Tôi có mặt ở Hà Nội vào một buổi sáng sớm, khi bầu trời còn bảng lảng hơi sương và những chiếc lá vàng vẫn ngập ngừng rơi xuống vỉa hè phố cổ.

Chuyến công tác ngắn ngày bỗng trở nên đặc biệt hơn khi tôi quyết định rời khách sạn từ sớm, đi dạo quanh Hồ Gươm như một người Hà Nội chính hiệu. Đó là khi tôi bất chợt nghe thấy một tiếng rao văng vẳng, mảnh như một sợi chỉ mảnh mai vắt ngang bầu trời bình minh: “Ai xôi lạc... xôi đỗ đê...”

Tiếng rao ấy khiến tôi khựng lại giữa bước chân. Giữa một thành phố tưởng như đang bị bao phủ bởi tiếng xe máy, còi ô tô và những công nghệ 4.0 hiện đại, tôi như vừa bắt được một mảnh hồn xưa còn sót lại.

Một thứ âm thanh thủ công, mộc mạc, không qua bất kỳ thiết bị khuếch đại nào, lại len được vào sâu nhất nơi ký ức – không phải của tôi, mà dường như là của cả thành phố này.

Tôi rảo bước theo hướng tiếng rao. Một bà cụ gánh hàng đi thong thả, một đầu là nồi xôi còn bốc khói, đầu kia là rổ bánh tiêu vàng ruộm. Chiếc nón lá che nửa gương mặt, tiếng rao của bà ngân lên từng nhịp, không vội vã, không ép buộc mà như đang nói chuyện với chính Hà Nội trong sớm mai.

Tôi mua một gói xôi, đứng bên vệ đường ăn bằng tay, nóng hổi và thơm nức mùi nếp. Trong khoảnh khắc ấy, tôi nhận ra – tiếng rao sáng chính là nhịp thở đầu tiên của Thủ đô mỗi ngày, là thứ âm thanh lặng thầm đánh thức Hà Nội dậy, trước cả khi phố phường kịp ồn ào.

Có một thời, tiếng rao là bản nhạc nền quen thuộc của Hà Nội. Đó không chỉ là những lời mời mọc bán hàng, mà là chất giọng, là hơi thở, là cái thần của từng người bán rong: “Bánh giò nóng đây! “Chè đỗ đen, đỗ xanh, sắn nóng đây! Chổi đót… rổ rá đây…”

Mỗi tiếng rao mang theo cả một không gian sống, một hình ảnh rõ nét về người Hà Nội, từ chị bán quà rong ở cổng trường, bác hàng xôi nơi ngã ba, cho đến cụ ông cụ bà gánh hàng ra phố. Tiếng rao không cần chuẩn hóa ngữ âm, không cầu kỳ vần điệu, nhưng lại có một giai điệu riêng, chỉ cần nghe là biết đang bán gì, vào mùa nào, và bán ở đâu.

Tiếng rao Hà Nội đặc biệt nhất có lẽ là vì nó gắn với những thanh âm ký ức. Có người nhớ tiếng rao bánh khúc mẹ hay mua mỗi chiều đông, người khác lại bồi hồi với tiếng rao sữa đậu nành mỗi sớm tan học. Những tiếng rao ấy – nhẹ nhàng, day dứt – khiến cho Hà Nội không chỉ là một địa danh, mà là một miền hương sắc sống động và giàu cảm xúc.

Nhưng rồi, như một quy luật khắc nghiệt của thời gian, những tiếng rao ấy dần thưa vắng. Công nghệ phát triển, người ta gọi món qua app, đặt hàng qua điện thoại. Những chiếc xe máy độ lại với loa rao hàng chạy khắp phố – tiếng loa lạnh lùng, vô cảm – đã dần thay thế cho giọng rao người thật. Ngay cả những người bán hàng rong cũng không còn nhiều, bởi các quy định quản lý, bởi sự dịch chuyển của đô thị, bởi sức ép của cuộc sống mưu sinh hiện đại.

Có những sớm đi trên đường, tôi cố lắng tai để nghe nhưng chỉ toàn tiếng còi xe, tiếng xì xào của tai nghe Bluetooth, tiếng thông báo điện thoại. Tiếng rao, cái chất âm mềm mại của phố phường bị lấn át, bị đẩy lùi, bị quên lãng.

Tôi từng hỏi một người bạn sống ở Hà Nội từ nhỏ: “Lâu rồi cậu có nghe tiếng rao sáng không?” Cậu lắc đầu bảo: “Không còn nữa. Giờ toàn ship nhanh mà có khi thế cũng tiện”. Tôi hiểu sự thực dụng của đời sống hiện đại, nhưng trong lòng vẫn thấy như mất mát một điều gì.

Có lẽ, mỗi thành phố đều có một âm thanh riêng, là linh hồn của nó. Với Hà Nội, đó là tiếng rao. Và khi âm thanh ấy thưa dần, tôi không khỏi tự hỏi: Hà Nội có đang quên chính mình?

Nhưng may thay khi tôi đến Hà Nội vẫn còn thấy những người gìn giữ tiếng rao – dù thầm lặng. Đó là bà cụ tôi gặp hôm ấy, là những người trẻ sưu tầm âm thanh phố cũ, là những nghệ sĩ trẻ phục dựng tiếng rao trong các tác phẩm âm nhạc đương đại. Có những bạn trẻ lồng tiếng rao vào podcast, clip ngắn, để lưu giữ lại một phần ký ức đang mờ dần. Dẫu nhỏ nhoi, đó vẫn là những nhịp đập lặng lẽ mà đầy tin yêu dành cho một Hà Nội vừa hiện đại, vừa truyền thống.

Tôi rời Hà Nội vào một chiều muộn, khi phố đã lên đèn. Trong vali, tôi mang theo một gói cốm mua ở Hàng Than, vài tấm bưu thiếp in ảnh phố cổ. Nhưng có lẽ, thứ tôi mang theo trọn vẹn nhất chính là tiếng rao sáng ấy – một lời gọi dịu dàng vang lên giữa phố phường, đánh thức những hồi ức ngủ quên.

Hà Nội đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi công nghệ và hiện đại là xu thế tất yếu. Nhưng tôi tin, ở một góc nào đó, nơi có người vẫn thức dậy từ bốn giờ sáng, gánh hàng ra phố, tiếng rao vẫn còn sống. Và sống rất thật trong lòng những ai còn biết lắng nghe.

Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: [email protected] hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

Cơ cấu giải thưởng của Cuộc thi viết Ký ức Hà Nội lần thứ IV năm 2025 bao gồm: 01 giải nhất trị giá 20.000.000 đồng; 02 giải nhì, mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng; 03 giải ba, mỗi giải trị giá 5.000.000 đồng; 05 giải khuyến khích, mỗi giải trị giá 2.000.000 đồng.

×