Đề xuất táo bạo nhưng không phiêu lưu

Khi Vinpearl xây khu nghỉ dưỡng ở đảo Hòn Tre - Nha Trang hay đến lúc VinFast xây nhà máy tại đảo Cát Hải – Hải Phòng… có những ánh mắt bán tín bán nghi. Khi VinFast trình làng xe ô tô điện tại Mỹ, nhiều người Việt ngỡ ngàng, cảm phục nhưng cũng vẫn không ít hoài nghi.

Giờ đây, khi VinSpeed đề xuất đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc- Nam với tổng vốn lên tới hơn 61 tỷ USD (không tính chi phí giải phóng mặt bằng, tái định cư…), cũng vẫn là những lưỡng lự cũ: “Liệu tư nhân có làm nổi?”

Câu hỏi ấy, xét cho cùng, không chỉ đặt ra cho doanh nghiệp. Nó là một phép thử thực sự, với cả tư duy thể chế, hệ thống chính sách, và cam kết của Nhà nước đối với chính Nghị quyết 68 mà Bộ Chính trị vừa ban hành.

VinSpeed đề xuất được triển khai dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, với vận tốc thiết kế 350km/h, tổng vốn đầu tư dự kiến 61,35 tỷ USD (tương đương hơn 1,5 triệu tỷ đồng). Trong đó, phía nhà đầu tư tư nhân cam kết sẽ tự thu xếp 20% vốn, phần còn lại vay từ nguồn vốn Nhà nước với lãi suất 0% và thời gian hoàn trả trong vòng 35 năm kể từ thời điểm giải ngân.

So với phương án mà Quốc hội đã ra nghị quyết với phương án đầu tư công, phương án của VinSpeed thể hiện tinh thần dấn thân của khu vực tư nhân vào lĩnh vực hạ tầng chiến lược, nơi lâu nay chỉ quen với sự hiện diện của doanh nghiệp nhà nước hoặc các nguồn ODA.

Điều đáng nói là, VinSpeed không yêu cầu Chính phủ đầu tư vốn, mà chỉ đề xuất vay và hoàn trả đầy đủ trong 35 năm, trong khi kinh nghiệm cho thấy hầu hết các tuyến đường sắt cao tốc trên thế giới đều phải bù lỗ “khủng” và kéo dài tới hơn 70 năm may ra mới thu hồi vốn. Điều này đồng nghĩa Nhà nước không phải bỏ vốn ra làm như kế hoạch trước đó. Vậy thì vì sao ta còn do dự?

Chúng ta từng làm đường dây 500kV Bắc- Nam trong vòng 2 năm, với quyết định mang tính lịch sử của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, bất chấp mọi phản đối và hoài nghi thời bấy giờ. Ta cũng từng xây cầu Mỹ Thuận, hầm Hải Vân, cao tốc Bắc Giang- Lạng Sơn trong những điều kiện khó khăn hơn bây giờ rất nhiều.

Điểm nghẽn lớn nhất của các đại dự án hạ tầng hiện nay không còn là công nghệ hay vốn, mà là nỗi sợ trách nhiệm. Dư luận phản ứng tiêu cực, báo chí cảnh báo rủi ro nợ công, cơ quan quản lý lo bị kiểm toán soi xét… dẫn đến xu hướng “thủ tiêu quyết định”, không dám gật, cũng không dám lắc, và thế là cơ hội trôi qua.

Trong khi đó, thực tế cho thấy năng lực tổ chức, quản lý và điều phối của các tập đoàn tư nhân Việt Nam đã vươn lên rất xa so với 10 năm trước. Việc Vingroup hoàn thành nhà máy VinFast trong thời gian kỷ lục 21 tháng (chưa bằng một nửa theo thông lệ ngành xe thế giới), xây dựng và vận hành thành công hàng loạt đại dự án lớn… là minh chứng rõ ràng cho khả năng vận hành các dự án phức tạp, đa quốc gia, nhiều tầng kết nối.

Tư nhân không thể đứng ngoài giấc mơ quốc gia

Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị (ban hành ngày 4/5/2025) là văn kiện mang tính bước ngoặt về vai trò của kinh tế tư nhân. Nghị quyết cũng ghi rõ: “Mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia; Nhà nước chủ động có chính sách đặt hàng, đấu thầu hạn chế hoặc chỉ định thầu hoặc có chính sách ưu đãi khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân tham gia cùng Nhà nước vào các lĩnh vực chiến lược, các dự án, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học trọng điểm, quan trọng quốc gia (như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị, công nghiệp mũi nhọn, hạ tầng năng lượng, hạ tầng số, giao thông xanh, công nghiệp quốc phòng, an ninh...), những nhiệm vụ khẩn cấp, cấp bách”. Nếu chúng ta không dám áp dụng đúng tinh thần ấy với chính một dự án mang tính chiến lược nhất, thì Nghị quyết sẽ mãi mãi không đi vào cuộc sống.

Chấp nhận cho VinSpeed làm đường sắt cao tốc, được giám sát chặt chẽ, chính là biểu hiện cụ thể nhất của việc đưa Nghị quyết vào đời sống, không làm tăng gánh nặng nợ công mà vẫn tạo đột phá, không cần phá rào nhưng vẫn mở lối.

PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, khẳng định, giao cho doanh nghiệp tư nhân Việt Nam có đủ năng lực thực hiện dự án này là điều cần được coi là một điều kiện tiên quyết. Việc này không chỉ giúp đất nước giải quyết “điểm nghẽn hạ tầng chiến lược”, mà còn nâng cao thực lực và thế lực cho doanh nghiệp Việt. Đó là một bước đi chiến lược, không phải sự mạo hiểm. Điều này phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về Kinh tế Tư nhân vừa được ban hành.

“Nếu có một doanh nghiệp trong nước như VinSpeed - song hành hỗ trợ là Vingroup đủ năng lực, đủ khát vọng và sẵn sàng đầu tư - thì tại sao lại không giao? Cần nhìn nhận Vingroup, với hệ sinh thái và kinh nghiệm triển khai những dự án quy mô lớn, là một trong số ít tập đoàn hội đủ điều kiện để thực hiện thành công những dự án tầm cỡ quốc gia. Cái được khi giao dự án lớn cho doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực, phẩm chất và kinh nghiệm không chỉ là tiết kiệm vốn ngân sách nói riêng, nguồn lực quốc gia nói chung, mà theo tôi, quan trọng hơn là tốc độ và hiệu quả”, ông nói.

Hạ tầng không thể chỉ là công việc của Nhà nước. Một giấc mơ hạ tầng có tính cách mạng, như đường sắt cao tốc xuyên Việt, cần sự nhập cuộc của tất cả: Tư nhân, chính quyền, người dân và cả cộng đồng tài chính quốc tế.

Kinh nghiệm toàn cầu cho thấy, chỉ khi khu vực tư nhân được xem là “người kiến tạo”, chứ không phải “kẻ phục vụ”, chúng ta mới có thể huy động đủ nguồn lực, tạo ra được sự cạnh tranh, đổi mới và hiệu quả trong thực thi.

VinSpeed có thể chưa phải là lời giải hoàn hảo, nhưng nó là sự khởi đầu rất đáng để các bộ ngành cân nhắc một cách nghiêm túc, thay vì phán xét qua báo chí hoặc mạng xã hội. Nếu không cho phép một doanh nghiệp đã chứng minh được năng lực qua nhiều dự án lớn được thử sức, chúng ta sẽ mãi mãi dậm chân tại chỗ, để rồi 10 năm sau vẫn chỉ thảo luận trên bàn giấy xem ai đủ điều kiện làm đường sắt.

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc- Nam không chỉ là một công trình giao thông. Đó là biểu tượng của khát vọng, là bài toán năng lực quản trị quốc gia, là phép thử của niềm tin vào đổi mới.

Chấp nhận đề xuất của VinSpeed, không phải là đặt cược liều lĩnh, mà là thể hiện một tầm nhìn dài hạn: Cho phép tư nhân góp phần thực hiện các giấc mơ chiến lược, thay vì giữ họ đứng ngoài.

Nếu Nghị quyết 68 thực sự là một cam kết cải cách thì đây chính là lúc để thực hiện nó, bằng hành động.

×