Nghề thủ công hàng trăm năm dần lụi tàn

Cách trung tâm thị xã Quảng Yên khoảng gần 10km, con đường khang trang dẫn vào làng nghề Hưng Học dường như trải một gam màu trầm. 

Sự cô quạnh không chỉ xuất phát không gian lặng lẽ, thi thoảng có một vài chiếc xe vội vàng lướt qua. Nó còn từ trong ánh mắt của những ông già, bà cả hai bên đường ngắm nhìn làng nghề có hàng trăm năm tuổi dần mai một.

Ông Hoàng Văn Chiến (Khu 4, phường Nam Hòa) là một trong những người làm nghề đan ngư cụ hiếm hoi còn lại vẫn đang ngày ngày giữ chút "lửa" nghề cuối cùng. 

Cánh tay săn chắc đặc trưng của người đàn ông miền biển dù đã luống tuổi lặng lẽ xếp từng cái đó, lờ, gọng, nơm,… trước hiên nhà.

"Mỗi loại, tôi chỉ sản xuất vài cái mẫu để đấy thôi chứ làm nhiều rồi không có người mua cũng phải đem cho không", ông Chiến chia sẻ với giọng đượm buồn.

Chỉ ra cả dọc đường dài đến hơn một cây số, ông Chiến cho biết, trước đây, cả làng có hàng trăm hộ làm nghề, đến nay chỉ còn khoảng 3 nhà theo được. Trước hiên, trên sân nhà diện tích lên tới hàng trăm mét vuông nhà ông chất đầy tre, nứa lấy từ rừng già khu vực Vàng Danh (Uông Bí) và Hoành Bồ.

Giá trị số nguyên liệu để làm ngư cụ trên theo ông Chiến nhẩm tính lên tới 150 – 200 triệu đồng. Tuy nhiên, xưởng sản xuất của ông giờ chỉ như cái kho vì thỉnh thoảng mới có một đơn hàng, chủ yếu đến từ người quen.

"Từ khi có quy định cấm đánh bắt gần bờ, các loại thuyền thúng, đó, lờ,… truyền thống gần như không có khách mua. Hiện tại, tôi làm chủ yếu là thuyền composite với giá từ 6 – 10 triệu bán cho một số người quen làm nghề chài lưới trên sông. Thu nhập mỗi tháng khoảng trên dưới 10 triệu đồng cũng chỉ đủ để chi tiêu cơ bản trong gia đình", ông Chiến nói.

Cũng theo lời kể của ông Chiến, trước đây, không khí trong làng lúc nào cũng nhộn nhịp, từ người già đến trẻ nhỏ đều tham gia lao động, sản xuất. Thanh niên trai tráng gánh tre nứa, pha thành các thanh nhỏ tùy vào sản phẩm, trẻ em chưa biết nói đã biết đan lát.

Những ngày cao điểm, cả làng giăng đèn làm việc đến gần nửa đêm, nhiều khi phải chia ca, người này ăn uống nghỉ ngơi thì người khác làm thay. Hiện tại, nhu cầu thị trường giảm, người trẻ không theo nghề gia truyền được, đành đi làm tại các công ty, xí nghiệp.

"Một chiếc lờ có giá khoảng 20.000 đến 50.000 đồng, 2 công (150.000 đồng/ngày công - PV) sản xuất được khoảng 10 chiếc. Tính ra, lãi không có bao nhiêu, thậm chí không bán được, hiện giờ công việc này chỉ dành cho những người có tuổi làm cho đỡ nhớ nghề", ông Chiến cho hay.

Cách nhà ông Chiến không xa, anh Nguyễn Văn Võ cùng một người thợ phụ cũng đang tất tả hoàn thiện những chiếc thuyền composite để bàn giao cho khách đúng hẹn.

Cùng hoàn cảnh tương tự đại đa số người trong làng, gia đình anh Võ cũng đã có truyền thống nhiều đời làm nghề sản xuất ngư cụ. Hiện tại, đây trở thành "nghề phụ" khi gia đình anh chỉ tập trung vào công việc làm thuyền theo đơn đặt hàng.

Chia sẻ về việc phải thay đổi công việc với đầy sự tiếc nuối, tuy nhiên, khi vừa nghỉ tay tiếp PV, được hỏi về việc mong muốn duy trì nghề truyền thống, đôi mắt đang đượm buồn của anh Võ bỗng lóe lên tia sáng đầy tự hào.

Cầm trên tay những sản phẩm mỹ nghệ, anh Võ giới thiệu, gia đình đã có nhiều người được công nhận là nghệ nhân của làng nghề. Trước đây, các sản phẩm làm ra được đánh giá có chất lượng và giá trị cao. Tuy nhiên, do nhu cầu thị trường suy giảm, người trẻ không theo nổi nên giờ gần như không còn ai làm.

"Hướng đi" nào để bảo tồn làng nghề truyền thống

Hiện tại, nghề truyền thống đã không đảm bảo sinh kế, tuy nhiên, những người dân làm nghề còn lại như anh Võ, ông Chiến vẫn đau đáu ước muốn được giữ lại hình bóng văn hóa, tổ tiên miền biển thông qua hoạt động làm ngư cụ.

"Trước đây, một số trường học cho các em học sinh đến sinh hoạt ngoại khóa, học nghề đan lát ngư cụ. Khi ấy, tôi cảm thấy rất vui và sẵn sàng ủng hộ không gian, nhà xưởng, công sức", anh Chiến chia sẻ.

Theo đó, người dân tại làng Hưng Học đề đạt nguyện vọng mong muốn có một mô hình không gian văn hóa trải nghiệm để các thế hệ về sau không quên đi gốc tích của mình. Đồng thời, phổ biến nét văn hóa dân gian đặc trưng của người dân vùng biển miền Đông.

Trao đổi với PV, ông Đoàn Văn Tiến, Phó chủ tịch UBND phường Nam Hòa cho biết, nghề đan lát ngư cụ tại địa phương gần như đã không còn. Thậm chí, trong báo cáo gửi lên cấp trên, cơ quan này cũng không thể đưa thông tin về hoạt động làng nghề.

"Hoạt động làng nghề đa số đã dừng hoạt động, chuyển dịch cơ cấu sang sản xuất các sản phẩm hoặc tìm công việc khác. Nguyên nhân là từ năm 2017, 2018 khi bắt đầu có quy định dừng hoạt động đánh bắt gần bờ, các loại ngư cụ đan lát thủ công không được sử dụng nhiều", ông Tiến nói.

Cũng theo nhận định của ông Tiến, hiện tại, việc xây dựng, bảo tồn làng nghề gặp nhiều khó khăn khi nhu cầu thực tiễn không còn nhiều. Từ chỗ có hơn 200 hộ làm ngư cụ, đến nay, chỉ còn một số gia đình sản xuất nhỏ lẻ.

Lãnh đạo UBND phường Nam Hòa cho rằng, vị trí địa lý của địa phương không gần các thắng cảnh thiên nhiên thuận lợi cho phát triển du lịch. Sản phẩm ngư cụ trước đây chỉ dành cho người dân đánh bắt thủy hải sản ở địa phương sử dụng. Do đó, việc vận động người dân tiếp tục giữ nghề và thu hút đầu tư không dễ dàng.

"Hiện tại, hoạt động nuôi trồng, đánh bắt thủy hải sản đã được cơ giới hóa, nhu cầu sử dụng các sản phẩm thủ công ít đi. Giá trị mỹ nghệ, trưng bày của các sản phẩm cũng không cao nên rất khó có nhà đầu tư", ông Tiến thông tin thêm.

×