“Nông dân” - 'Tuyệt tác báo chí' bằng thơ (Bài 6) - 10 bài báo kinh điển về đề tài tam nông trong 40 năm Đổi mới

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), Báo Dân Việt xin phép được đăng tải lại bài thơ “Nông dân” của nhà báo, nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại và xếp tác phẩm này vào loạt “10 báo kinh điển về đề tài tam nông trong 40 năm Đổi mới” (Báo NTNN/Dân Việt lựa chọn 10 tác phẩm này theo tiêu chí của mình - NV).

Nông dân

Có người nói nông dân không tư tưởng

Nông dân làm cản trở bánh xe lăn

Tôi đã thấy nông dân suốt một đời làm lụng

Nuôi cái ăn chung trên mảnh đất khô cằn

Tôi đã thấy trên chiến trường ngã xuống

Những nông dân áo lính, máu tươi ròng

Chết tưới đất, sống ngày cày xới đất

Không bổng lộc nào theo đến luỹ tre xanh.

Tôi đã thấy những xiềng xích phong kiến

Cái trói tay của công hữu màu mè

Mấy chục năm kéo người xa ruộng đất

Mấy chục năm ròng cái đói vẫn ghê ghê.

Nghèo chữ quá nên trọng người hay chữ

Bóp bụng nuôi con thành ông trạng, ông nghè

Sáu mươi tuổi, mẹ còn cấy hái

Ông trạng áo dài, ông trạng sống li quê!

Dẫu năm khó, không quên ngày giỗ chạp

Nhớ người xưa, con cháu quây quần

Vâng, có thể nông dân nhiều hủ tục

Nhưng không yêu được họ hàng, yêu chi nổi nhân dân!

Tôi đã thấy thằng Bờm và mẹ Đốp

Còn sống chung với Bá Kiến, Chí Phèo

Con gà mất, chửi ba ngày quyết liệt

Con gái gả chồng, cả xóm có trầu vui.

Tôi đã thấy đổ mồ hôi, sôi nước mắt

Từ hạt lúa gieo mầm đến cấy hái phơi phong

Dăm bảy tạ vài trăm nghìn một vụ

Bữa tiệc xoàng của mấy "sếp" là xong!

Có miếng ngon, nông dân dành đãi khách

Thờ Phật, thờ Tiên, thờ cả rắn, cả rồng

Cả tin quá, tin cả dì ghẻ ác

Sống chết mấy lần, nợ quyết trả bằng xong!

Nông dân sống lặng thầm như đất

Có thể hoang vu, có thể mùa màng

Xin chớ mất, chớ niềm tin sai lạc

Chín phần mười đất nước - nông dân!".

**********

Tầm nhìn xa trông rộng của nhà thơ Sĩ Đại

Trò chuyện với PV Dân Việt, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho rằng, nhà báo, nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại là người gắn bó với làng quê, nặng lòng với người nông dân. Trong bài “Ông tôi, cha tôi và tôi”, Nguyễn Sĩ Đại viết: "Ông tôi, cha tôi và tôi/ Ba đời làm lính, ba đời nông dân”, khẳng định nguồn gốc, sự đồng điệu của ông với cuộc sống của nông dân và cho thấy ông luôn đau đáu, yêu thương người nông dân.

Đặc biệt, bài thơ “Nông dân” được tác giả sáng tác vào những năm đầu thời kỳ đầu Đổi mới được đánh giá là tác phẩm tiêu biểu cho dòng chảy cảm xúc và tư tưởng của Nguyễn Sĩ Đại về nông dân, nông thôn và nông nghiệp.

Nói về nội dung và thông điệp bài thơ “Nông dân” của Nguyễn Sĩ Đại, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nhận định: “Nông dân” không chỉ là lời tự sự mà còn là sự đúc kết những suy nghĩ, tình cảm của tác giả về những thiệt thòi, vất vả của người nông dân. Ông nhận thấy nông dân là những người đã nuôi sống cả dân tộc, nhưng đôi khi lại bị lãng quên, thậm chí bị xem thường, có khi bị hắt hủi từ những sự việc bình thường cho đến những vấn đề lớn lao”.

Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, thời điểm ra đời bài “Nông dân” khi quá trình đô thị hóa chưa diễn ra mạnh mẽ, gấp gáp như hiện nay. Tuy nhiên, nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại đã sớm nhận thấy và “cảnh báo” những vấn đề mà nông dân đối mặt - “ly nông”, “ly hương", từ đó cho thấy tầm nhìn xa trông rộng của tác giả.

Bên cạnh đó, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đánh giá bài "Nông dân" có cách lập tứ độc đáo. “Hai câu đầu của mỗi khổ thường nêu lên những định kiến, những thiệt thòi mà người nông dân phải chịu đựng, như nói: "nông dân không tư tưởng, "nông dân làm cản trở bánh xe lăn"... Tuy nhiên, hai câu cuối tác giả lại đảo ngược vấn đề, khẳng định giá trị và vai trò không thể thiếu của người nông dân: "nông dân suốt một đời làm lụng", "nuôi cái ăn chung trên mảnh đất khô cằn", "những nông dân áo lính, máu tươi ròng"...

"Nông dân" là bài thơ cảm xúc trữ tình, không chỉ là tiếng kêu thương cho người nông dân, mà còn như một sự phát biểu ý kiến, lời cảnh tỉnh cho những ai ít quan tâm đến nông thôn, nông nghiệp nông dân”, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nói.

Là một nhà thơ, nhà báo từng làm việc tại Báo Nhân Dân, tác giả bài thơ “Nông dân” được nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nhận xét là người khéo kết hợp tư duy báo chí sắc bén với cảm xúc thơ ca sâu lắng. “Có thể coi đây là một bài báo bằng thơ khi “Nông dân” mang tính chưng cất, tập trung vào cảm xúc và có khái quát cao. Đặc biệt, khổ cuối của bài thơ vẫn giữ nguyên giá trị và tính thời sự, đồng thời nhắc nhở chúng ta: “Nông dân sống lặng thầm như đất/ Có thể hoang vu, có thể mùa màng/ Xin chớ mất, chớ niềm tin sai lạc/ Chín phần mười đất nước - nông dân!”.

Dù quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang làm giảm dần tỷ lệ nông dân trong cơ cấu dân cư và nền kinh tế, nhưng lời nhắc nhở của nhà báo, nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại về vai trò quan trọng của họ vẫn vô cùng đúng đắn. "Chín phần mười đất nước - nông dân" không chỉ là con số về dân số, mà còn hàm ý về năng lượng sống, về nông nghiệp - nền tảng nuôi sống cả dân tộc. Dù số lượng người làm nông nghiệp có thể giảm, nhưng họ vẫn là bộ phận thiết yếu, đóng góp thầm lặng vào sự sống còn của đất nước, của xã hội. Do đó, cần "xin chớ mất, chớ niềm tin sai lạc", hãy trân trọng và hướng về nông dân.

Đọc bài thơ trong bối cảnh hiện nay vẫn gây xúc động trong mỗi chúng ta. Những câu thơ vẫn mang tính thời sự: “Tôi đã thấy đổ mồ hôi, sôi nước mắt/ Từ hạt lúa gieo mầm đến cấy hái phơi phong/ Dăm bảy tạ vài trăm nghìn một vụ/ Bữa tiệc xoàng của mấy "sếp" là xong!” phản ánh thực trạng “vung tiền, vung tay” của một số bộ phận quan chức trong chuyện nhậu nhẹt, tiếp khách”, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nhận định.

“Việc Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt đăng lại “10 tác phẩm kinh điển về vấn đề tam nông trong 40 năm Đổi mới” là một sáng kiến hay, ý nghĩa. Thứ nhất, việc tập hợp những tác phẩm xuất sắc này giúp độc giả hiểu rõ hơn về những đóng góp của báo chí vào quá trình Đổi mới, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Thứ hai, thể hiện sự bám sát thực tiễn của những người làm báo chuyên về lĩnh vực tam nông (nông thôn, nông dân, nông nghiệp). Thứ ba, loạt bài này cung cấp tài liệu quý giá, giúp các nhà lãnh đạo, các nhà báo và công chúng có cái nhìn xuyên suốt về hệ thống, tư liệu để sau này có muốn tra cứu, trích dẫn và có nói đến thì đều tra cứu được. Việc sưu tầm các tác phẩm này, dù vất vả vì chưa được số hóa, càng làm nổi bật giá trị của sáng kiến, góp phần bảo tồn và lan tỏa những tư liệu báo chí quý giá”.

Chia sẻ về bài thơ “Nông dân” trong bài phỏng vấn “Nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại – người nông dân kiêu hãnh” (Báo Nhân Dân, 9/1/2021), nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại khẳng định: “Người nông dân không cần thương cảm, không cần ai ban phát. Tôi thấy người nông dân Việt Nam rất đáng kiêu hãnh: Một là, người lao động lương thiện, hai là sống tình nghĩa, ba là chuộng nghĩa khí, sẵn sàng xả thân vì Tổ quốc”… Làng quê đẹp, tâm hồn người nông dân thánh thiện đã cho tôi những câu thơ đẹp, những câu thơ khiến cán bộ phải suy nghĩ:

“Dẫu năm khó không quên ngày giỗ chạp

Nhớ người xưa con cháu quây quần

Vâng, có thể nông dân nhiều hủ tục

Không yêu nổi họ hàng, yêu chi nổi nhân dân!”.

Theo tác giả bài thơ “Nông dân”, để xây dựng nông thôn mới cần phải tránh “chạy theo phong trào, chạy theo thành tích”. Ông không đồng tình với nhiều nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng, tính xấu của người Việt là do căn tính nông dân, do lối sản xuất tiểu nông mà ra. Ông cũng không đồng tình với việc coi công nhân mới là giai cấp tiến bộ, giai cấp nông dân là bảo thủ.

“Ở đất nước ta từ xưa có hai lực lượng chính: Đó là nông dân và tầng lớp trí thức của họ. Những người này đã làm nên lịch sử và đang là lực lượng tạo nên sự Đổi mới của đất nước… Cần khai thác những đức tính tốt của người nông dân, thức tỉnh họ, sử dụng trí thức và lực lượng nông dân to lớn để tạo ra sự phát triển vượt bậc trong giai đoạn cách mạng hiện nay.

Nếu công nghiệp hóa, đô thị hóa một cách cực đoan, làm mất hết tư liệu sản xuất, đẩy phần lớn con em nông dân đến tình trạng thất nghiệp sẽ có rất nhiều hậu quả khó gánh. Không chỉ sản xuất công nghiệp mới đem lại giá trị cao mà sản xuất nông nghiệp theo hướng công nghệ cao và cả hướng tự nhiên truyền thống cũng đang đem lại giá trị cao về kinh tế”, nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại bày tỏ.

Ẩn chứa trong "Nông dân" là một triết lý sâu sắc

Trong khi đó, chia sẻ với PV Dân Việt, nhà văn Võ Thị Xuân Hà cho rằng, bài thơ "Nông dân" của nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại, ra đời vào cuối thập kỷ 80 – thời điểm đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ từ bao cấp sang đổi mới – vẫn giữ nguyên vẹn giá trị và âm hưởng hiện đại đến ngày nay. “Hãy chậm rãi cảm nhận từng câu chữ của "Nông dân", bởi lẽ, ẩn chứa trong đó là một triết lý sâu sắc, vượt lên trên cái gọi là "không tư tưởng" mà nhiều người vẫn gán cho người nông dân.

"Không tư tưởng" ở đây không phải sự trống rỗng, mà là sự bao hàm của chữ "không" trong triết lý Phật giáo – một tư tưởng đã ăn sâu vào đời sống tinh thần của người Việt. Đó là trạng thái buông bỏ những chấp trước, những ràng buộc để đạt đến sự tự tại, vô ngại. Người nông dân, họ không chỉ là lực lượng sản xuất ra của cải vật chất cho xã hội qua việc nuôi trồng, đánh bắt. Khi Tổ quốc lâm nguy, họ sẵn sàng khoác áo lính, trở thành lực lượng nòng cốt, hy sinh xương máu vì độc lập dân tộc.

"Chết tưới đất, sống ngày cày xới đất/ Không bổng lộc nào theo đến lũy tre xanh" – những câu thơ ấy khắc họa chân thực sự hy sinh thầm lặng, không màng danh lợi của họ. Bên cạnh những vất vả, đói khát phải gánh chịu, người nông dân còn là hiện thân của tình làng nghĩa xóm, của lòng yêu thương sâu nặng. Họ là những người đã gom góp, gìn giữ và truyền lại cho kho tàng cổ tích Việt Nam những câu chuyện đầy lý thú, đậm chất triết lý nhưng cũng mang đặc thù mong muốn cái ác phải bị trừng trị đến mức giống như chi tiết Tấm "làm mắm Cám" trong truyện cổ tích "Tấm Cám"…", nữ văn sĩ chia sẻ cảm nhận.

Cô cũng đánh giá, bài thơ “Nông dân” của nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại có thể coi là một tác phẩm báo chí kinh điển về đề tài tam nông trong 40 năm Đổi mới. Rõ ràng, "Nông dân" không chỉ là một tác phẩm mang tính thời sự, phản ánh chân thực đời sống người nông dân Việt Nam trong suốt mấy thập kỷ Đổi mới, mà còn là một bài thơ đậm chất trữ tình, thấm đẫm không khí đổi mới.

"Trường năng lượng mà tác giả Nguyễn Sĩ Đại truyền tải xuyên suốt bài thơ không phải là sự gượng ép, cố gắng tạo ra, mà là sự chắt lọc từ chính cuộc sống, từ những trải nghiệm chân thực của ông. Chỉ khi sống và hòa mình vào thời đại ấy, người ta mới có thể viết nên một tác phẩm kinh điển về nông dân như thế”, nữ văn sĩ bày tỏ.

Nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại sinh năm 1955 tại Phú Lộc, Can Lộc, Hà Tĩnh. Ông tốt nghiệp khoa Văn Đại học Tổng hợp Hà Nội, là Tiến sĩ văn học. Nguyễn Sĩ Đại từng là Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội khóa 2011 - 2015. Ngoài làm thơ, ông viết phê bình và nghiên cứu văn học.
Những cuốn sách của nhà báo nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại đã xuất bản như: Nơi em về, Trái tim người lính, Dưới sắc cờ và trời thu Hà Nội... (thơ); Một số đặc trưng của thơ tứ tuyệt đời Đường (Nghiên cứu), Khoảng trời con gái (Kịch)...

×