Những khoảng trống trong kiểm soát nội bộ

Rahman bắt đầu làm việc cho CIA vào năm 2016 và từng được giao nhiều vị trí phân tích tại cả trụ sở chính ở Langley, Virginia, lẫn các văn phòng ngoại giao ở nước ngoài, bao gồm cả Đại sứ quán Mỹ tại Phnom Penh (Campuchia).

Với cấp độ bảo mật “Top Secret” và quyền truy cập “SCI” (Sensitive Compartmented Information - Thông tin phân ngăn mật thiết), Rahman có thể tiếp cận nhiều báo cáo tình báo được lưu trữ trong các hệ thống tuyệt mật nội bộ. Chính sự tin tưởng này đã trở thành lỗ hổng lớn nhất, khi chính anh là người trực tiếp sao chép và lưu trữ trái phép hàng chục tài liệu mật trong một ổ cứng ngoài, rồi sau đó phát tán các thông tin này trong thời gian lưu trú tại Campuchia.

Theo hồ sơ của tòa án và Bộ Tư pháp Mỹ, hành vi rò rỉ của Rahman diễn ra âm thầm nhưng có hệ thống trong nhiều tháng đầu năm 2024. Anh sử dụng các phương tiện điện tử được cung cấp trong môi trường làm việc để sao chép nội dung mật, bao gồm cả các bản tin nội bộ từ Văn phòng Giám đốc Tình báo quốc gia Mỹ (ODNI), các phân tích chiến lược về chính sách Trung Đông, đặc biệt là kế hoạch quân sự của Israel đối với Iran.

Các thông tin này sau đó được đăng tải bằng hình ảnh hoặc tóm lược lên tài khoản Telegram nặc danh. Trong số các tài liệu bị rò rỉ có nội dung đặc biệt nhạy cảm, gồm thời điểm tấn công, quy mô chiến dịch và các phân tích đánh giá hậu quả địa chính trị nếu Israel thực hiện hành động quân sự.

Trong quá trình điều tra, giới chức Mỹ nhận thấy Rahman không có động cơ tài chính, khác với nhiều trường hợp gián điệp truyền thống. Anh không nhận tiền, không bị mua chuộc bởi tình báo nước ngoài, không có liên hệ trực tiếp với bất kỳ cơ quan tình báo đối phương nào. Động cơ chính, theo hồ sơ tòa án và bản thú nhận của chính Rahman, xuất phát từ “một cảm giác đạo đức không thể phớt lờ”. Anh cho rằng kế hoạch của Israel được chia sẻ với Mỹ theo hiệp định hợp tác an ninh sẽ gây thương vong lớn cho dân thường Iran và việc công khai thông tin có thể buộc các bên cân nhắc lại.

Theo Bộ Tư pháp Mỹ, hành vi của Rahman không chỉ vi phạm nghiêm trọng Đạo luật Gián điệp mà còn phá vỡ lòng tin giữa các cơ quan tình báo đồng minh. “Một người đơn độc không có quyền đơn phương quyết định ai nên biết điều gì. Điều này phá vỡ nguyên tắc phân quyền trong hoạt động an ninh quốc gia”, công tố viên Erik Siebert nhấn mạnh. Thẩm phán liên bang Anthony Trenga tuyên án 37 tháng tù giam - bản án được cho là tương đối nhẹ nhưng vẫn mang tính răn đe, nhất là trong bối cảnh các nguy cơ rò rỉ nội bộ đang gia tăng trong thời đại hậu Snowden.

Từ góc độ kỹ thuật, vụ Rahman làm lộ rõ một lỗ hổng nghiêm trọng trong kiểm soát nội bộ của hệ thống tình báo Mỹ. SCI vốn được bảo vệ bằng nhiều tầng bảo mật vật lý và điện tử, bao gồm hệ thống kiểm soát truy cập, cấm mang thiết bị cá nhân, giám sát in ấn và theo dõi nhật ký truy cập thời gian thực.

Tuy nhiên, tại Đại sứ quán Mỹ ở Phnom Penh, nơi Rahman làm việc từ giữa năm 2024, các biện pháp này có phần lỏng lẻo hơn, do hạn chế về hạ tầng và nhân sự kỹ thuật. Việc anh dễ dàng mang điện thoại vào khu vực in, không bị giám sát khi sử dụng máy in và không bị kiểm tra thiết bị sau khi rời khỏi văn phòng cho thấy quy trình kiểm soát thực địa chưa đồng bộ với chuẩn bảo mật trụ sở chính.

Một điểm đáng chú ý nữa là tâm lý cá nhân và sức khỏe tinh thần của Rahman. Theo lời khai trước tòa, anh từng tham gia chiến dịch ở Iraq và bị chấn thương tâm lý (PTSD). Dù CIA có hệ thống giám sát tâm lý định kỳ, nhưng thực tế những yếu tố này thường bị bỏ qua nếu nhân viên vẫn hoàn thành công việc đúng quy trình. Rahman không bộc lộ bất kỳ hành vi nguy hiểm hoặc bất mãn nào, không để lại dấu hiệu đáng ngờ trong nhật ký truy cập hay báo cáo hiệu suất. Trên giấy tờ, anh là một nhân viên trung thành, được đánh giá cao, làm việc hiệu quả. Tuy nhiên, điều đó lại càng nguy hiểm trong bối cảnh hiện đại, khi một cá nhân thông minh và kỹ thuật cao có thể lợi dụng chính lòng tin của hệ thống để thao túng nó.

Ngoài ra, vụ việc cũng phơi bày một thực tế trớ trêu: chính sách chia sẻ thông tin giữa các đồng minh được thiết kế để nâng cao hiệu quả phối hợp tình báo, giờ đây lại trở thành lỗ hổng. Kế hoạch không kích của Israel vốn được Mỹ tiếp nhận trong khuôn khổ hợp tác song phương, nhưng khi dữ liệu này bị rò rỉ, Tel Aviv không chỉ buộc phải hủy bỏ kế hoạch mà còn mất lòng tin nghiêm trọng với đối tác.

Cộng đồng tình báo phương Tây thừa nhận rằng vụ việc là “đòn giáng nghiêm trọng vào độ tin cậy của hệ thống SCI” và kêu gọi đánh giá lại toàn diện các quy trình cấp quyền, giám sát thiết bị cá nhân và thẩm tra sức khỏe tâm lý định kỳ.

Địa chính trị rung chuyển

Không lâu sau khi tài liệu tuyệt mật về kế hoạch không kích Iran của Israel bị rò rỉ lên một kênh Telegram liên quan đến giới hoạt động thân Tehran, an ninh Trung Đông đã trải qua một chuỗi phản ứng dây chuyền, từ chiến lược quân sự, chính sách ngoại giao, cho tới nhận thức cộng đồng tình báo toàn cầu về quyền lực của một cá nhân đơn độc.

Phản ứng đầu tiên và mạnh mẽ nhất đến từ Israel - quốc gia bị ảnh hưởng trực tiếp không chỉ về mặt chiến lược mà còn danh dự quốc gia. Trong hệ thống an ninh quốc gia Israel, việc chia sẻ thông tin chiến dịch cấp cao với đối tác Hoa Kỳ luôn được đặt trên nền tảng tin cậy tuyệt đối. Nhưng khi kế hoạch không kích, bao gồm cả vị trí mục tiêu, loại hình không quân sử dụng và thời gian tấn công bị phơi bày công khai trên nền tảng mạng xã hội, chính phủ Israel ngay lập tức phải ra quyết định khẩn: dừng triển khai toàn bộ chiến dịch, điều chỉnh chiến lược tấn công và mở cuộc điều tra nội bộ về độ an toàn trong quy trình chia sẻ thông tin với phía Mỹ.

Đây không chỉ là lần đầu tiên trong vòng 15 năm một chiến dịch tấn công hạt nhân của Israel bị rò rỉ phút chót vì lý do an ninh thông tin, mà còn đánh dấu một thay đổi cơ bản trong cách Israel ứng xử với đồng minh truyền thống của mình. Các quan chức Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) giấu tên cho biết, sau vụ việc, Bộ Quốc phòng Israel đã ban hành chỉ thị hạn chế mức độ và tần suất chia sẻ dữ liệu chiến thuật với các đơn vị tình báo Mỹ trong các chiến dịch “mức nhạy cảm cao”, đặc biệt là các hoạt động đối phó với Iran, Syria và nhóm Hezbollah tại Lebanon.

Không chỉ dừng lại ở giới quân sự, cú sốc chính trị từ vụ rò rỉ đã lan tới thượng tầng chính trị Israel. Một nghị sĩ thuộc liên minh cầm quyền Likud nhận định: “Chúng ta không thể tiếp tục chia sẻ mọi thứ với đồng minh, nếu chính họ cũng không kiểm soát được người của mình”. Thủ tướng Benjamin Netanyahu, dù không trực tiếp chỉ trích Washington, đã tuyên bố trong một phiên họp nội các rằng: “Sự sống còn của dân tộc Do Thái không thể phụ thuộc vào cam kết bảo mật của bất kỳ ai ngoài chính chúng ta”.

Về phía Iran, vụ rò rỉ được khai thác tối đa trên cả phương diện truyền thông lẫn chiến lược quân sự. Truyền hình nhà nước Iran IRIB đã nhanh chóng phát sóng hàng loạt phóng sự phân tích tài liệu rò rỉ, kết hợp với các đoạn phỏng vấn các tướng lĩnh thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC). Một trong những mục tiêu chiến lược của Iran trong thời điểm đó là “quốc tế hóa” vấn đề, nhằm cô lập ngoại giao Israel trên trường quốc tế.

Nhưng quan trọng hơn, về mặt quân sự, Iran đã phản ứng một cách cực kỳ khôn ngoan và nhanh chóng. Chỉ trong vòng một tuần sau khi tài liệu bị rò rỉ, toàn bộ 9 cơ sở hạt nhân trọng điểm, bao gồm Natanz, Fordow và Arak đã được điều chỉnh bố trí quân sự. Các đơn vị phòng không tầm xa Bavar-373 được triển khai tới gần các khu công nghiệp lưỡng dụng, trong khi lối vào của các boongke hạt nhân được “thay đổi cấu trúc” nhằm chống lại khả năng tấn công bằng bom xuyên bê tông. Hành động nhanh gọn này khiến giới quân sự Israel thừa nhận, khả năng gây bất ngờ chiến lược đối với Iran “gần như bằng 0”.

Tại Washington, trong một cuộc họp kín của Ủy ban Tình báo Thượng viện, Giám đốc CIA William Burns bị chất vấn gay gắt về quy trình cấp quyền SCI và việc kiểm soát hành vi của nhân sự sau khi rời khỏi trụ sở chính. Một số thượng nghị sĩ thuộc đảng Cộng hòa đề xuất mở cuộc thanh tra liên ngành về an ninh mạng nội bộ, bao gồm cả FBI, NSA và cơ quan kiểm tra tài sản của Lầu Năm Góc.

Tuy nhiên, điều khiến giới chức tình báo đau đầu hơn cả là câu hỏi nhức nhối: liệu Rahman hành động một mình, hay là “con tốt” của một thế lực bên ngoài? Dù cuộc điều tra ban đầu không tìm thấy liên hệ trực tiếp giữa Rahman và tình báo Iran, nhưng FBI đã mở rộng phạm vi điều tra sang các nhóm vận động chính trị ở Mỹ có quan điểm chống chiến tranh và thân Tehran. Các chuyên gia cũng không loại trừ khả năng Rahman bị lợi dụng gián tiếp thông qua thao túng cảm xúc và tâm lý - một chiêu thức được các cơ quan tình báo đối phương khai thác ngày càng tinh vi trong thời đại mạng xã hội.

Một hệ lụy lâu dài và âm ỉ hơn, là sự thay đổi trong văn hóa nội bộ của các cơ quan tình báo Mỹ. Nếu trước đây, sau vụ Snowden, chính phủ Mỹ tập trung củng cố hạ tầng kỹ thuật để ngăn chặn rò rỉ, thì nay, trọng tâm đang dịch chuyển sang yếu tố con người. Tại CIA, một loạt chương trình đánh giá lại tâm lý, theo dõi cảm xúc thông qua trí tuệ nhân tạo và huấn luyện nhận thức đạo đức đã được triển khai thử nghiệm từ tháng 4/2025. Mục tiêu là “xây dựng hàng rào tâm lý vững chắc trước khi lòng trung thành bị thử thách”.

Trong khi đó, tại các diễn đàn tình báo quốc tế như Liên minh Five Eyes hay cơ chế chia sẻ thông tin NATO, vụ Rahman đã tạo ra một “tác dụng phụ ngoài ý muốn”: sự cảnh giác lẫn nhau giữa các đồng minh. Theo đó, sau vụ việc, phía Đức và Anh đã tạm thời ngừng chia sẻ dữ liệu phân tích cấp độ “Top Secret-SCI” với một số cơ quan tình báo Mỹ, đợi đến khi Washington công bố đầy đủ quy trình cải tổ an ninh nội bộ. Dù chỉ mang tính tạm thời, động thái này là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử hợp tác hậu Chiến tranh lạnh.

Một câu hỏi lớn được đặt ra: trong kỷ nguyên mà thông tin có thể thay đổi cả chiến tranh lẫn chính trị, làm thế nào để bảo vệ một hệ thống vẫn dựa trên lòng tin giữa con người với nhau? Trường hợp Rahman, dù được gói gọn trong phạm vi một vụ rò rỉ, thực chất lại khơi dậy nhiều nỗi lo sâu xa hơn: về giới hạn của đạo đức cá nhân, về vai trò của kiểm soát xã hội trong thế giới siêu kết nối và về tương lai của quan hệ đồng minh khi “bí mật” trở thành tài sản mong manh nhất trong nền an ninh toàn cầu.

×