Vai trò của người nông dân trong tăng trưởng xanh, phát triển bền vững

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, tăng trưởng xanh không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là cơ hội để nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo ra giá trị gia tăng bền vững.

Những năm qua, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy tăng trưởng xanh, điển hình là Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 (Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ).

Trong đó, nông nghiệp được xác định là một trong những ngành tiên phong thực hiện chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, giảm phát thải khí carbon, thân thiện với môi trường. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã tích cực xây dựng và triển khai nhiều chương trình, đề án nhằm hiện thực hóa mục tiêu này, như Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020-2030, Đề án phát triển nông nghiệp tuần hoàn…

Để các chủ trương, chính sách này đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả tối đa, cần đến vai trò quan trọng của người nông dân. Họ là những người trực tiếp thực hành sản xuất, quyết định việc áp dụng hay không áp dụng các công nghệ, phương pháp canh tác xanh.

Câu hỏi đặt ra là: Người nông dân "ở đâu" trong tiến trình tăng trưởng xanh lĩnh vực nông nghiệp và làm thế nào để phát huy tối đa vai trò của nông dân trong chuỗi giá trị đó?

Phải khẳng định, trong chuỗi giá trị nông nghiệp, nông dân là mắt xích quan trọng nhất, vừa là người sản xuất, vừa là người tiêu dùng, đồng thời cũng là người chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường. Chính vì vậy, họ vừa là đối tượng thụ hưởng các chính sách tăng trưởng xanh vừa là chủ thể tích cực, đóng vai trò then chốt trong việc triển khai và hiện thực hóa mục tiêu này.

Tăng trưởng xanh trong nông nghiệp đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong tư duy và phương thức sản xuất. Người nông dân cần chuyển từ phương thức canh tác truyền thống, thâm dụng tài nguyên, sử dụng nhiều hóa chất nông nghiệp sang các phương pháp canh tác bền vững, thân thiện với môi trường.

Hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, phân bón vô cơ, thay vào đó là sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học, luân canh cây trồng, xen canh, đa dạng hóa cây trồng để tăng cường sức đề kháng cho cây, bảo vệ đa dạng sinh học; Áp dụng các công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước như tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa, quản lý mực nước hợp lý trong sản xuất lúa, giảm thất thoát nước; Thu gom, xử lý và tái sử dụng phế phẩm nông nghiệp thành phân bón hữu cơ, năng lượng sinh học, giảm thiểu ô nhiễm môi trường; Sử dụng các thiết bị cảm biến, để giám sát điều kiện môi trường, quản lý cây trồng, vật nuôi chính xác, hiệu quả, giảm thiểu lãng phí.

Người nông dân là những "người thợ" trực tiếp tương tác với đất, nước, không khí. Việc họ thực hành các hoạt động sản xuất thân thiện với môi trường sẽ góp phần quan trọng vào: Giảm sử dụng phân bón hóa học, quản lý chất thải hợp lý, trồng rừng, bảo vệ rừng, phát triển nông lâm kết hợp đều là những cách giảm phát thải carbon từ hoạt động nông nghiệp; Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học, bảo tồn giống cây trồng bản địa, bảo vệ các loài thiên địch… góp phần duy trì và phát triển đa dạng sinh học trong hệ sinh thái nông nghiệp; Canh tác hợp lý, chống xói mòn, rửa trôi đất, sử dụng nước tiết kiệm giúp bảo vệ chất lượng đất và nguồn nước.

Lợi ích, hiệu quả từ tăng trưởng xanh trong nông nghiệp

Thực tiễn đã chứng minh, việc áp dụng các mô hình tăng trưởng xanh trong nông nghiệp đã mang lại lợi ích về môi trường và hiệu quả kinh tế rõ rệt cho người nông dân.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), tính đến năm 2023, diện tích canh tác nông nghiệp hữu cơ của Việt Nam đã đạt khoảng 170.000 ha, tăng gấp 3 lần so với năm 2016. Giá trị sản phẩm hữu cơ cũng tăng trưởng đáng kể, thu hút sự quan tâm của khách hàng trong nước và quốc tế. Các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ thường có giá bán cao hơn 15-30% so với sản phẩm thông thường, giúp tăng thu nhập cho nông dân.

Ví dụ, tại tỉnh Sóc Trăng, mô hình “cánh đồng lớn” sản xuất lúa theo hướng hữu cơ đã giúp nông dân giảm chi phí sản xuất (do giảm sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu), đồng thời tăng năng suất và chất lượng lúa gạo. Năng suất lúa tăng trung bình 5-10%, lợi nhuận tăng 20-30% so với phương pháp truyền thống.

Hay tại các vùng chuyên canh rau, việc áp dụng quy trình VietGAP, GlobalGAP đã giúp nông dân sản xuất ra những sản phẩm an toàn, chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Theo thống kê, các hộ nông dân áp dụng VietGAP có doanh thu tăng trung bình 10-15%, đồng thời giảm thiểu rủi ro từ việc sử dụng hóa chất độc hại.

Những số liệu này cho thấy, khi được trang bị kiến thức, công nghệ và hỗ trợ chính sách phù hợp, người nông dân hoàn toàn có thể trở thành những chủ thể tích cực trong việc thực hiện tăng trưởng xanh, mang lại lợi ích kép về kinh tế và môi trường.

Để phát huy tối đa vai trò của người nông dân trong tiến trình tăng trưởng xanh lĩnh vực nông nghiệp, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía.

Về phía Nhà nước và các cơ quan quản lý cần xây dựng và ban hành các chính sách cụ thể, rõ ràng hơn nữa nhằm khuyến khích, hỗ trợ nông dân chuyển đổi sang sản xuất xanh, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn.

Các chính sách này cần bao gồm hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, đào tạo, và đặc biệt là chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho các mô hình sản xuất xanh; Đầu tư mạnh vào nghiên cứu các giống cây trồng, vật nuôi có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, kháng sâu bệnh tốt, các công nghệ sản xuất thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần có cơ chế chuyển giao công nghệ hiệu quả đến tận tay người nông dân thông qua các trung tâm khuyến nông, hợp tác xã; Hỗ trợ nông dân xây dựng thương hiệu, mở rộng kênh phân phối cho sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, sản phẩm xanh. Khuyến khích người tiêu dùng ưu tiên sử dụng sản phẩm xanh thông qua các chiến dịch truyền thông, nâng cao nhận thức; Đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về tăng trưởng xanh, nông nghiệp bền vững cho đội ngũ cán bộ khuyến nông để họ có đủ năng lực tư vấn, hướng dẫn nông dân.

Về phía người nông dân cần tích cực tham gia các lớp tập huấn, hội thảo về nông nghiệp xanh, cập nhật các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới; Tham gia vào các hợp tác xã, tổ hợp tác để học hỏi kinh nghiệm, chia sẻ nguồn lực, cùng nhau xây dựng thương hiệu và nâng cao sức cạnh tranh. Liên kết với doanh nghiệp để đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm; Nâng cao trình độ sản xuất, mạnh dạn đầu tư vào các công nghệ, thiết bị hiện đại để nâng cao hiệu quả và tính bền vững của sản xuất.

Vai trò của doanh nghiệp và cộng đồng trong việc đầu tư vào chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, bao tiêu sản phẩm cho nông dân, cung cấp công nghệ và dịch vụ hỗ trợ sản xuất; Cộng đồng cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của tăng trưởng xanh trong nông nghiệp, ủng hộ và ưu tiên sử dụng các sản phẩm nông nghiệp sạch, an toàn.

Tăng trưởng xanh trong lĩnh vực nông nghiệp đang trở thành con đường tất yếu để phát triển bền vững. Trong hành trình đó, người nông dân không chỉ là đối tượng thực hiện mà còn là chủ thể tích cực, đóng vai trò quyết định đến sự thành công của chiến lược.

Với sự hỗ trợ đồng bộ từ Chính phủ, các bộ ngành, doanh nghiệp và sự chủ động của chính người nông dân, nông nghiệp Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển theo hướng xanh, bền vững, gia tăng giá trị sản xuất, nâng cao đời sống người dân, góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.

×