Chuyện hai tờ báo kinh tế của TP.HCM năng động một thời - Bài 3: Chúng ta vẫn cần báo chí kinh tế

Thay vào đó là các báo điện tử, các trang thông tin điện tử tổng hợp viết về lĩnh vực kinh tế mọc lên rất nhiều, nhưng không tờ nào thực sự gây ấn tượng. Các tờ này đưa thông tin về thị trường chứng khoán, giá cả tiêu dùng dày đặc nhưng có vẻ xem nhẹ một sứ mệnh căn bản của một tờ báo kinh tế là “phản biện chính sách”.

Lễ khai mạc một hội chợ triển lãm Hàng Việt Nam chất lượng cao do báo Sài Gòn Tiếp thị tổ chức. Người đứng hàng đầu, thứ hai từ trái qua là nhà báo Vũ Kim Hạnh. Ảnh: Lê Quang Nhật

Ngày trước, có những cây bút kinh tế tên tuổi mà cả giới làm ăn phải “nín thở” chờ xem các chuyên gia này đưa ra dự báo gì, còn hiện nay không tìm đâu ra các “thương hiệu cá nhân” như vậy trên mặt báo.

Có nhiều trang thông tin điện tử và tạp chí điện tử của các hội ngành nghề mà nhiệm vụ của họ không phải là đưa tin kinh tế, tài chính, nhưng cố thêm vào mặt trang các mảng kinh tế, tài chính, bất động sản, chứng khoán… Bài vở sao chép từ các nguồn khác nhau, cốt là để tham dự phần chia trong trào lưu “hợp đồng truyền thông” với các doanh nghiệp, hoặc là một kênh đánh bóng, tô hồng giúp các doanh nghiệp thiếu đứng đắn “lùa gà”.  

Số phận các tờ báo kinh tế nổi danh một thời

Tiếp theo hai kỳ trước, chúng tôi nói đến số phận của các tờ báo kinh tế đầu tiên ở Việt Nam. Ngày 3/3/2014, ấn phẩm Sài Gòn Tiếp thị (SGTT) trực thuộc Thời báo Kinh tế Sài Gòn (TBKTSG) phát hành số đầu tiên. Ấn phẩm này không được cơ quan mẹ chăm chút nhiều, và cũng do thị trường báo in ngày một sa sút, sau 6 năm xuất bản, Ban biên tập TBKTSG đã tự ngưng ra báo in SGTT, số báo in cuối cùng ra ngày 12/3/2020. 

Số phận các tờ báo khác thuộc nhóm TBKTSG? Ngày 17/3/2020, sau một phần tư thế kỷ hoạt động, The Saigon Times Daily in số báo giấy cuối cùng, giờ còn duy trì phiên bản tiếng Anh online. Tờ TBKTSG và tờ The Saigon Times Weekly vẫn xuất bản hàng tuần.

Số phận hai tờ báo kinh tế ở trung ương thành lập cùng năm 1991 với TBKTSG thì sao? Tờ Thời báo Kinh tế Việt Nam cùng với phụ bản tiếng Anh Vietnam Economic Times bị giải thể năm 2020 do cơ quan chủ quản của báo này là Hội Khoa học kinh tế Việt Nam không được phép ra báo, chỉ được phép ra tạp chí. Bộ Thông tin Truyền thông cấp cho hội giấy phép tạp chí mới gọi là Tạp chí Kinh tế Việt Nam. Tạp chí này không ra báo in mà lấy luôn trang tin online VnEconomy vốn của Thời báo Kinh tế Việt Nam lúc trước làm tạp chí điện tử.

Tờ Đầu tư và ấn phẩm phụ Vietnam Investment Review chủ động ngừng in báo giấy từ năm 2022, nhưng vẫn thiết kế dàn trang các số báo, xuất ra file PDF để bán trên nền tảng phân phối báo kỹ thuật số PressReader. Đồng thời đẩy mạnh nội dung các trang báo điện tử của họ.

Hoạt động sau mặt báo có “ba cái nhất”

Hiện nay, doanh thu bán báo của các cơ quan báo hầu như không còn, báo điện tử chưa thu phí đọc báo được trong khi phải bù lỗ để in báo giấy. Doanh thu từ quảng cáo cũng đang kém đi so với trước, thì hoạt động sau mặt báo càng trở nên quan trọng với các cơ quan báo: tổ chức giải chạy, sự kiện văn hóa, tọa đàm, hội thảo...

Ngược lại thập niên 1990, khi đó nguồn thu chính của các báo là bán báo, sau đó mới là quảng cáo. Hai nguồn này đã giúp các báo sống khỏe nên họ chẳng bận tâm đến nguồn thu từ các hoạt động sau mặt báo. Các hoạt động này có chăng thì là những “nhiệm vụ chính trị” như tổ chức các giải thể thao, văn hóa, từ thiện. Chúng tôi kể lại chuyện này để cùng thấy rằng khi trước, tác động của một tờ báo kinh tế rất quan trọng trong đời sống hàng ngày, không như hiện nay.

Năm 1997, báo SGTT lập ra Chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao đình đám. Trong nhiều năm sau đó, chương trình này đã góp phần lan tỏa hàng Việt, xây dựng nhiều thương hiệu tiêu dùng quen thuộc trong dân chúng, là môi trường học hỏi về PR (viết tắt của cụm từ Public Relations), marketing tốt cho các bạn trẻ và cũng mang cho SGTT nguồn thu nhập đáng kể từ quảng cáo.

Trong bối cảnh chung của báo chí thời đó thì Chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao của SGTT là hoạt động sau mặt báo sáng tạo nhất, thực tế nhất và cũng thực dụng nhất.

“Sáng tạo” bởi chưa từng có báo nào làm. “Thực tế” bởi mua bán, đối với mọi người, là hoạt động diễn ra hàng ngày. SGTT liên tục thực hiện những cuộc khảo sát người tiêu dùng trên quy mô lớn để giúp các doanh nghiệp nắm được nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng, từ đó điều chỉnh sản phẩm cũ, sáng tạo sản phẩm mới cung cấp cho thị trường. Các hội chợ, triển lãm mà Chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao tổ chức tại nhiều địa phương thường được các doanh nghiệp xem là ngày hội lớn, là một cơ hội xúc tiến thương mại không thể vắng mặt. Đây cũng gần như là chương trình đầu tiên đưa hàng Việt ra nước ngoài xúc tiến thương mại, ở Trung Quốc, Thái Lan...

“Thực dụng” là vì tiền kiếm được ra từ chương trình này rất tốt. Có nhà báo từng làm việc ở SGTT lúc đó cho biết, Chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao kiếm được một phần ba tổng doanh thu của toàn bộ nhóm báo TBKTSG. Tiền bán báo và bán quảng cáo của tờ báo SGTT chiếm một phần ba doanh thu của nhóm báo TBKTSG mà SGTT là một thành viên. Một phần ba doanh thu còn lại của nhóm báo TBKTSG đến từ các tờ báo còn lại trong nhóm: tuần báo TBKTSG tiếng Việt, The Saigon Times Weekly và The Saigon Times Daily.       

Chúng ta vẫn cần báo chí kinh tế

Nhà báo Nguyễn Vạn Phú, nguyên Tổng Thư ký tòa soạn TBKTSG đã có lần đặt câu hỏi: “Báo chí kinh tế để làm gì?”, và ông tự đi tìm câu trả lời.

Một nhầm tưởng của nhiều người rằng làm báo kinh tế là cứ nghĩ doanh nhân hay người làm ăn đọc báo của họ để tìm cơ hội làm ăn, để học kinh nghiệm của người đi trước. Thậm chí có người làm báo còn ảo tưởng báo bày cho người đọc cách làm ăn theo đúng xu hướng mới. Không hề có chuyện đó. Không ai có thể bày cho họ trừ phi chính họ tìm hiểu, học hỏi để tự chuyển đổi.

Vậy báo chí kinh tế để làm gì? Báo chí kinh tế đấu tranh cho một môi trường kinh doanh bình đẳng, không phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân. Đấu tranh cho quyền tự do kinh doanh của mọi người, cho sự giảm bớt can thiệp của Nhà nước vào hoạt động kinh doanh. Khi đóng vai làm diễn đàn ngôn luận, báo chí đăng tải các cuộc tranh luận như nên liên doanh hay cho phép thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, nên ưu tiên cho xuất khẩu hay làm hàng thay thế hàng nhập khẩu, có nên tiếp tục dùng thuế làm công cụ bảo hộ cho sản xuất trong nước, nên mở cửa thị trường tài chính đến mức độ nào... Phần nào đó từ các cuộc tranh luận này cộng với thực tế, đã hình thành các chính sách vĩ mô dần đưa đất nước ta vào chỗ hội nhập hoàn toàn với nền kinh tế thế giới.

Trong giai đoạn số hóa mọi hoạt động kinh tế như hiện nay, người kinh doanh không hề thiếu thông tin nhưng không vì thế mà báo chí kinh tế đánh mất vai trò. Liệu nền kinh tế chia sẻ là tốt cho xã hội hay sẽ vắt cùng kiệt sức lực của người lao động tham gia đồng thời tước đi của họ mọi quyền lợi lẽ ra doanh nghiệp phải cung cấp? Sự độc quyền của các công ty công nghệ đem lại sản phẩm miễn phí cho người tiêu dùng hay bóp nghẹt cạnh tranh, biến người dùng thành chính sản phẩm đem ra bán? Liệu khái niệm công bằng có mở rộng ra để các nơi kinh doanh có doanh thu như Netflix, Facebook, Airbnb hay người chạy xe cho Grab phải nộp thuế sòng phẳng? Tiền kỹ thuật số chỉ là màn lừa đảo của giới đầu cơ hay nó là tương lai của đồng tiền một nước?

“Thông tin không thôi không đủ cho người kinh doanh trả lời các câu hỏi đó. Chỉ có một diễn đàn tranh luận đến cùng, với sự tôn trọng quyền nói lên ý kiến của mình, bảo đảm mọi phát ngôn là có trách nhiệm mới có thể giúp xã hội trả lời các vấn đề mà nền kinh tế chuyển đổi đang đặt ra. Và báo chí nói chung, đặc biệt là báo chí kinh tế, chứ không phải mạng xã hội, mới có thể đóng vai trò cung cấp một diễn đàn như thế. Cuộc sống luôn đặt ra các bài toán cần lời giải: 30 năm trước là đề bài khác, 30 năm sau là đề bài khác. Cái không thay đổi là sự đồng hành của báo chí, người làm kinh doanh và người làm chính sách để cùng nhau giải các bài toán của thời đại đặt ra”, ông Nguyễn Vạn Phú chia sẻ.

Vậy đó, chúng ta vẫn cần báo chí kinh tế để cùng nhau giải các bài toán của thời đại đặt ra, chứ không để câu view, để “lùa gà”, để chia phần “hợp đồng truyền thông”. Chúng ta cần báo chí kinh tế để ví dụ khi đề cập đến một doanh nhân giàu có, người đọc chú ý đến tài năng lãnh đạo, sáng kiến và chí tiến thủ của người ấy hơn là việc ông ta có bao nhiêu siêu xe, có bao nhiêu vợ, có bao nhiêu con ngoài giá thú, đang nuôi người tình chân dài nào...

Trong một nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, niềm tin của xã hội đối với doanh nghiệp nói riêng và nền kinh tế nói chung là yếu tố then chốt để phát triển bền vững, và báo chí chính là người xây dựng niềm tin đó.

×