Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền: "Tôi tự hào là người đầu tiên hát Bài ca thống nhất ở tuổi đôi mươi"

Bài ca thống nhất là một trong những ca khúc đã gắn liền với tên tuổi của Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền. Cứ mỗi dịp kỷ niệm ngày lễ lớn của dân tộc, đặc biệt là dịp kỷ niệm Ngày Giải phóng miền Nam, ca khúc này lại vang vọng khắp đất nước. Bà đã bén duyên với ca khúc trong hoàn cảnh nào?

- Bài ca thống nhất là sáng tác của nhạc sĩ Võ Văn Di. Hồi đó, Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam còn ở khu Cầu Giấy, còn tôi thì sống ở Mai Dịch. Hôm ấy, đất nước vừa mới giải phóng, tôi đi bộ từ Mai Dịch đến Nhà hát thì thấy anh Võ Văn Di đã đứng chờ sẵn trước cổng. Anh gọi tôi vào ngay: “Hiền ơi, vào đây… vào đây, anh vừa viết xong mấy câu rất hay”.

Lúc ấy tôi còn trẻ lắm, chỉ mới hơn hai mươi tuổi. Tôi chơi thân với anh Võ Văn Di, anh Phú Ân và anh Minh Duy – ba người ấy rất thân nhau. Tôi thường đi diễn với anh Phú Ân nên cũng gắn bó với hai anh còn lại. Mỗi khi có sáng tác mới, anh Võ Văn Di thường gọi tôi đến hát thử.

Hôm đó, anh vừa hoàn thành những câu đầu tiên của Bài ca thống nhất, trong không khí cả nước đang vỡ òa niềm vui ngày miền Nam giải phóng, đất nước thống nhất.

Trong quá trình hoàn thiện bài hát, chúng tôi không có gì trong tay cả. Không dàn nhạc, không trống, không phòng thu hiện đại như bây giờ. Chỉ có một cây đàn guitar, một chiếc trống tay, thậm chí có lúc anh Võ Văn Di phải lấy đôi đũa gõ vào bàn, vào bát để giữ nhịp. Anh gõ đến đâu, tôi hát đến đó, cứ thế mà thu. Gần đến đoạn kết, anh em vừa sáng tác tiếp vừa hát, rồi gửi bản thu lên Đài Tiếng nói Việt Nam ngay sau đó.

Hồi ấy chúng tôi thu demo đơn sơ lắm, chỉ có một bát cơm, đôi đũa, cây đàn và tấm lòng thôi. Anh Phú Ân là người đầu tiên đánh nhịp cho tôi hát bài này trong buổi tập trung ở Nhà hát. Sau đó, ba anh em gồm tôi, anh Phú Ân và anh Võ Văn Di cùng nhau mang ca khúc đến Đài Tiếng nói Việt Nam.

Mà khi ấy chẳng có phương tiện gì ngoài vài chiếc xe đạp. Tôi đi bộ từ Mai Dịch lên Cầu Giấy, nơi hai anh đang chờ, rồi anh Phú Ân chở tôi bằng xe đạp lên phố Quán Sứ để thu âm. Dàn nhạc hồi đó thu ca khúc vất vả lắm. Bài hát thì dài mà chỉ được thu một lần, không như bây giờ có thể sửa đi sửa lại. Nhưng ai cũng tràn đầy tinh thần hân hoan, phấn khởi bởi chúng tôi biết mình đang được góp một phần nhỏ vào sự kiện trọng đại của đất nước – thống nhất non sông.

Không ai nghĩ đến chuyện tiền nong. Không ai được đồng thù lao nào cả nhưng niềm vui thì vô cùng lớn. Những ký ức đó, với tôi, là hành trang quý giá suốt đời làm nghệ thuật.

Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền đã chứng kiến sự lan tỏa của "Bài ca thống nhất" trong bối cảnh lịch sử của thời điểm đó như thế nào?

- Bài hát ấy nhanh chóng trở nên phổ biến khắp nơi. Lúc đó, Bài ca thống nhất đã thực sự đi vào lòng công chúng. Khán giả từ khắp nơi viết thư về Đài Tiếng nói Việt Nam đều yêu cầu phát lại bài này và do chính tôi thể hiện. Gần như ngày nào tôi cũng thấy mình đang hát Bài ca thống nhất ở đâu đó.

Bài hát trở thành một bài hát thiêng liêng, gắn liền với thời khắc trọng đại – ngày đất nước hoàn toàn thống nhất. Sau ngày giải phóng, tôi bắt đầu đi biểu diễn ở miền Nam. Trong những chương trình lưu diễn từ Bắc vào Nam lúc bấy giờ, Bài ca thống nhất luôn là tiết mục được hát đầu tiên hoặc được yêu cầu hát đầu tiên. Bài hát mang thông điệp ý nghĩa, chan chứa cảm xúc mà ai nghe cũng thấy xúc động và tự hào.

Có kỷ niệm nào đặc biệt với Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền khi biểu diễn ca khúc Bài ca thống nhất?

- Thời đó, mỗi người chỉ có một chiếc micro đơn sơ để hát vậy mà khán giả vẫn xúc động vô cùng. Tôi chỉ nhớ rằng, Bài ca thống nhất là ca khúc luôn được hát đầu tiên, lần nào biểu diễn cũng được yêu cầu, dù chương trình dài đến mấy.

Tôi đã hát Bài ca thống nhất rất nhiều lần tại Cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, Nghĩa trang Liệt sĩ Trường Sơn, Hội trường Thống nhất… Mỗi lần hát ca khúc này cảm xúc đều vẹn nguyên như lần đầu.

Về sau, các em nghệ sĩ trẻ mới bắt đầu hát lại. Nhưng thời điểm đó, gần như chỉ có mình tôi thể hiện bài hát này.

Ngày xưa, một ca sĩ gắn với một bài hát – ai thành công với ca khúc nào thì khán giả sẽ nhớ đến người ấy qua chính bài đó. Không như bây giờ, một bài hát có thể do rất nhiều người cùng thể hiện.

Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền nói từng mang ca khúc Bài ca thống nhất đi biểu diễn ở nước ngoài?

- Đúng vậy, ngay sau ngày giải phóng miền Nam năm 1975, tôi đã có cơ hội được mang Bài ca thống nhất đi biểu diễn ở nước ngoài, trong những chuyến lưu diễn đầu tiên tại các quốc gia đã chiến thắng phát xít Đức. Khi ấy, tôi đã trình diễn ca khúc này ở Tiệp Khắc, Ba Lan, Liên Xô và cả Đức nữa. Khắp nơi, bạn bè quốc tế đón nhận rất nồng nhiệt.

Họ cùng hát, cùng nhảy múa với mình trong không khí hân hoan, vui mừng trước chiến thắng và thống nhất của Việt Nam. Đó là một trong những kỷ niệm không thể nào quên trong cuộc đời biểu diễn của tôi.

Sau này có nhiều ca sĩ trẻ thể hiện lại Bài ca thống nhất, theo bà, ai là người truyền tải được đúng tinh thần và cảm xúc của ca khúc nhất thưa Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền?

- Thực ra, tôi không đặt nặng chuyện ai hát hay nhất, ai đứng thứ nhất, thứ nhì gì đâu. Mỗi ca sĩ đều có nét riêng và thể hiện rất tốt. Bây giờ các bạn hát khỏe, nhịp điệu cũng rộn ràng hơn nhiều so với thời của chúng tôi.

Ngày ấy, chúng tôi hát chậm, không vội vàng. Nhạc đệm chỉ có một cái trống tay, tiếng kèn, cây guitar thì kêu phè phè – đơn sơ lắm. Nhưng chính cái đơn sơ đó lại khiến giai điệu trở nên linh thiêng, đi vào lòng người. Nó không ồn ào mà sâu lắng.

Tôi thấy Anh Thơ, Phương Thảo hát bài đều rất hay. Các bạn mang đến một tinh thần mới, một cách thể hiện mang tính thời đại mới. Nhưng có điều các bạn chưa từng sống trong thời kỳ đất nước chia cắt nên chưa có được những trải nghiệm thật sự. Vì thế, cảm xúc cũng chưa thực sự đong đầy.

Các bạn bây giờ hát đa phần bằng kỹ thuật, bằng cảm xúc nghề nghiệp chứ không thể có được cảm giác vỡ òa của một người từng chứng kiến đất nước được giải phóng.

Tôi nghĩ, bước sang một thời đại mới, cách thể hiện cũng phải khác. Thế hệ hôm nay nghe theo cách hôm nay. Nhưng với những người đã từng sống qua giai đoạn lịch sử ấy, chỉ cần một câu hát ngân lên là như sống lại cả một thời tuổi trẻ, một thời hào hùng, sục sôi và đầy xúc động khi cả dân tộc đứng dậy trong chiến thắng.

Dù hơi thở thời đại đã thay đổi, tôi vẫn trân trọng mọi cách tiếp cận của thế hệ trẻ với ca khúc này.

Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền có điều gì nhắn gửi đến các thế hệ ca sĩ trẻ khi tiếp nối thế hệ của bà lan tỏa ca khúc, lan tỏa thông điệp về thống nhất non sống qua ca khúc Bài ca thống nhất?

- Có một điều khiến tôi còn cảm thấy lăn tăn đó là nhiều bạn trẻ ngày nay hay hát sai lời ca khúc so với phiên bản gốc đầu tiên mà tôi thể hiện. Tôi nghĩ, đã là nghệ sĩ thì khi thể hiện một tác phẩm, cần tìm hiểu kỹ lời bài hát gốc, đừng chỉ nghe rồi hát lại theo cảm tính.

Khi hát truyền miệng hoặc học lời hát qua băng đĩa, lời ca rất dễ bị "tam sao thất bản". Chẳng hạn, trong phần lời gốc có đoạn: "Biển trời xuân sang, Bắc Nam sum họp, một nhà đông vui huy hoàng...", Vậy mà nhiều bạn lại hát thành: “Biển trời xuân sang, Bắc Nam sum họp, một nhà đông vui tưng bừng...”. Trong khi “tưng bừng” thì cái gì cũng có thể tưng bừng – hội hè, lễ hội... Nhưng “huy hoàng” thì lại khác. Nó mang ý nghĩa lớn lao, trang trọng và thiêng liêng hơn rất nhiều.

Đó là ánh sáng của niềm tin, của vinh quang, của tương lai. Một từ thôi nhưng hàm chứa cả chiều sâu lịch sử và tinh thần dân tộc. Tôi không lên tiếng phê bình ai cả, vì đó là lựa chọn của các bạn. Tôi nghĩ việc hát đúng lời là sự trân trọng dành cho tác giả và cho chính giá trị tác phẩm là rất cần thiết. Cá nhân tôi, tôi luôn trung thành với bản gốc, phiên bản đầu tiên mà tôi được anh Võ Văn Di đưa cho.

Tôi tin rằng nhiều bạn hát sai là do vô tình, không để ý kỹ chứ không phải cố ý. Nhưng nếu ai thực sự yêu ca khúc này và hiểu tinh thần của nó, thì nên hát đúng, bởi từng từ trong bài hát đều mang trong nó một phần ký ức của dân tộc.

Cảm ơn Nghệ sĩ Nhân dân Thu Hiền đã chia sẻ thông tin!

×