Nà Hẩu là xã vùng cao của huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái), xã nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu. Nơi đây có trên 92% đồng bào dân tộc Mông sinh sống với tập tục cúng rừng có từ lâu đời, luôn được duy trì tổ chức hàng năm. Từ bao đời nay, cuộc sống của đồng bào dân tộc Mông nơi đây đã gắn liền với các khu rừng nguyên sinh.

Sống giữa đại ngàn rừng nguyên sinh

Cách trung tâm huyện Văn Yên gần 30km, xã Nà Hẩu nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, với diện tích tự nhiên hơn 5.640 ha, trong đó rừng tự nhiên đặc dụng trên 4.500 ha. Toàn xã có hơn 500 hộ dân đồng bào dân tộc Mông, với trên 2.500 nhân khẩu. Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn nhưng đồng bào Mông nơi đây luôn đồng lòng gìn giữ, bảo vệ rừng bằng những luật tục truyền từ đời này sang đời khác.

Rừng Nà Hẩu là khu rừng nguyên sinh có lịch sử lâu đời, cấu trúc rừng chưa bị phá vỡ, hệ thực vật rừng có gần 400 loài, trong đó có 27 loài thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam. Về động vật, tại đây có hơn 70 loài thú, 240 loài chim, 48 loài bò sát…, nhiều loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ thế giới như sơn dương, gấu, vượn đen tuyền, voọc xám, rùa đầu to, kỳ đà hoa...

Từ bao đời nay, rừng Nà Hẩu cung cấp thức ăn, nước sinh hoạt, rừng cho cây làm nhà, rừng che trở đùm bọc đời sống của người Mông ở Nà Hẩu. Chính vì thế, người dân nơi đây cũng rất biết tôn trọng, bảo vệ và gìn giữ rừng như gìn giữ cuộc sống của chính mình.

Ông Sùng Nhà Páo ở thôn Bản Tát là một trong những người đầu tiên đến định cư tại xã Nà Hẩu khi địa phương này mới được thành lập kể lại rằng : "Năm 1986, khi tôi đến đây vẫn còn hoang sơ, muông thú rất nhiều, bốn bề xung quanh đều là rừng già với những gốc cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Lúc đó, cả bản chỉ lưa thưa vài nóc nhà, dần dần mọi người thấy nơi đây màu mỡ nên đã di cư đến ngày càng đông. Thời gian đầu, cuộc sống rất khó khăn, mọi người đều sinh tồn nhờ rừng, nhiều người cũng vào rừng chặt cây làm nhà, làm nương rẫy trồng sắn, trồng ngô, săn bắt thú để làm thức ăn…"

Hầu hết người dân trong xã đều hiểu được tầm quan trọng của rừng đối với cuộc sống của mình và bản làng. Vì vậy, trải qua nhiều đời chung sống hoà thuận với rừng, dân bản đặt ra những quy định, hương ước được cộng đồng tôn trọng thực hiện, duy trì từ đời này sang đời khác trong việc giữ rừng, bảo vệ rừng.

Theo quan niệm của người Mông nơi đây, những cánh rừng xanh, rừng cấm, rừng thiêng gần bản là nơi chở che cho dân bản tránh cái gió, tránh lũ ống, lũ quét, cho dân bản sản vật để ăn, nguồn nước để uống và tưới tiêu cho đồng ruộng. Giữ cánh rừng luôn tươi tốt cũng chính là giữ cho dân bản luôn bình an, no ấm. Vì vậy không một người dân nào tự ý vào rừng phá rừng trái phép.

Năm 2006, Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu được thành lập. Bà con sinh sống ở đây lập ra hương ước, quy ước, thưởng phạt rõ ràng trong việc bảo vệ rừng; góp phần đưa Nà Hẩu trở thành địa phương hiếm có trong tỉnh Yên Bái với độ che phủ rừng đạt 90%.

Trải qua hàng trăm năm chung sống hòa thuận với rừng, bà con đặt ra những quy định, hương ước về việc giữ rừng, bảo vệ rừng và được cộng đồng tôn trọng, truyền từ đời này sang đời khác. Vào ngày cuối cùng của tháng Giêng hằng năm, người dân ở các bản, làng trong xã Nà Hẩu, lại tụ họp về khu rừng cấm, rừng thiêng của thôn để tổ chức Tết rừng.

Lời thề thiêng liêng giữa đại ngàn Nà Hẩu

Đã thành thông lệ, cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng âm lịch hàng năm, các bản, làng trong xã Nà Hẩu (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) lại tụ họp về khu "rừng cấm, rừng thiêng" của thôn để cùng tổ chức "lễ cúng Thần rừng" hay còn gọi là Tết rừng. Dù đời sống ngày càng hiện đại và có nhiều đổi thay nhưng nhiều năm nay, người Mông Nà Hẩu vẫn duy trì tục lệ tốt đẹp này bởi những ý nghĩa thiêng liêng của nó. Tại đây đồng bào Mông cùng nhau thực hiện lời thề thiêng liêng trước thần rừng của bản.

Tết rừng của người Mông xã Nà Hẩu được tổ chức đồng thời tại khu rừng thiêng ở cả 3 thôn: Trung Tâm, Ba Khuy và Bản Tát của xã. Mở đầu Tết rừng là phần rước lễ vật lên khu rừng cấm, tại đây thầy cúng thực hiện các nghi lễ cúng thần rừng. Nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ được diễn ra ở cửa rừng, dưới gốc cây cổ thụ. Lễ vật để dâng cúng Thần rừng gồm một cặp gà trống - mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản.

Chị Mua Thị Dua sống tại thôn Bản Tát, xã Nà Hẩu chia sẻ, ở mỗi thôn bản của xã đều có khu rừng cấm, rừng thiêng, đây là nơi hội tụ đầy đủ linh khí của trời đất để thờ cúng thần rừng. Lễ cúng rừng là lễ hội lớn nhất và quan trọng nhất đối với người Mông. 

Khi kết thúc phần nghi lễ cúng sống dưới gốc cây cổ thụ trong rừng thiêng, thầy cúng cùng bà con trở lại bãi đất trống ngay bìa rừng thực hiện nghi thức cúng chín, cũng tại đây trưởng thôn và nhân dân đánh giá kết quả công tác bảo vệ rừng năm cũ, bầu ra tổ tự quản bảo vệ rừng cho năm mới. Tiếp đến, bà con thực hiện nghi thức lời thề giữ rừng giữa đại ngàn, họ cùng nhau giơ những nắm tay lên cao thể hiện quyết tâm, tinh thần đoàn kết cùng nhau bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị của những khu rừng nguyên sinh, bảo vệ những nguồn tài nguyên của rừng để từ đó rừng cũng bảo vệ và phục vụ con người.

Anh Giàng A Sinh, người dân ở Nà Hẩu chia sẻ: "hàng năm, trong lễ cũng rừng chúng tôi cùng nhau thực hiện lời thề giữ rừng, bà con không được săn bắn động vật hoang dã, không được chặt phá rừng, không được phát phá rừng để làm nương rẫy, không được dùng các vật nguy hểm, vật cấm để xâm hại đến rừng, từ đó giữ được đại ngàn của rừng và phát triển thêm, đem lại lợi ích cho cuộc sống".  

Sau khi cúng rừng xong, bà con tổ chức ăn Tết rừng. Sau đó, người dân phải kiêng 3 ngày không được lên rừng chặt phá cây, không săn bắt động vật rừng, không có hành vi xâm phạm rừng. Tết rừng giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng người Mông, là sản phẩm sáng tạo thể hiện sự gắn kết cộng đồng. Đó là nét đẹp văn hóa đáng được trân trọng, góp phần bảo vệ tài nguyên rừng, bảo vệ môi trường sinh thái trên địa bàn huyện Văn Yên nói riêng và tỉnh Yên Bái nói chung.

Ông Lý Tòn Cầu, Chủ tịch UBND xã Nà Hẩu (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) cho biết, lễ hội tết rừng của xã Nà Hẩu không những là một nghi lễ về mặt tâm linh, cầu cho sức khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu mà còn góp phần quan trọng trong công tác quản lý bảo vệ rừng cũng như bảo vệ môi trường sinh thái, đa dạng sinh học của khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu.

Ông Hoàng Việt Hóa, Chủ tịch UBND huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết, Lễ cúng rừng của người Mông xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia từ tháng 12/2024. Đây không chỉ là niềm vinh dự lớn lao đối với cộng đồng người Mông nơi đây mà còn là trách nhiệm to lớn đối với cấp ủy, chính quyền và nhân dân huyện Văn Yên trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản quý báu này.

Để phát huy giá trị di sản, Chủ tịch UBND huyện Văn Yên cho biết huyện sẽ bảo tồn nguyên vẹn giá trị truyền thống của Lễ cúng rừng, tăng cường các chương trình nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hóa về Lễ cúng rừng, đảm bảo bảo tồn đầy đủ các nghi thức, lời khấn, lễ vật và không gian thiêng liêng của nghi lễ; hỗ trợ các nghệ nhân, già làng, trưởng bản trong việc truyền dạy các giá trị văn hóa, ngôn ngữ và tập quán gắn với nghi lễ cho thế hệ trẻ. 

"Cùng với đó, đưa Lễ cúng rừng vào đời sống cộng đồng và giáo dục thế hệ trẻ; lồng ghép bảo tồn di sản với phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng; bảo vệ và phát triển rừng gắn với truyền thống cúng rừng; đẩy mạnh tuyên truyền về tầm quan trọng của rừng trong đời sống cộng đồng, khuyến khích nhân dân thực hiện nghiêm túc quy ước bảo vệ rừng gắn với phong tục Lễ cúng rừng. Tăng cường công tác quản lý, bảo vệ rừng, xử lý nghiêm các hành vi xâm hại rừng, khai thác trái phép và làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái của địa phương…" Chủ tịch UBND huyện Văn Yên nhấn mạnh. 

×