộ bằng tiền mặt, với tổng số tiền lên tới gần 10 tỷ USD, đồng thời đệ đơn kiện vì cho rằng quy trình thương lượng thiếu minh bạch và không thông qua quốc hội.

Một nhóm cựu chiến binh từng tham gia các đợt chiếm đất cũng đã đệ đơn kiện. Đại diện của nhóm, ông Godfrey Gurira, cho rằng mức bồi thường 3,5 tỷ USD là xa xỉ khi quốc gia vẫn đang đối mặt với khủng hoảng y tế và tỷ lệ thất nghiệp vượt 20%. Họ phản đối yêu cầu mới của chính phủ, buộc nông dân da đen phải nộp phí từ 100 đến 500 USD mỗi hecta đất để được cấp sổ đỏ, coi đó là hành vi “bán lại đất” trong khi chính họ từng giành được nó bằng đấu tranh chính trị.

Ngày 25/6, Vương quốc Anh đã rút tên bốn quan chức Zimbabwe khỏi danh sách trừng phạt nhân quyền sau hơn 20 năm. Bộ Ngoại giao Anh cho biết động thái này nhằm khuyến khích cải cách kinh tế và thúc đẩy quá trình tái cấu trúc nợ. Dù vậy, các nhà quan sát quốc tế cảnh báo rằng tiến trình phục hồi quan hệ sẽ còn phụ thuộc lớn vào việc Zimbabwe có thực hiện cam kết bồi thường đúng hạn hay không.

Trong khi đó, ngành nông nghiệp – chiếm khoảng 15% GDP của Zimbabwe – đang cho thấy dấu hiệu phục hồi. Mùa vụ năm 2025, nước này thu hoạch được 300.000 tấn thuốc lá, mức cao nhất trong lịch sử. Chính phủ đặt mục tiêu tăng lên 350.000 tấn vào năm 2026. Cùng với đó, sản lượng ngô dự kiến cũng tăng nhờ chương trình mở rộng diện tích tưới tiêu tại vùng trung tâm. Các chuyên gia nhận định, nếu tranh chấp bồi thường được giải quyết, quyền sở hữu đất được đảm bảo rõ ràng, nông dân sẽ có thêm cơ hội tiếp cận tín dụng để đầu tư vào máy móc, hệ thống tưới nhỏ giọt và giống cây chịu hạn.

Trước quốc hội, ông Mnangagwa cam kết phát hành trái phiếu đúng tiến độ, minh bạch dòng tiền và tiếp tục đàm phán viện trợ từ các tổ chức quốc tế. Ông khẳng định việc hoàn tất bồi thường sẽ giúp đất nước khép lại quá khứ chia rẽ, mở ra cơ hội thu hút đầu tư mới, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp và bảo đảm an ninh lương thực.

×