Giáo sư - Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly được ví như cánh chim đầu đàn của ngành múa

Trong lịch sử hình thành và phát triển của ngành múa, mỗi giai đoạn lịch sử đều gắn với những tên tuổi bậc thầy. Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly là một trong những trường hợp như thế. Ông được nhiều thế hệ đồng nghiệp, hậu bối, học trò kính trọng gọi “đại thụ ngành múa”, “cánh chim đầu đàn của múa Việt Nam”, “nhà sư phạm tài năng, đức độ”… Mỗi cách gọi đều là sự ghi nhận những đóng góp và ảnh hưởng của ông với nghệ thuật múa Việt Nam.

Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly tên thật là Nguyễn Đình Thái, sinh ngày 6/7/1930 tại Hải Dương (nay là Hải Phòng). Những năm 1950, khi đang làm việc ở Đoàn Ca múa Nhân dân Trung ương tại chiến khu Việt Bắc, ông được cử sang học múa tại Học viện Nghệ thuật Bắc Kinh – Trung Quốc. Sau 5 năm theo học, ông tốt nghiệp Thủ khoa khoa Biên đạo múa với tác phẩm đầu tay Phá xiềng (Nghệ sĩ Ưu tú Hoàng Điệp biểu diễn - âm nhạc Nguyễn Đình Tích).

Về nước, ông là một trong những người gầy dựng nên Trường Múa Việt Nam (nay là Học viện Múa Việt Nam) và giữ cương vị Phó Hiệu trưởng. Trong thời gian này, ngoài cương vị quản lý và giảng dạy, ông đã dàn dựng nhiều tác phẩm múa, kịch múa lớn để đời.

Thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly giữ vai trò chỉ đạo Đoàn Ca múa Giải phóng. Ông từng đi vào chiến trường miền Nam, trở thành Phó Vụ Trưởng vụ văn nghệ của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Sau ngày Việt Nam tái thống nhất, ông góp phần thành lập Trường Múa TP Hồ Chí Minh. Ông tiếp tục tham gia vào các lĩnh vực sáng tác, huấn luyện, lý luận, biểu diễn và quản lý. Ông mất đột ngột vào ngày 6/4/1992 tại Huế khi 62 tuổi.

Giáo sư Thái Ly được trao danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân đợt đầu tiên năm 1984 và được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật năm 1996 với cụm tác phẩm Bả Khó, Bà mẹ Miền Nam, Bài ca hi vọng, Katu, Cánh chim và ánh mặt trời. Ông là cá nhân đầu tiên của ngành múa nhận được giải thưởng cao quý này.

Là thầy giáo của hàng loạt Nghệ sĩ Nhân dân tên tuổi

Sự nghiệp sáng tác của Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly bao gồm nhiều tác phẩm múa và kịch múa, trong đó nhiều tác phẩm đã trở thành trở thành kinh điển trong nghệ thuật múa Việt Nam như: Đôi bờ, Cánh chim và ánh mặt trời, Katu, Hái hoa dâng Bác (kịch múa), Bà mẹ miền Nam (kịch múa), Bả Khó (kịch múa)...

Những sáng tác trong những năm chiến tranh Việt Nam như Xuống đường, Bài ca hy vọng, Hoa sen Đồng Tháp, Hội nghị Diên Hồng, Tiếng cồng vượt thác, Chông đồng khởi, Du kích vót chông, Xé ảnh tổng Ngô...

Thời kỳ hòa bình ông có các tác phẩm múa Mâm vàng Cửu Long, Tiếng chày trên sóc Bom Bo...

Trong đó, tác phẩm múa Katu được Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly dàn dựng cùng Ngân Quý thể hiện cô gái dân tộc Cơ Tu trong hình tượng Phật bà nghìn tay nghìn mắt là một tác phẩm tiêu biểu cho múa dân tộc. Tác phẩm đã giành Huy chương bạc trong Hội diễn Nghệ thuật toàn quốc năm 1962 và giải thưởng quốc tế tại Bulgaria. Katu cũng được người dân Cơ Tu ở miền Trung biểu diễn và đã được biểu diễn rộng rãi trên các sân khấu trong nước và quốc tế.

Cánh chim và mặt trời cũng là một tác phẩm tiêu biểu của ông với "hình ảnh cánh chim vùng lên trong mưa gió, cố bay lên đón ánh mặt trời để nói về khát vọng tự do" đã được Nghệ sĩ Nhân dân Chu Thúy Quỳnh và nhiều nghệ sĩ khác biểu diễn thành công.

Mâm vàng Cửu Long ra mắt năm 1977 và liên tục từ năm 1977-1987, tác phẩm được biểu diễn trong nhiều chương trình khác nhau, được trao Huy chương Vàng đầu tiên ở Liên hoan Ca Múa Nhạc chuyên nghiệp tại Hà Nội sau năm 1980.

Về kịch múa, ông là người đã biên đạo cho vở kịch múa (ballet) đầu tiên của Việt Nam là Hái hoa dâng Bác vào năm 1960. Sau này ông lại dàn dựng cho 2 vở kịch múa Bà mẹ miền Nam và Bả Khó đều trở thành những vở vũ kịch kinh điển của Việt Nam.

Đóng góp của Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly cho nghệ thuật múa không chỉ dừng ở khối lượng tác phẩm đồ sộ, mà còn ở công tác lý luận, xây dựng giáo trình đào tạo, phát triển nghệ thuật múa trên nền tảng gìn giữ bản sắc dân tộc và tiếp thu tinh hoa thế giới. Tư duy sáng tạo của ông đã ảnh hưởng sâu rộng đến nghệ thuật múa Việt Nam suốt nhiều thập niên. Không chỉ vậy, Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly còn là nghệ sĩ múa đầy tài năng.

Theo Nghệ sĩ Nhân dân Ứng Duy Thịnh, Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly ghi dấu ấn sâu sắc trong nghệ thuật múa Việt Nam với 3 yếu tố chủ đạo: tính dân tộc, hình tượng nghệ thuật sâu sắc và ngôn ngữ biểu đạt giàu hình ảnh. Tính dân tộc luôn là nền tảng xuyên suốt trong các tác phẩm của ông, thể hiện qua đề tài gắn bó mật thiết với quê hương, đất nước và con người Việt Nam.

Từ cuộc sống chiến đấu kiên cường của đồng bào Tây Nguyên (Katu), khát vọng tự do cháy bỏng (Cánh chim và ánh mặt trời) đến hình ảnh người mẹ miền Nam kiên cường (Bà mẹ miền Nam)…, các tác phẩm của ông thấm đẫm tinh thần dân tộc và tình yêu sâu sắc với con người.

Không chỉ đơn thuần phản ánh hiện thực, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly còn vận dụng tư duy hiện đại để nâng tầm nghệ thuật múa, tạo nên những tác phẩm vừa giàu chất thơ, triết lý vừa có cấu trúc chặt chẽ và ngôn ngữ hình thể sáng tạo.

Tại hội thảo Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly - cuộc đời và sự nghiệp nhân kỷ niệm 91 năm ngày sinh của ông, Tiến sĩ – Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Anh Phương - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ múa Việt Nam khẳng định: “Nghệ thuật múa Việt Nam tự hào có một tên tuổi lớn như Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly. Ông đã để lại di sản đồ sộ trong sự nghiệp hình thành và phát triển nghệ thuật múa Việt Nam trên cả 4 lĩnh vực: sáng tác, đào tạo, lý luận và biểu diễn. Những đóng góp của ông không chỉ nằm trong khuôn khổ của một môn nghệ thuật mà có sức lan tỏa rộng lớn cả không gian, thời gian”.

Trước đó, nhạc sĩ Ca Lê Thuần cũng từng nói về Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly rằng: "Thái Ly trở thành một người nghệ sĩ lớn của ngành múa Việt Nam, bởi ông đã tiếp cận với nghệ thuật múa bằng cả ba con đường triết học, tâm lý học và xã hội học. Do đó, các tác phẩm của ông luôn phù hợp với công chúng, với xã hội nhằm hướng con người đến những vấn đề lớn lao của đất nước và thời đại".

Theo Nghệ sĩ Nhân dân Lê Huân, Giáo sư – Nghệ sĩ Nhân dân Thái Ly là một trong những biên đạo múa Việt Nam đi tiên phong sử dụng ngôn ngữ múa cổ điển châu Âu vào trong các tác phẩm múa dân gian, dân tộc từ những năm 60 của thế kỷ 20.

Ngoài công tác quản lý và sáng tác, ông là thầy giáo của nhiều nghệ sĩ tên tuổi như: Nghệ sĩ Nhân dân Chu Thúy Quỳnh, Nghệ sĩ Nhân dân Kim Quy, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Huân, Nghệ sĩ Ưu tú Thành Lộc…

×