Lần đầu tiên tôi biết đến tên tuổi GS Nguyễn Hữu Liêm là khi tình cờ xem được buổi thuyết trình "Chỗ đứng của đạo Phật trong triết học Hoa Kỳ hiện nay" được livestream trên YouTube chừng chục năm trước. Sau đó là một loạt các cuộc trò chuyện của GS Liêm về các đề tài như "Tại sao đạo Phật là chân lý", "Từ cảm nghiệm đến siêu nghiệm - Hume và Kant"… Các đề tài mà GS Liêm nói chuyện hết sức đa dạng: từ đạo Phật, đến văn hóa, con người, siêu hình học… đề tài nào cũng hấp dẫn và cao siêu.

Tôi đã tìm cách liên hệ với ông. Khi ấy ông đang là Giáo sư chủ nhiệm khoa Triết tại San Jose City College, California, Hoa Kỳ. Mời ông có dịp về Việt Nam thì tới Câu lạc bộ (CLB) Café Số (CLB của các nhà báo chuyên nghiệp được thành lập bởi Hội Truyền thông số Việt Nam) nói chuyện.

Lần đầu tiên GS Liêm nói chuyện với các thành viên CLB với chủ đề "Trí tuệ nhân tạo (AI) và tương lai của nhân loại". Từ đó, ông trở thành khách mời quen thuộc của giới báo chí, truyền thông. Ông thường xuyên xuất hiện trên báo chí Việt Nam với các đề tài hết sức phong phú: từ chính trường Mỹ, bầu cử Tổng thống Mỹ, đời sống cộng đồng người Việt ở Hoa Kỳ, đến các vấn đề về siêu hình học văn hóa Việt Nam.

Vậy, GS Nguyễn Hữu Liêm là ai?

GS.TS Nguyễn Hữu Liêm là một học giả uyên bác với nền tảng giáo dục đa dạng và kinh nghiệm giảng dạy phong phú. Sinh ra tại Quảng Trị, Việt Nam, ông rời quê hương đến Hoa Kỳ sau năm 1975. Ông khởi đầu sự nghiệp học thuật tại Đại học Bang Oklahoma, Hoa Kỳ, nơi ông nhận bằng Cử nhân ngành Khoa học Nông nghiệp. Sau đó, ông tiếp tục nhận bằng Thạc sĩ chuyên ngành Triết học và bằng Tiến sĩ Luật từ Đại học California, Hastings College of the Law.

Từ năm 1998 đến 2021, GS.TS. Nguyễn Hữu Liêm là giáo sư chủ nhiệm khoa Triết tại San Jose City College, California, Hoa Kỳ. Ông cũng là chủ nhiệm Tạp chí TRIẾT: Tập san triết học và tư tưởng, xuất bản tại California từ năm 1995.

Sau khi nghỉ hưu, ông tham gia làm thỉnh giảng tại một số trường đại học ở Việt Nam và tư vấn về luật quốc tế. Với mong muốn cống hiến cho quê hương và góp phần cải thiện tư duy phản biện, ham học hỏi cho giới trẻ, ông giữ vai trò cố vấn trong Hội đồng Phát triển Triết học Việt Nam, cũng như chia sẻ nhiều bài viết và tham gia các buổi trò chuyện về triết học tại CLB Café Số, Thư Hiên Dịch Trường.

Bên cạnh niềm đam mê triết học và viết sách, GS. Nguyễn Hữu Liêm còn quan tâm đến lĩnh vực Phật giáo. Ông đã có những bài thuyết trình về vị trí và xu thế phát triển của đạo Phật trước sự ảnh hưởng ngày càng mạnh mẽ của văn hóa phương Tây. Ông mong muốn giúp thế hệ trẻ thay đổi tư duy, khẳng định giá trị bản thân và góp phần vào sự phát triển của dân tộc.

Để có được chỗ đứng tại Hoa Kỳ, nhất là có một vị trí quan trọng trong giới triết học phương Tây, đối với GS Nguyễn Hữu Liêm là một chặng đường phấn đấu, rèn luyện và học tập không ngừng nghỉ.

Sang định cư tại Hoa Kỳ, một chàng trai 20 tuổi, làm thế nào để ông "vật lộn" được với cuộc sống hoàn toàn xa lạ, thưa ông? Ông có thể kể về những ngày tháng đầu tiên trên đất Mỹ!

- Năm 1972, 17 tuổi, tôi trúng tuyển ngành khí tượng, về Cần Thơ làm việc. Sáng 30 tháng 4 năm 1975, Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng, tôi nhảy lên càng chiếc trực thăng cuối cùng sắp cất cánh. Ra Côn Đảo, tàu cá Phi cứu giao cho hải quân Mỹ. Đi qua Mỹ trong khoang hạng nhất của hãng Pan Am do chính phủ Mỹ tài trợ. Đến tiểu bang Arkansas, tôi xin được học bổng ở một đại học cộng đồng gần đó. Năm sau, tôi chuyển lên Đại học Oklahoma State.

Học phí thì xin tài trợ từ chính phủ. Tiếng Anh lúc đó tôi chỉ biết chút ít. Vào lớp, tôi thu băng, đêm về phòng nội trú nghe lại, tra từ điển, và chỉ ghi danh những lớp thật dễ. Mùa hè thì đi lao động trong các lò gạch ngói kiếm thêm tiền. Ngày đêm nhớ quê hương, thèm món ăn mắm ruốc, đôi khi lại thấy ác mộng trở về quê. Đến năm 1979, tôi mới viết thư về gia đình theo địa chỉ trong trí nhớ.

Thế mà thư vẫn đến và gia đình tôi mừng lắm vì cứ nghĩ là tôi đã chết mất tích. Lúc đó, tôi vẫn nghĩ là sẽ không bao giờ còn cơ hội về quê nhà. Đến năm 1989, tôi mới về thăm quê Quảng Trị. Tôi bước đi trên xứ lạ trong những năm đầu ở Mỹ như một đứa bé lạc vào xứ lạ, cứ liều lĩnh nhắm mắt đưa chân, để xem số phận mình sẽ đi đến đâu. Rứa mà cũng may mắn ở những khúc quanh trong cuộc đời.

Ông bắt đầu hành trình học thuật của mình với bằng cử nhân Khoa học Nông nghiệp Đại học Bang Oklahoma. Tại sao ông lại chọn ngành nông nghiệp mà không phải là ngành khác?

- Tôi mới học đến lớp 11 khi rời Việt Nam. Lúc mới vô đại học Mỹ tôi lơ ngơ không biết học ngành chi. Tiếng Anh thì ù ù cạc cạc, nói giọng Quảng Trị chả ai hiểu, toán lý hóa thì yếu, tôi chọn ngành rừng học (forestry), một phần vì muốn có ngày về lại quê nhà đi làm nghề canh nông hay lên rừng đốn củi. Nếu không về nước được thì tôi muốn lên rừng sâu ở Mỹ làm nghề lâm sản (lumber).

Là cử nhân khoa học nông nghiệp ông có làm việc trong ngành này không? Tiếp theo đó GS nhận bằng Thạc sĩ về quản trị công tại Đại học Texas rồi tiếp tục học chuyên ngành luật và tốt nghiệp tiến sĩ luật năm 1987 tại Đại học California, Hastings College of Law. Chặng đường này diễn ra như thế nào, thưa Giáo sư?

- Cuối năm 1978 tôi xong cử nhân kinh tế nông nghiệp, ngành lâm sản học, chưa đi làm đâu cả thì được nhận vào học thạc sĩ quản lý công ở trường Lyndon B. Johnson, cựu tổng thống đem quân vào VN, ở ĐH Texas. Ra trường tôi được Thị xã Long Beach ở California nhận làm trợ lý phát triển đô thị. Ở Long Beach, tôi phát động phong trào Urban Farming (trồng trọt đô thị), một phần để giúp người Lào Hmong mới đến từ núi rừng có đất trồng hoa màu. Hai năm sau tôi ghi danh đi học luật vì có anh bạn nói tôi hay cãi bướng vậy nên đi học luật mà mần nghề thầy cãi đi.

Thực ra điểm ra trường của tôi không đủ để vào trường luật Hastings, nhưng nhờ có anh bạn người gốc Huế, nói giọng trọ trẹ, giúp đỡ trong quá trình nạp đơn theo chương trình dành cho sinh viên thiểu số. Tôi nghĩ mình chẳng tài giỏi chi mà hoàn toàn may mắn, đi mô cũng có quý nhân giúp đỡ.

Theo học nhiều ngành như vậy, kiến thức của ông cũng hết sức đa dạng từ triết học, văn hóa, phật giáo đến siêu hình học… Vậy đâu là thế mạnh nhất của ông?

- Niềm đam mê của tôi từ nhỏ là triết học. Chắc là vì quanh năm đi chùa nghe giảng pháp, về nhà thì nghe ông nội tụng kinh. Mỗi lần phải gõ mõ cho ông tụng kinh dài dòng cả giờ tôi khổ lắm, tôi cứ ngủ gục hoài. Mỗi lần tụng kinh ở nhà hay ở chùa tôi đều ngủ khò. Nhưng các câu kinh nó dần thấm vào tâm trí. "Thương chúng sanh lạc loài trong kiếp luân hồi" ám ảnh tôi từ nhỏ. Sau khi hành nghề luật sư 10 năm, tôi lại ghi danh đi học thạc sĩ triết học ở ĐH California State.

Năm 1998, chưa ra trường, tôi được ông hiệu trưởng trường San Jose City College, người gốc Hoa, nhưng thích cộng đồng Việt, nhận vào dạy triết, làm trưởng tiểu khoa. Đến năm 2010, tôi ghi danh học tiến sĩ triết ở Viện California Institute of Integral Studies ở San Francisco. Tôi chọn trường này vì tôi ngưỡng mộ giáo sư Richard Tarnas, một triết gia và là một nhà chiêm tinh (astrologer) lừng danh. Cuốn sách của ông, "Cosmos and Psyche"(Vũ trụ và Tâm linh) đưa tôi vào lãnh vực huyền học.

Ở đó, ngoài triết Tây, tôi còn học thêm chiêm tinh học (astrology) và môn Dịch lý (I-Ching) từ vị giáo sư người Hoa chuyên gia về dịch lý học và các trường phái bí truyền khác. Tôi vẫn nghĩ vũ trụ này, cuộc sống con người, chứa đựng những bí mật, những ẩn số lớn lao mà khoa học thực nghiệm bỏ sót. Những gì đang được giảng dạy ở đại học ngày nay chỉ là những kiến thức bề nổi. Tôi cho rằng đã làm người mà không biết, không ý thức đến những chiều kích tâm linh huyền nhiệm, của số mệnh, thì thật là một điều thiếu sót lớn.

Một thời gian khá dài ông là GS giảng dạy về triết học. Các thế hệ học trò của ông sau này có nhiều triết gia nổi tiếng không, thưa ông?

- Có lần tôi đi khám bệnh, gặp một bà bác sĩ y khoa, chào tôi kính cẩn. Thì ra bà đã học lớp triết của tôi hơn 10 năm trước. Tôi hỏi bà học được điều gì, bà ta cười nói chỉ nhớ những câu chuyện hài ước (jokes) của thầy thôi. Đi vô tòa, ra đường, đến siêu thị, ngân hàng đi mô cũng gặp cựu sinh viên. Mỗi năm tôi dạy 10 lớp từ 30 đến 60 sinh viên cho mỗi lớp, thành ra đông lắm. Có nhiều em theo ngành triết nhưng chưa thấy ai nổi tiếng. Có vài sinh viên du học từ Việt Nam nay về nước làm chức vụ khá cao trong hệ thống chính phủ Việt Nam.

GS là Chủ nhiệm Tạp chí Triết - một tập san triết học và tư tưởng, xuất bản tại California từ 1995. GS có thể kể về sự hình thành và phát triển của tạp chí hiện nay như thế nào không?

- Năm 1995 dù chưa chính thức học triết nhưng tôi chủ trương Triết: Tạp chí Triết học và Tư tưởng, quy tụ các vị giáo sư triết từ miến Nam trước 1975. Hồi đó tôi nghĩ rằng trí thức Việt ở hải ngoại quá sa đà vào thơ văn nên suy tư có vẻ chưa đủ sâu, nên chúng tôi cố gắng xuất bản một tạp chí chuyên nghành học thuật nghiêm túc. May nhờ sự giúp đỡ của nhiều trí thức Việt, trong và ngoài nước, nên Tạp chí Triết vẫn còn tiếp tục cho đến hôm nay.

Được biết, GS còn mở một Công ty luật tư nhân. Công ty hoạt động như thế nào, thưa GS? Khách hàng của GS là những thành phần, đối tượng nào?

- Từ khi nghỉ làm ở biện lý cuộc (district attorney) năm 1988, tôi ra mở công ty luật tư nhân và vẫn tiếp tục cho đến hôm nay, kể cả những năm tôi đi dạy triết toàn thời gian. Nghề luật ở Mỹ cho tôi nhiều kinh nghiệm xã hội, giúp tôi trưởng thành hơn về tương tác với chướng ngại tranh biện, và cung cấp tài chánh ổn định cho kinh tế gia đình. Tôi khuyên sinh viên nên theo ngành luật vì dễ học hơn là, ví dụ, làm bác sĩ, nha sĩ, và công việc cũng không gian khổ như các ngành chuyên môn khác.

Trước khi chúng ta đề cập đến văn hóa Việt Nam, trước tiên xin hỏi GS câu này: ông là người gắn bó khá mật thiết với Việt Nam, tư vấn, cũng như gặp gỡ nhiều lãnh đạo cấp cao của đất nước. Điều gì làm GS ấn tượng nhất?

- Trong các vị lãnh đạo cấp cao của đất nước tôi có dịp được gặp và trao đổi với khá nhiều vị khi họ đang đương nhiệm, từ Tổng bí Đỗ Mười, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, ông Đinh Thế Huynh... Họ đều là những người có uy tín lớn, luôn muốn làm tất cả để Việt Nam phát triển.

Tôi gặp Tổng Bí thư Đỗ Mười ở Văn Phòng Trung ương Đảng. Lịch trình là 20 phút nhưng chúng tôi bàn chuyện đến một tiếng rưỡi đồng hồ. Ông biết lắng nghe và tranh luận với tôi hăng hái về chuyện quốc gia và thế giới. Có lúc ông cầm tay tôi nói, "anh Liêm để tôi nói hết đã!". Sau đó, ông đã tiễn tôi ra cửa và nói những chuyện rất thực lòng, những tâm tư của ông về những chuyện ông quan tâm.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Đình Lộc là người tôi quý trọng vì tính cách chân thành và thân ái của ông. Khoảng năm 1993 (xin lỗi, tôi nhớ không chính xác lắm) anh Lộc đi công tác ở Mỹ với tư cách là Bộ trưởng, ông đã mời riêng tôi về khách sạn ở San Francisco sau khi đọc cuốn "Dân Chủ Pháp Trị" của tôi viết và xuất bản trước đó 2 năm. Ông đọc hết cuốn sách, phân tích nội dung, xong bàn chuyện Việt Nam. Đi dạo trên đường phố San Francisco, ông ôm choàng vai tôi thân ái. Một lãnh đạo có tâm, thông thái, khiêm tốn.

GS đã xuất bản khá nhiều sách, đặc biệt thú vị khi nói về siêu hình học về văn hóa Việt Nam. Nếu nói một cách ngắn gọn và cho bạn đọc dễ hiểu thì ngã thức của dân tộc Việt chúng ta đang chuyển động như thế nào? Có sự kiện văn hóa cụ thể nào để nói về ngã thức của dân tộc Việt không?

- Trong tác phẩm "Sử tính và Ý thức: Một triết học cho lịch sử Việt Nam" tôi đưa ra một mô thức siêu hình học cho sử tính Việt. Xã hội và ngã thức con người Việt Nam theo chiều dài lịch sử đi theo hai năng lực chuyển động: Từ cá thể (individuality) đến đại thể (universality) và từ suy thức không gian đến thời gian. Cá thể Việt chưa có cơ hội để trưởng thành trên cơ bản cá nhân nên phải tiếp tục hy sinh cho nhu cầu tập thể. Vì vậy, mà ngã thức dân tộc còn chưa lớn lên được.

Còn về suy thức, thì dân tộc ta vẫn đi theo chiều thức không gian (bờ cõi, thân xác, đất đai), vì thế kinh tế chủ đạo vẫn là bất động sản, chưa vươn lên nền kinh tế trí tuệ. Sự du nhập của ý thức hệ Marxism là một bước ngoặc suy tư mới, thoát ra phạm trù không gian. Người hàng xóm (không gian) bây giờ là tiểu nông hay là kẻ phản động (khái niệm).

Nàng Kiều nằm trên dường ruộng bảo vệ mảnh đất bị văn minh Tây phương cưỡng hiếp, nhưng nghịch ngẫu thay, lại ngấm ngầm quy phục kẻ đã vi phạm. Lý do vì văn minh kẻ xâm lăng cao hơn văn hóa làng xã của ta. Từ ngôn ngữ, đến y phục, kiến trúc, dân ta vẫn còn đang chập chững hoàn thiện văn minh khi đang bước ra với thế giới.

GS Cao Xuân Huy có lần nói "Đặc tính của con người Việt là nước. "Ở bầu trì tròn, ở ống thì dài". Còn GS Trần Quốc Vượng thì bảo: "Căn tính của người Việt là "nông dân". Biểu hiện rõ nét nhất của căn tính "nông dân" là bệnh sĩ". Còn GS Nguyễn Hữu Liêm thì nhận xét rằng, "con người Việt Nam chung chung là một chàng trai 15 tuổi". GS có thể nói rõ hơn vấn đề này không?

- Trọng tâm về ngã thức (ego-consciousness) của dân tộc ta vẫn còn ở tuổi thiếu niên, đang lớn lên và đầy năng động, nhiệt tình với quy chiếu không gian (yêu nước) nhưng chưa đến tuổi trưởng thành (công dân). Chúng ta sẽ còn phải kinh qua nhiều khúc quanh tiến hóa nữa. Lịch sử Việt cũng như của thế giới chưa đến hồi chung cuộc.

Đây là đề tài trong luận án tiến sĩ triết học của tôi, "Re-Visioning the End of History", có dịch ra tiếng Việt và đã xuất bản ở Việt Nam.

Thưa GS, trong văn hóa của con người Việt nhiều khi hay nói nước đôi. Có lúc nói "Có bột mới gột nên hồ", nhưng có lúc lại nói "Nước lã mà vã nên hồ". Điều này nói lên cái gì, theo GS?

- Văn hóa Việt - như GS Vượng nói - mang nặng tính tiểu nông. Nhìn các biệt thự xa hoa, với bộ tràng kỷ gỗ láng, cổng vào nhà chạm trỗ hoa hòe, hồ cá koi sặc sỡ... của giới mới giàu lên gần đây thì ta sẽ thấy cái "máu nhà quê" của ta nó còn nặng lắm. Ở Việt Nam cái gì hành hạ chúng ta nhiều nhất, không phải chỉ là giao thông, ô nhiễm, hay tánh khí trẻ con của con người, mà là "thẩm mỹ phố phường". Nếu cái đẹp cứu rỗi tâm hồn thì cái luộm thuộm, thiếu thẩm mỹ của đô thị Việt Nam đang làm nghèo đi linh hồn dân tộc. Bởi thế nên ta thấy các thánh đường tôn giáo hay cơ sở buildings của người Pháp để lại là những nơi mà thanh niên nam nữ tìm đến để chụp hình.

Về quê nhà ở ngoài Trung Việt, nhìn lăng mộ tổ tiên xây cất tốn kém với màu sắc lòe loẹt như rứa chắc ông bà ta khó mà siêu thoát. Tâm thức Việt vẫn mang hướng chiêu kích tôn vinh quá khứ thay vì nhìn tới tương lai. Kỵ giỗ quan trọng hơn sinh nhật; lăng mộ hơn là trường học, thư viện. Cái lối suy tư nước đôi phát xuất từ một nỗ lực thoát ly quá khứ, tức là trận chiến giữa thân phận và ý chí. Dân ta yêu nước, yêu quê hương như là bản năng chứ chưa lên tầm ý thức bằng nguyên lý khái niệm.

Trong một lần trò chuyện GS có nói đại ý rằng, con người Việt Nam thường nghiền "khổ đau". "Một bát bún bò Huế, cay xè, ăn vào chảy hết cả nước mắt nước mũi, nhưng vẫn nghiền nó". "Nghiền khổ đau" ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của dân tộc Việt, thưa GS?

- "Nghiền khổ đau" là ý của một nhà huyền học gốc Trung Âu - George Gurdjieff. Theo đó, thì ta không bỏ được những gì gây đau khổ cho mình. Nóng nảy, giận hờn, la hét, hay say mê cờ bạc, rượu bia, đối xử bất công với tha nhân... đều là những nỗi khổ mà kẻ thiếu thời ưa phô diễn như là một đặc chất cá tánh. Nhiều khi cái máu thành thật quá - nghĩ răng nói rứa - cũng là khuyết điểm của một kẻ ngây ngô, trẻ con.

Hãy nhìn vào bàn tiệc kỵ giỗ tràn ngập thức ăn thừa mứa, mấy anh chị thì cầm đàn say sưa hát, trong khi ngày thường thì con em không có đủ ăn; hay là tang lễ rườm rà, phức tạp trong khí hậu nóng ẩm khắc nghiệt vốn chỉ hành hạ người trong cuộc. Lái xe thì thiếu kiên nhẫn, bóp còi vô tội vạ cũng là một thứ nghiền khổ đau. Nhiều lúc tôi tự hỏi, có phải những khổ đau do chính chúng ta tạo ra cho mình là nguyên nhân chính của khổ nạn cho dân tộc?

Với góc độ của từng cá nhân, nếu muốn ngã thức của dân tộc mình phát triển hơn, trưởng thành hơn, thì cần phải thay đổi như thế nào? Liệu có một "toa thuốc" hữu hiệu nào có thế "bốc" để điều trị gấp không thưa GS?

- Muốn tăng tốc trưởng thành cho ngã thức Việt thì phải chuyển hóa trên bốn bình diện: Ý thức cá nhân, văn hóa xã hội, cấu trúc kinh tế vật chất, và cuối cùng là thể chế chính trị. Đây là mô hình Ta (I), Chúng ta (We), Nó (It), và Chúng Nó (They) của triết gia Ken Wilber mà tôi phóng họa thêm. Khả năng tự ý thức phải phát huy, văn hóa phải điều chỉnh (ví dụ bỏ tục đốt vàng mã ở các chung cư), hạ tầng cơ sở, luật pháp phải kiện toàn, và chính trị phải hợp theo đà văn minh và công lý.

Như tình trạng đường sá hỗn loạn và nguy hiểm ở đô thị Việt Nam chẳng hạn. Ý thức người sử dụng phương tiên phải đi liền với văn hóa giao thông, hạ tầng phải đúng tiêu chuẩn, luật pháp công minh, thể chế công quyền phải hiệu năng. Thiếu một yếu tố thì toàn bộ sẽ hư hỏng và cá nhân sẽ bị lôi vào vòng xoáy của một tập thể thiếu trưởng thành. Đây là lý do tại sao nhiều người khi ở các quốc gia Tây Âu thì nghiêm chỉnh giao thông, mà khi về trong nước thì hành xử như trẻ con là vậy.

Lần nói chuyện gần đây nhất, GS Nguyễn Hữu Liêm có tặng tôi cuốn sách "Cám dỗ Việt Nam" (xuất bản 2018). Giáo sư Nguyễn Hữu Liêm, trong cuốn sách này, không chỉ đơn thuần phân tích về lịch sử, chính trị hay văn hóa, mà ông còn đi sâu vào triết lý và bản sắc của người Việt Nam trong bối cảnh hiện đại.

Ông đặt ra nhiều câu hỏi về con đường phát triển của Việt Nam, đặc biệt là những cám dỗ mà dân tộc đang đối diện trong quá trình hiện đại hóa, toàn cầu hóa và tiếp xúc với các hệ tư tưởng khác nhau.

GS Liêm đề cập đến nhiều vấn đề: Từ Bản sắc dân tộc Việt Nam: Ông xem xét những đặc điểm cốt lõi của người Việt, từ tâm lý, tập quán đến cách tư duy về chính trị và xã hội; Rồi cám dỗ quyền lực và vật chất: Khi đất nước phát triển, có những xu hướng như chủ nghĩa thực dụng, lợi ích cá nhân lấn át giá trị cộng đồng; đến Triết học phương Đông và phương Tây: Ông đối chiếu tư tưởng của Nho giáo, Lão giáo với chủ nghĩa hiện đại của phương Tây, từ đó phân tích ảnh hưởng lên Việt Nam và Hành trình tìm kiếm một con đường Việt Nam: Không chỉ mô tả thực trạng, ông còn đặt ra những suy tư về con đường đi tới tương lai của dân tộc, giữa truyền thống và đổi mới.

Tóm lại, Cám Dỗ Việt Nam không chỉ là một tác phẩm nghiên cứu mà còn là một góc nhìn triết học sâu sắc về vận mệnh và lựa chọn của Việt Nam trong thời đại mới.

Đọc các tác phẩm của GS Liêm quả thật không đơn giản. Để hiểu thấu và thấm các tư tưởng và triết lý, nhất là những triết lý siêu hình học, cần phải chiêm nghiệm và có một trình độ nhất định. Hàng loạt các tác phẩm như: "Dân chủ pháp trị: Luật pháp, Công lý, Tự do và Trật tự xã hội (1991)"; "Tự do và Đạo lý: Khai giải triết học pháp quyền của Hegel (1993)"; "Thời tính, Hữu thể và Ý chí: Một luận đề siêu hình học (2018)"; "Sử tính và Ý thức: Một triết học về sử Việt (2018)"; "Phác thảo một triết học về lịch sử thế giới (2020)".

Những tác phẩm này thể hiện sự am hiểu sâu sắc của ông về triết học phương Tây và sự kết hợp tinh tế với tư tưởng Á Đông.

Xin hỏi GS câu cuối cùng: sự khác nhau giữa triết học Đông và Tây như thế nào, thưa GS?

- Điểm khác biêt cơ bản giữa triết Đông và Tây là mức độ phân tích. Triết học Á Châu, mang tính tôn giáo, thường nói về cái tổng quan; triết Tây phân tích cặn kẽ và mang tính thực nghiệm. Triết Đông là những sấm ngôn mang tính mệnh lệnh từ kẻ siêu việt; triết Tây là chàng sinh viên mò mẫm đặt câu hỏi để tìm câu trả lời. Triết Đông khẳng định; triết Tây nghi ngờ. Triết Đông đi tìm nền tảng cho đức tin; triết Tây đi tìm cái búa để đập móng nhà thần linh. Triết gia Á Đông ngủ ngon như là tín đồ Công giáo trong đức tin thuần thành vào Chúa Trời; trong khi kẻ học triết ở Tây Âu là tín đồ Tin lành, vốn lo âu cho cơ đồ thế gian nhưng giấc ngũ thường bị gián đoạn vì nhiều lo toan. Đó là chọn lựa cơ bản giữa Đông và Tây mà nay không còn. Nhân loại ngày nay - khổ thay - chẳng còn kẻ nào ngủ ngon giấc nữa.

Xin cảm ơn GS!

×