Nhưng làng vẫn là làng, vẫn còn nhiều chỉ dấu khác, vẫn là nơi tôi thường trở về, là nơi gắn bó trong tâm tưởng, là nguồn cảm xúc mới mẻ, khi thấy vơi cạn thì về tiếp lấy, rồi lại tiếp tục ra đi, hòa vào lớn rộng.

Về làng, tôi thường thích thú khi được ngồi cùng mọi người ăn bữa cơm quê. Bữa cơm với những món ăn làm từ những nguồn nguyên liệu không hề xa lạ, nhưng với không gian riêng, với cách chế biến và phối hợp riêng mà thành đặc sắc, chẳng ở đâu có được như vậy.

Trai làng tôi ai cũng biết nấu ăn và làm món rất ngon. Bữa cơm ngày thường là do đàn bà nấu, nhưng mỗi khi chuẩn bị cỗ bàn đánh chén hay đãi khách thì đàn ông là người soạn sửa và nấu chính, các bà các chị lui xuống hàng sau, chỉ là người phụ giúp. Món ăn ở bữa cỗ cơm làng cũng chẳng mấy cầu kỳ. Có món thì làng nào ở quê tôi cũng có, lại có món chỉ riêng là của làng tôi, đi khắp nơi chưa bao giờ thấy, dù nhang nhác giống...

Đã biết bao nhiêu chuyến đi đi về về làng, có nhiều bận kéo theo khách, người sang danh nổi như cồn cũng có, còn đa số chỉ là bạn hữu thân quý của mình. Thế rồi, tôi nhận thấy, không phải dễ đâu mà đã có được một làng quê chôn rau cắt rốn gần gũi như thế này. Mảnh đất nơi mình đang ngồi đây đã có lịch sử khai khẩn qua hàng ngàn năm rồi. Mồ hôi, nước mắt, thậm chí cả máu nóng của của biết bao nhiêu thế hệ, đã rỏ xuống để làm nên thành quả cho mình hưởng hôm nay.

Làng có chiều sâu hàng ngàn năm thì bữa cơm quê giản dị trước mặt mọi người đang sum vầy đây cũng có chiều sâu như thế. Mâm cơm này là làm từ những sản vật từ ngày lập làng đã có, vẫn đầy sẵn ra đấy, chỉ qua tay mấy trai làng chế biến, là thành miếng ngon, đã truyền qua bao nhiêu thời gian.

Vừa ăn cơm quê lại vừa nói được chuyện lịch sử lập nên làng thôn của mình qua những món ăn trên mâm. Món chạch ruộng béo bùi om với củ chuối non thái sợi trắng ngần thơm mùi mẻ. Món cá rô, cá giếc láu tháu kho nồi đất nung có thêm mấy lát riềng non, vài quả chay chua đậm đà, thơm nục, ăn vào tan cả vây xương. Ngay cả con gà choai choai luộc lên chỉ bày đầy một đĩa, còn lòng với tiết thì để ra mà xào thân cây chuối non. Món lá rau diếp bánh tẻ thái sợi nhỏ, rửa mấy lần qua nước mưa, thêm các loại rau thơm, mùi tàu nhặt quanh vườn, ăn với cà chua chưng tóp mỡ… Tất cả những món ấy, là đều đã có ngay từ ngày mới lập làng, mang đầy những dấu ấn của thời gian khó còn đồng hành đến tận thời hiện đại hôm nay mà vẫn không mất đi hương vị và sự hấp dẫn truyền đời…

Còn một món chỉ ở làng tôi có. Tôi đã đi ăn mòn bát thiên hạ, chưa thấy ở đâu có cả. Làng tôi gọi đó là món gỏi sụn, cũng có người gọi là món nộm lòng. Tôi đặt tên mới cho nó, gọi là món "Gỏi lòng Phú La". Tất cả các bộ phận của bộ lòng con lợn, thêm sụn, thêm tai, luộc chín lên rồi thái nhỏ biến, trộn bóp với các loại rau thơm, mắm tôm, chanh ớt, thêm chút lá tỏi tươi thái nhỏ, là thành. Gỏi lòng Phú La bày đĩa, dùng miếng bánh đa vừng nướng xúc lấy mà ăn, thêm hớp rượu quê nút lá chuối, là ngon không tả xiết. Có mấy nhà văn tiếng tăm đã đến làng tôi, được ăn món này, đều thốt lên đầy thán phục: "Tuyệt! Tuyệt! Cũng chỉ là từ bộ lòng con lợn thôi, vậy chế biến, gia giảm làm sao đó mà trở nên thần kỳ, đầy hương vị như vậy chứ!".

Tôi mới thư thả kể rằng, món gỏi lòng Phú La này có từ thời tướng quân Nguyễn Phục được triều đình cử mang mười vạn quân đến vùng Thái Bình luyện tập binh mã, kêu gọi dân chúng tích góp quân lương để đánh quân xâm lược phương Bắc đang theo đường biển kéo vào. Nhân dân cả vùng, trong đó có làng tôi, đã góp gần hết trai đinh, lương thảo tham gia đánh giặc ngoại xâm. Giặc chạy rồi, làng đón trai tráng trở về trong cảnh nghèo xác nghèo xơ. Cả làng mổ một con lợn nhỏ để ăn cùng chung vui chiến thắng. Con lợn nhỏ tí, nên người ta đã nghĩ ra cách thái nhỏ biến tất cả rồi trộn đều nắm lại chia cho mỗi nhà một nắm, gọi là ăn cỗ làng chung, để ai cũng cảm thấy mình được ăn đều chia sòng trong ngày vui chiến thắng. Không ngờ thế mà thành món ngon đặc biệt. Từ sau đó cứ thế mà làm theo, thành ra miếng ngon riêng của làng tôi, mỗi khi mổ lợn làm cỗ là không thể thiếu.

Ăn bữa cơm làng mà ngẫm ra, mà thấm thía những câu chuyện dọc dài lịch sử thăng trầm của làng của nước như thế, thì sẽ thấy như là được tiếp thêm những xúc cảm. Rồi mai đây, con cháu chúng ta lớn lên, chúng còn tung cánh bay xa, đi đến khắp nơi trên thế giới. Nếu có dịp trở lại làng, chúng lại được sum vầy quanh những bữa cơm quê như thế này thì đấy chính là cách chúng thấm lấy lịch sử, gốc tích của làng, của cha ông mình, để giữ mãi mối dây gắn bó, để càng mạnh bước hội nhập mà không lo lắng là sẽ bị hòa tan…

Xuân Quý Mão, 2023

×