Người Việt đầu tiên dám kiện chính quyền bảo hộ Pháp trong một vụ kiện thương mại?

Do muốn mở rộng tầm hoạt động hàng hải ra quốc tế, ngày 28/4/1922, “Chúa sông” Bạch Thái Bưởi, doanh nhân nổi tiếng thành công trong lĩnh vực kinh doanh vận tải đường sông ở Đông Dương, ký hợp đồng với Giám đốc Hải đội Đông Dương Lochard, đại diện cho Toàn quyền Đông Dương, thuê tàu chở hàng Albert Sarraut trong thời gian 1 năm với số tiền thuê hàng tháng là 5.400 đồng cộng với tiền bảo hiểm.

Tàu "Albert Sarraut" là tàu chở hàng chạy bằng hơi nước có tải trọng 3.300 tấn, ở thời điểm đó, so với các tàu được đóng ở Việt Nam là rất lớn. Tàu được mang tên "Albert Sarraut" là do trước khi tàu hạ thủy, Toàn quyền Đông Dương là Maurice Long đã ban hành nghị định, theo đó tàu chở hàng trọng tải 3.300 tấn do Xưởng đóng tàu Sài Gòn đóng sẽ mang tên "Albert Sarraut", người khi còn ở cương vị Toàn quyền Đông dương đã khi thành lập Hải đội Đông Dương, và đích thân đặt hàng Xưởng đóng tàu Sài Gòn đóng con tàu này.

Ngày 06/7/1922, tàu Albert Sarraut thực hiện hành trình đầu tiên, xuất phát từ Sài Gòn đi Thượng Hải. Mới chạy được một thời gian ngắn, qua vài cảng khác dọc bờ biển, tàu phải trở lại Thượng Hải để sửa chữa các trục trặc liên quan đến động cơ mất nửa tháng. Ngày 04/11 trên đường đến Thiên Tân, Albert Sarraut lại gặp sự cố nghiêm trọng về động cơ, tàu buộc lại phải lưu cảng sửa chữa. Trên đường đến Manila (Phillipines), những hỏng hóc tiếp tục diễn ra, hãng bảo hiểm Veritas khuyến cáo nên trở về Đông Dương sau khi kiểm tra tàu. Ngày 18/02/1923, Albert Sarraut cập cảng Hải Phòng. Theo ý kiến của một ban thẩm định được thành lập tiến hành kiểm tra thì tàu cần phải được sửa chữa lập tức. Sau đó Albert Sarraut rời Hải Phòng trở về Sài Gòn ngày 19/3, lên đà nằm và kể từ thời điểm đó, tàu tạm ngưng hoạt động.

Tất nhiên, việc tàu vận tải này bị trục trặc kỹ thuật, buộc phải sửa chữa liên miên làm thiệt hại đến công việc kinh doanh của chủ thuê tàu là ông Bạch Thái Bưởi. Ngay sau đó, bên thuê tàu đại diện là Bạch Thái Bưởi đệ đơn lên Tòa án thương mại Hà Nội yêu cầu hủy hợp đồng thuê tàu ký ngày 28/4/1922, đòi bồi hoàn tiền thuê tàu cùng chi phí sửa chữa là 50.000 đồng Đông Dương, khơi mào cuộc chiến pháp lý liên quan đến hợp đồng thuê tàu với Chính quyền Pháp ở Đông Dương mà đại diện là Hải đội Đông Dương, bên có tàu cho thuê.

Phía thuê tàu cho rằng tàu được đóng không đảm bảo chất lượng, động cơ được lắp đặt không đúng quy chuẩn, chất lượng động cơ không tốt, không đảm bảo an toàn vận tải. Tính năng tự san hàng không hoạt động dẫn đến giảm độ ổn định, chắc chắn của tàu. Do vậy, tàu Albert Sarraut không đáp ứng các điều kiện kỹ thuật nêu trong hợp đồng.

Phía Hải đội Đông Dương bác bỏ, cho rằng Albert Sarraut hoàn toàn đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật, có khả năng đi biển tốt, đáp ứng điều kiện vận hành đối với tàu vận tải trọng tải lớn, đường dài. Tính năng tự san hàng không hoạt động không ảnh hưởng đến hiệu lực của hợp đồng. Các hỏng hóc là do vận hành và điều kiện thời tiết xấu, có thể xảy ra với bất kỳ tàu nào ở trong các điều kiện tương tự, các hỏng hóc này dễ sửa chữa và không ảnh hưởng đến khả năng đi biển của tàu, yêu cầu bên thuê mà đại diện là Bạch Thái Bưởi thực thi đầy đủ hợp đồng đã được thông qua ngày 18/5/1922, nộp đủ 50.000 đồng về cho ngân sách.

Để đòi được bồi thường thiệt hại từ hợp đồng thuê tàu không đảm bảo chất lượng đó, Bạch Thái Bưởi kiên trì theo đuổi cuộc chiến pháp lý. Đến ngày 15/5/1926, dựa vào các bằng chứng và các ý kiến thẩm định, Tòa sơ thẩm Hà Nội ra phán quyết tuyên bố hợp đồng thuê tàu ký ngày 28/4/1922 chính thức bị hủy từ ngày 13/02/1923 do lỗi của chính quyền Pháp. Tuy nhiên, Bạch Thái Bưởi phải trả cho chính quyền Pháp những khoản tiền sau: tiền thuê tàu cho đến hết ngày 12/02/1923, 1.200 đồng tiền các vật dụng bị mất trong danh mục vật dụng trên tàu. Ngược lại, chính phủ Pháp phải trả cho Bạch Thái Bưởi 8.000 đồng đền bù thiệt hại lợi ích, tiền lương trả cho thủy thủ đoàn và nhân viên kể từ ngày 13/02/1923.

Để bảo vệ "thể diện" của nước Pháp, chính quyền Pháp kháng cáo phán quyết của tòa. Bạch Thái Bưởi cũng kháng án phán quyết. Nhưng sau cùng, hai bên đã chấp nhận phán quyết của Tòa sơ thẩm Hà Nội, khép lại vụ kiện thương mại đình đám và hiếm hoi khi người khởi kiện là 1 doanh nhân Việt Nam và người bị kiện là Chính quyền bảo hộ Pháp.

×