Câu nói “Hà Nội không vội được đâu” từng là một nửa đùa, nửa thật – phản ánh tâm thế vừa bất lực, vừa quen chịu đựng trước một thực tế trì trệ kéo dài trong công tác điều hành, quản lý và thực thi chính sách của Thủ đô. Nhưng khi Tổng Bí thư Tô Lâm trong chuyến làm việc với thành phố Hà Nội ngày 15/6 đã chỉ đích danh lối tư duy này và yêu cầu "xóa bỏ", không chỉ là một thông điệp chấn chỉnh, mà còn là một chỉ đạo cải cách có tầm nhìn thể chế sâu sắc.

Bởi lẽ, muốn Hà Nội “bứt phá”, không thể chỉ dựa vào quyết tâm chính trị hay năng lực điều hành hành chính đơn thuần, mà cần một cuộc cải cách thể chế thực chất, nơi bộ máy công quyền vừa là người dẫn đường, vừa là người kiến tạo không gian phát triển.

Tư duy thể chế: Từ “phục vụ” đến “kiến tạo”

Chỉ đạo của Tổng Bí thư không chỉ yêu cầu Hà Nội thay đổi tốc độ làm việc, mà đòi hỏi một chuyển dịch sâu hơn về vai trò nhà nước trong phát triển: từ quản lý sang phục vụ, và từ phục vụ sang kiến tạo. Điều này mang tính nền tảng trong lý luận cải cách thể chế hiện đại.

Trong mô hình “nhà nước kiến tạo phát triển”, chính quyền địa phương không bị đóng khung bởi vai trò hành chính - hành pháp đơn thuần, mà phải chủ động thiết kế chính sách, thí điểm thể chế, tháo gỡ rào cản cho đổi mới sáng tạo và giải phóng năng lượng xã hội. Hà Nội – với vai trò là đầu tàu chính trị, hành chính, văn hóa, khoa học của cả nước – càng phải đi đầu trong chuyển dịch này.

Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Không ngồi chờ hướng dẫn”. Đó là một nguyên tắc thể chế căn bản: luật pháp chỉ là khung – hành động thực tiễn mới là động lực. Nếu chỉ dừng lại ở việc thực thi máy móc và thụ động chờ trung ương ban hành các quy định chi tiết, Hà Nội sẽ đánh mất cơ hội để thử nghiệm, để tiên phong, để dẫn dắt những đổi mới cần thiết cho chính mình và cho cả nước.

Từ góc độ cải cách thể chế, có thể nhận diện ba trụ cột lớn cần được Hà Nội ưu tiên:

- Thể chế phân quyền và tự chủ: Hà Nội cần được, và cần mạnh dạn đề xuất được, cơ chế phân quyền mạnh hơn từ Trung ương. Không thể kỳ vọng một đô thị đặc biệt phát triển nếu mọi việc vẫn phải chờ xin ý kiến các bộ ngành theo kiểu “xin – cho”. Phải có thể chế phân cấp thực chất: từ quy hoạch, đầu tư công, thu chi ngân sách, chính sách đất đai đến tổ chức bộ máy.

Cơ chế “chính quyền đô thị” mà Hà Nội đang áp dụng mới là bước khởi đầu. Cần có những cơ chế thí điểm sâu rộng hơn, cho phép thành phố tự thiết kế và vận hành các mô hình hành chính phù hợp với yêu cầu phát triển đặc thù.

- Thể chế hành chính linh hoạt và minh bạch: Tác phong “doanh nghiệp cần nhưng chính quyền không vội” không đơn thuần là thái độ, mà phản ánh một thể chế công vụ thiếu linh hoạt và trách nhiệm giải trình. Hà Nội phải xây dựng một nền hành chính “số hóa- công khai- thời gian thực”, nơi mỗi hồ sơ, mỗi tiến độ đều có thể giám sát, phản hồi và xử lý theo thời gian thực.

Thay đổi hành vi công vụ không thể chỉ dựa vào hô khẩu hiệu hay kiểm tra nội bộ, mà phải gắn với cải cách thể chế quản trị: từ KPI của cán bộ, đến hệ thống đánh giá hiệu quả công vụ, và thiết lập cơ chế phản hồi, chấm điểm từ người dân và doanh nghiệp.

- Thể chế đổi mới sáng tạo và thử nghiệm chính sách: Một thành phố muốn bứt phá không thể áp dụng công cụ cũ cho bài toán mới. Hà Nội cần thí điểm các “sandbox” chính sách, tức là các vùng thử nghiệm với luật chơi riêng, trong các lĩnh vực như tài chính công, giao thông, giáo dục, môi trường đô thị, chuyển đổi số và AI.

Ví dụ, Hà Nội hoàn toàn có thể chủ động đề xuất khu vực thí điểm ngân sách linh hoạt cho chuyển đổi số đô thị, hay cơ chế hợp tác công tư đổi mới trong xây dựng hạ tầng không theo quy trình cứng nhắc. Các sáng kiến như mô hình “Thành phố thông minh”, “Hạ tầng dữ liệu mở”, “Văn phòng một cửa số hóa toàn diện”… cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

Hà Nội: Không chỉ là Thủ đô, mà là hình mẫu cải cách

Chuyển đổi thể chế không chỉ là điều chỉnh luật lệ, mà là thay đổi cả “văn hóa công quyền”. Đó là lý do vì sao Tổng Bí thư Tô Lâm đặc biệt nhấn mạnh yếu tố “phong cách làm việc của cán bộ”.

Ở đây, cải cách thể chế gắn liền với cải cách công vụ: xây dựng đội ngũ cán bộ có tinh thần trách nhiệm, năng lực thực thi và dám chịu trách nhiệm. Một hệ thống dù có quy định tốt đến đâu cũng không thể vận hành hiệu quả nếu người thực hiện thiếu quyết tâm, thiếu năng lực và thiếu động lực.

Việc “dỡ bỏ những rào cản và trì trệ đã thành câu cửa miệng” thực chất là dỡ bỏ một văn hóa hành chính cũ kỹ, bị động và trì hoãn, vốn đang làm xói mòn niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào chính quyền địa phương.

Nếu Hà Nội không tiên phong cải cách thể chế, thì không nơi nào trong cả nước có thể làm điều đó. Với lợi thế chính trị, hành chính, nhân lực, tài chính, Hà Nội có đủ điều kiện để trở thành hình mẫu cho mô hình “thành phố cải cách”, nơi không chỉ đi đầu về tăng trưởng, mà còn dẫn dắt cả nước về tư duy quản trị mới.

Lời nhắn “không thể bứt phá nếu chỉ bằng lợi thế cũ, cách làm cũ” là một cảnh báo nghiêm túc. Những lợi thế như vị trí trung tâm, nguồn lực ngân sách lớn hay hệ thống hạ tầng tích lũy… đang dần bị bào mòn bởi chính sự lạc hậu trong tư duy điều hành và khung thể chế cứng nhắc.

Chỉ khi Hà Nội thực sự trở thành phòng thí nghiệm thể chế, nơi các chính sách mới được hình thành, thử nghiệm và nhân rộng, thì “bứt phá” mới không còn là khẩu hiệu, mà trở thành hiện thực.

Chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm là một định hướng cải cách thể chế quan trọng, không chỉ cho Hà Nội mà còn cho cả hệ thống. Xóa bỏ câu nói “Hà Nội không vội được đâu” chính là xóa bỏ một hệ tư tưởng cũ kỹ, nhường chỗ cho một tư duy hành động mới: chủ động, quyết liệt và kiến tạo.

Thể chế, nếu được cải cách đúng hướng, sẽ không còn là lực cản, mà là động lực. Và khi thể chế thay đổi, Hà Nội có thể không chỉ “vội được”, mà còn “bứt phá”, đi trước, dẫn đầu và làm gương cho cả nước.

×