Thời gian gần đây, tình trạng các trang trại chăn nuôi, đặc biệt là trang trại lợn, xả thải trực tiếp ra môi trường gây ô nhiễm nguồn nước, không khí và ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân đang là vấn đề nóng được dư luận quan tâm.

Để làm rõ hành vi xả thải trực tiếp ra môi trường của các trang trại lợn, gây ô nhiễm môi trường và các chế tài xử phạt liên quan, PV Báo điện tử Dân Việt đã có cuộc phỏng vấn luật sư Nguyễn Bá Huy- Giám đốc công ty Luật TNHH Tín Hải.

Thời gian qua, ở nhiều địa phương trên cả nước liên tiếp xảy ra các vụ việc các trang trại chăn nuôi lợn xả thải trực tiếp, không qua xử lý ra môi trường, gây ô nhiễm nguồn nước, không khí và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Dưới góc độ pháp lý, ông nhận định như thế nào về mức độ vi phạm của hành vi này?

Tình trạng trên thực sự rất đáng báo động. Việc xả thải phân lợn không qua xử lý ra môi trường là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường. Các chất thải từ chăn nuôi, đặc biệt là phân và nước thải chứa nhiều chất hữu cơ, nitơ, phốt pho, vi sinh vật gây bệnh… Khi thải trực tiếp ra môi trường sẽ gây ô nhiễm nguồn nước mặt, nước ngầm, làm suy thoái chất lượng đất và phát tán mùi hôi thối, khí độc ra môi trường không khí.

Từ góc độ pháp lý, đây là hành vi gây hậu quả trực tiếp, lâu dài đến hệ sinh thái và sức khỏe con người, vi phạm các quy định tại Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Mức độ vi phạm không chỉ dừng lại ở hành chính mà trong một số trường hợp có thể xem xét đến trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Không chỉ vi phạm pháp luật mà hành vi này còn xâm phạm nghiêm trọng đến quyền được sống trong môi trường trong lành của mọi người mà ở đây là cộng đồng dân cư – một quyền được ghi nhận tại Điều 43 Hiến pháp 2013.

Nghị định 45/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường đã có hiệu lực. Nghị định này quy định như thế nào về việc xử phạt những hành vi xả thải phân lợn không qua xử lý ra môi trường gây ô nhiễm môi trường nước, môi trường không khí?

Nghị định 45/2022/NĐ-CP đã có những quy định rất cụ thể và chặt chẽ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, trong đó bao gồm cả hành vi xả thải từ hoạt động chăn nuôi. Đối với hành vi xả thải phân lợn không qua xử lý, Nghị định này quy định các mức phạt tiền rất rõ ràng, tùy thuộc vào lưu lượng nước thải, nồng độ các chất ô nhiễm vượt quy chuẩn kỹ thuật môi trường và mức độ gây ô nhiễm.

Cụ thể, tại Điều 18 của Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định về vi phạm quy định về xả nước thải có chứa các thông số môi trường nguy hại vào môi trường, hoặc xả nước thải không đúng quy chuẩn kỹ thuật môi trường. Mức phạt tiền có thể lên đến hàng trăm triệu đồng, thậm chí hàng tỷ đồng đối với các hành vi xả thải với lưu lượng lớn và nồng độ ô nhiễm cao. Ngoài ra, cá nhân, tổ chức vi phạm còn có thể bị áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động của cơ sở, tước quyền sử dụng giấy phép môi trường… và buộc phải thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả, bao gồm việc phải lắp đặt hoặc cải tạo hệ thống xử lý chất thải đạt chuẩn.

Đối với hành vi gây ô nhiễm môi trường không khí do mùi hôi, khí độc từ chất thải chăn nuôi, Nghị định cũng có các quy định xử phạt tương ứng tại Điều 20, Điều  24 về vi phạm các quy định về xả khí thải. Mức phạt cũng được phân hóa tùy theo nồng độ, lưu lượng khí thải vượt ngưỡng cho phép và mức độ ảnh hưởng đến môi trường xung quanh.

Mặc dù đã có các chế tài pháp luật khá rõ ràng, tình trạng vi phạm vẫn diễn ra khá phổ biến. Theo ông, đâu là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này và giải pháp nào để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các chủ trang trại?

Tình trạng vi phạm kéo dài là hệ quả của nhiều yếu tố đan xen giữa nhận thức, thực thi và chính sách. Đầu tiên, phải kể đến ý thức tuân thủ pháp luật về bảo vệ môi trường của một bộ phận chủ trang trại còn yếu kém, chưa ý thức được trách nhiệm pháp lý và tác động lâu dài của hành vi. Họ đặt lợi ích kinh tế lên trên hết, sẵn sàng đánh đổi môi trường để giảm chi phí đầu tư vào hệ thống xử lý chất thải.

Thứ hai là việc kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm của các cơ quan chức năng ở một số địa phương còn chưa thực sự quyết liệt, đồng bộ, Việc phát hiện, lập biên bản, xử phạt còn mang tính hình thức, dẫn đến tình trạng “nhờn luật” trong một bộ phận cơ sở chăn nuôi. Có thể do lực lượng thanh tra môi trường tại cơ sở còn mỏng, thiếu thiết bị kỹ thuật để đo đạc, giám định mức độ ô nhiễm, dẫn đến khó khăn trong việc xử lý vi phạm kịp thời.

Thứ ba là chi phí đầu tư cho hệ thống xử lý chất thải hiệu quả vẫn còn là gánh nặng đối với nhiều trang trại nhỏ lẻ, lạc hậu về công nghệ khiến một số cơ sở chọn cách chấp nhận bị phạt thay vì đầu tư đúng quy chuẩn.

Để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ môi trường đến từng hộ chăn nuôi, giúp họ nhận thức rõ hơn về trách nhiệm và hậu quả của việc vi phạm. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát và kiên quyết xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, công khai các trường hợp bị xử phạt để răn đe, không để tình trạng "nhờn luật", coi nhẹ sức khỏe cộng đồng tiếp diễn.

Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ các trang trại chuyển đổi công nghệ, đầu tư vào hệ thống xử lý chất thải hiện đại đạt chuẩn, thân thiện với môi trường, thúc đẩy chăn nuôi theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường. Có thể là các gói vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật, hoặc khuyến khích áp dụng các mô hình chăn nuôi tuần hoàn, không phát thải. Chính quyền địa phương sẽ đóng vai trò then chốt trong việc quy hoạch vùng chăn nuôi và quản lý cấp phép, góp phần kiểm soát hoạt động chăn nuôi hiệu quả và hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường.

Bên cạnh việc xử lý vi phạm, theo ông cần có những giải pháp đồng bộ nào để quản lý bền vững chất thải từ chăn nuôi lợn nói riêng và chăn nuôi nói chung, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, phát triển bền vững?

Để quản lý bền vững chất thải chăn nuôi, không thể chỉ dựa vào việc xử phạt. Cần có một chiến lược tổng thể và các giải pháp đồng bộ của các chủ thể từ Nhà nước, chủ cơ sở chăn nuôi đến toàn thể người dân nhằm từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một nền nông nghiệp an toàn, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững:

Thứ nhất, khuyến khích và hỗ trợ áp dụng các công nghệ xử lý chất thải tiên tiến, hiệu quả. Ví dụ như hầm biogas để tận dụng khí sinh học làm năng lượng, hoặc các công nghệ sản xuất phân bón hữu cơ từ chất thải chăn nuôi. Đây là giải pháp hai trong một - vừa giúp giảm ô nhiễm, vừa tạo ra giá trị kinh tế thiết thực cho người chăn nuôi.

Thứ hai, phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi. Tức là biến chất thải thành tài nguyên, sử dụng chất thải của ngành này làm đầu vào cho ngành khác. Ví dụ, phân lợn có thể ủ thành phân bón hữu cơ chất lượng cao cho cây trồng, nước thải đã xử lý có thể dùng để tưới tiêu.

Thứ ba, tăng cường nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Việt Nam cần có thêm nhiều nghiên cứu về các giải pháp xử lý chất thải chăn nuôi phù hợp với điều kiện khí hậu, quy mô trang trại và khả năng đầu tư của người dân.

Thứ tư, nâng cao năng lực quản lý nhà nước về môi trường cho các cấp chính quyền địa phương. Từ việc quy hoạch vùng chăn nuôi hợp lý, kiểm soát chặt chẽ việc cấp phép cho các trang trại, đến việc giám sát định kỳ và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Thứ năm, khuyến khích sự tham gia giám sát của cộng đồng. Người dân cần được nâng cao nhận thức để chủ động tố giác các hành vi vi phạm, đồng thời tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường tại địa phương.

Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp, người dân và các nhà khoa học, chúng ta mới có thể giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm từ chăn nuôi, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững.

×