"Phần lớn doanh nghiệp Việt Nam không đề cập đến tiền lương trong thương lượng tập thể"

TS Chang-Hee Lee, Giám đốc ILO Việt Nam cho rằng, người lao động đồng thời vừa là người tiêu dùng vừa là người tạo ra sản phẩm. Vì vậy quan tâm tới người lao động là quan tâm tới sự phát triển của đất nước. Công đoàn cần hiểu được điều này.

Công đoàn thúc đẩy tăng trưởng tiền lương tối thiểu vùng cho người lao động

Ông nhìn nhận thế nào về vai trò, hiệu quả hoạt động của Công đoàn Việt Nam (CĐVN) trong việc bảo vệ quyền lợi cho người lao động tại doanh nghiệp hiện nay?

CĐVN có 92 năm lịch sử. Trong suốt thời gian kể từ khi thành lập, Công đoàn Việt Nam đã làm tốt vai trò sứ mệnh lịch sử. Không chỉ chăm lo quyền lợi giai cấp công nhân, lao động mà còn đấu tranh vì sự công bằng lẽ phải. Đặc biệt trong bối cảnh kinh tế chịu tác động nặng nề bởi dịch Covid -19, Công đoàn đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ công nhân lao động. Hỗ trợ tạo việc làm, thực hiện thương lượng tập thể, thỏa ước tập thể, đàm phán vấn đề tiền lương, thưởng, chế độ phúc lợi... cho lao động.

Theo ông, Công đoàn đóng vai trò như thế nào trong xây dựng chính sách tiền lương quốc gia?

Chính sách tiền lương là lĩnh vực mà CĐVN thực hiện rất tốt nhiệm vụ đại diện cho quyền lợi của người lao động trong quá trình điều chỉnh  mức lương tối thiểu.

Vào năm 2013, Hội đồng Tiền lương Quốc gia được thành lập, dựa theo Bộ Luật Lao động 2012. Điều này mang tới một sự thay đổi đặc biệt sâu sắc.

Trước năm 2013, mức lương tối thiểu chỉ do phía Chính phủ xác lập, mà không có sự tham gia thực chất của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (TLĐLĐVN), Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và các hiệp hội doanh nghiệp khác.

Kể từ năm 2013, với việc Hội đồng Tiền lương Quốc gia được thành lập, mức lương tối thiểu được xác lập thông qua tham vấn và đôi khi là cả thương lượng giữa ba bên – Bộ LĐTBXH và Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đại diện cho tiếng nói của người lao động, VCCI và các hiệp hội doanh nghiệp khác đại diện cho doanh nghiệp. Tại các phiên họp của Hội đồng Tiền lương Quốc gia, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam luôn đề nghị Chính phủ và các bên khác phải hướng tới cải thiện cuộc sống của người lao động và gia đình họ khi điều chỉnh tiền lương tối thiểu. Họ luôn đại diện cho tiếng nói của người lao động trong tiến trình điều mức chỉnh lương tối thiểu.

Tiền lương là đòn bẩy của sự phát triển

Vậy còn về thương lượng tập thể về tiền lương tại cấp cơ sở thì sao, thưa ông?

Về thỏa ước lao động tập thể, so với 10 năm trước đây, tôi có thể thấy sự tiến bộ.  Đã có thêm nhiều doanh nghiệp có thỏa ước thương lượng tập thể, và có thêm nhiều thỏa ước có các điều khoản ở mức cao hơn so với các yêu cầu tối thiểu của pháp luật. Nhưng có một điểm thường bị thiếu ở phần lớn các thỏa ước lao động tập thể – đó chính là tiền lương.

Trước tiên, tôi muốn nhắc tới Nghị quyết 27-NQ/TW năm 2018 về cải cách chính sách tiền lương. Đây là một văn bản đặc biệt quan trọng đóng vai trò hướng dẫn các bên tham gia vào quan hệ lao động trong việc quyết định tiền lương và các điều kiện lao động khác.

Có 3 điểm quan trọng trong Nghị quyết này. Thứ nhất, Nghị quyết ghi rõ Nhà nước không tham gia vào quá trình xác lập tiền lương ở cấp doanh nghiệp. Thứ hai, Nghị quyết ghi nhận vai trò quan trọng của lương tối thiểu, nhưng đồng thời nêu rõ hạn chế của lương tối thiểu là chỉ để bảo vệ những người lao động dễ bị tổn thương nhất trên thị trường lao động. Không thể dùng lương tối thiểu để quyết định tiền lương thực tế của mọi người lao động. Thứ ba, Nghị quyết khuyến khích công đoàn và chủ sử dụng lao động xác lập tiền lương thực tế thông qua thương lượng tập thể.

Nghị quyết 27 đưa ra hướng dẫn rõ ràng về phương thức xác lập, điều chỉnh tiền lương, và hoàn toàn tương thích với các tiêu chuẩn lao động quốc tế của ILO. Tuy nhiên, rất tiếc là nghị quyết vẫn chưa được áp dụng trên thực tế tại phần lớn các doanh nghiệp. Thỏa ước lao động tập thể có thể bao gồm những lợi ích ít quan trọng hơn như tiền ăn trưa hay tháng lương thứ 13, nhưng thường không đề cập đến tiền lương tháng. Ở tất cả các quốc gia khác, tiền lương là điều khoản quan trọng nhất trong thương lượng tập thể.

Vậy cần phải làm gì để đảm bảo tiến trình phát triển tiền lương một cách công bằng, khách quan?

Tiền lương là kết quả của thương lượng tập thể, có vai trò quan trọng không chỉ giúp cải thiện điều kiện làm việc, điều kiện sống của người lao động và gia đình họ, mà còn giúp chia sẻ phồn thịnh trong toàn xã hội và nền kinh tế.

Vì thế, để tiền lương đảm đảo đúng giá trị của nó, tiền lương được xác lập thông qua thương lượng tập thể. Tức là cần thương lượng để người lao động và doanh nghiệp có quyền phần phân chia lợi nhuận từ việc tăng năng suất lao động của công ty. Điều này đảm bảo sự phân chia công bằng hơn về thành quả kinh tế giữa chủ sử dụng lao động và người lao động.

Tại sao ông lại cho rằng tiền lương là "đòn bẩy" là "Chìa khóa" của sự phát triển?

Việt Nam có tham vọng vươn lên từ một quốc gia thu nhập trung bình thấp trở thành quốc gia thu nhập trung bình cao. Để đạt được vị thế đó, Việt Nam không thể chỉ dựa vào đòn bẩy xuất khẩu, mà còn phải dựa cả vào động cơ quan trọng là tiêu dùng nội địa để phát triển kinh tế.

Cầu nội địa đến từ tiêu dùng nội địa bởi người dân Việt Nam, mà phần lớn là người lao động. Vì thế sức mua của người lao động tăng cao hơn đóng vai trò quan trọng, và sức mua cao hơn đến chính từ tiền lương cao hơn.

Với Covid-19, ngành du lịch Việt Nam đã khám phá lại được giá trị của khách du lịch nội địa. Việt Nam cần khám phá lại tầm quan trọng của người lao động không chỉ ở cương vị của người làm ra sản phẩm, mà còn ở cương vị người tiêu dùng. Họ chính là một trong hai động cơ của phát triển kinh tế song hành, với động cơ còn lại là người tiêu dùng nước ngoài mua hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Quay trở lại vai trò của công đoàn, nếu công đoàn có thể đại diện cho tiếng nói của người lao động tốt hơn, đàm phán tiền lương tốt hơn, công đoàn có thể góp phần tạo ra một thị trường nội địa lớn hơn, và sự phát triển kinh tế cân bằng hơn, dẫn tới sự phồn thịnh được chia sẻ công bằng.

×