Trạng nguyên vùng Kinh Bắc (bao gồm Bắc Ninh, Bắc Giang)

Bắc Ninh và Bắc Giang, hai tỉnh thuộc vùng Kinh Bắc xưa, đều nổi tiếng với truyền thống khoa bảng lâu đời và rực rỡ, đóng góp nhiều nhân tài cho đất nước.

Bắc Ninh được mệnh danh là một trong những trung tâm khoa bảng hàng đầu của cả nước với câu ca "Một giỏ Sinh đồ, một bồ Tiến sĩ, một bị Trạng nguyên, một thuyền Bảng nhỡn".

Số lượng đỗ đạt ấn tượng: Trong lịch sử khoa cử phong kiến, Bắc Ninh có số lượng người đỗ đại khoa (Tiến sĩ) cao nhất cả nước với khoảng 669 vị, cùng với đó là 17 Trạng nguyên và hàng nghìn Cử nhân, Tú tài.

Nhiều dòng họ ở Bắc Ninh nổi tiếng về truyền thống khoa bảng, có nhiều đời đỗ đạt cao như dòng họ Nguyễn ở Kim Đôi, dòng họ Lương ở Lương Xá.

Tinh thần hiếu học được đề cao và duy trì mạnh mẽ trong cộng đồng, thể hiện qua sự quan tâm của các gia đình, dòng họ và các tổ chức khuyến học. Nhiều làng xã nổi tiếng là "làng tiến sỹ".

Di sản văn hóa khoa bảng: Bắc Ninh lưu giữ nhiều di tích liên quan đến khoa bảng như văn miếu, văn từ, bia đá ghi danh các vị đỗ đạt, thể hiện truyền thống văn hóa sâu sắc.

Đỗ ở tuổi 50 - Nguyễn Xuân Chính trở thành Trạng nguyên lớn tuổi nhất trong lịch sử khoa bảng. Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính quê ở xã Phù Chuẩn, huyện Đông Ngàn, nay là xã Phù Chuẩn, TP Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Bắc Giang cũng là vùng đất có truyền thống hiếu học và khoa bảng lâu đời, sản sinh ra nhiều nhân tài đỗ đạt cao.

Các nhà khoa bảng Bắc Giang có nhiều đóng góp quan trọng trong các lĩnh vực chính trị, văn hóa, giáo dục và ngoại giao.

Tỉnh có khoảng 60 vị đỗ đại khoa trong lịch sử khoa cử phong kiến, trong đó có 19 vị được ghi danh trên Bia Tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Nhiều danh nhân khoa bảng nổi tiếng xuất thân từ Bắc Giang như Nguyễn Viết Chất (khai khoa), Thân Nhân Trung ("Hiền tài là nguyên khí quốc gia"), Trạng nguyên Giáp Hải.

Số lượng Trạng nguyên tỉnh Bắc Ninh sau sáp nhập, hợp nhất với tỉnh Bắc Giang

Sách “Lịch triều hiến chương loại chí” của sử gia Phan Huy Chú (1782-1840) chép tỉ mỉ về các kỳ thi dưới triều đại phong kiến Việt Nam, từ khoa thi đầu tiên 1075 đời Lý Nhân Tông đến khoa thi Đinh Mùi (1787) đời Lê Chiêu Thống.

Theo sách này, cả nước có 47 người được lấy đậu Trạng nguyên, trong đó, tỉnh Bắc Ninh tính theo phạm vi hành chính ngày nay có 12 người.

Ngoài ra, trong lịch sử khoa cử phong kiến, đa số các khoa thi không lấy đỗ Trạng nguyên mà chỉ cho đỗ đầu.

Tùy từng khoa, từng thời mà gọi là đỗ đầu, đình nguyên Hoàng giáp, đình nguyên Thám hoa, hoặc đình nguyên đồng Tiến sỹ.

Trong số đó, Bắc Ninh có 18 người: Lê Văn Thịnh đỗ đầu khoa thi Minh kinh bác học năm 1075; Lý Đạo Tái (Huyền Quang) đỗ đầu khoa thi Đại tỉ thủ sĩ năm 1272; Lương Thúc Kiệm đỗ đầu năm 1400; Phạm Quang Tiến đỗ đình nguyên Thám hoa năm 1562; Nguyễn Đăng (Trạng Tỏi) đỗ đình nguyên Hoàng giáp năm 1602; Phạm Công Thiện đỗ đình nguyên Hoàng giáp năm 1680; Phạm Khiêm Ích đỗ đình nguyên Thám hoa 1710...

Tỉnh Bắc Giang có 4 người thi đỗ Trạng nguyên. Trong lịch sử khoa cử ở nước ta, những người đi thi mà đỗ đầu khoa thi do vua trực tiếp chấm tuyển được gọi là Trạng nguyên.

Sau Trạng nguyên là bảng nhãn, sau bảng nhãn là thám hoa, còn lại có các tiến sĩ. Ở Bắc Giang trong thời phong kiến từ thời Lý (thế kỷ XI) đến cuối thời Nguyễn (8/1945) có 58 vị tiến sĩ. Trong số đó có 4 vị trạng nguyên là: Đào Sư Tích, Đoàn Xuân Lôi, Giáp Hải và Nguyễn Đình Tuân.

Như vậy, sau sáp nhập tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, tỉnh hợp nhất mang tên mới Bắc sẽ có tổng cộng 16 vị Trạng nguyên.

Trạng nguyên tỉnh Ninh Bình sau sáp nhập 3 tỉnh Nam Định, Ninh Bình, Hà Nam

Theo sử sách nước ta, từ thế kỷ XI đến thế kỷ XXI (1075-1919), các triều đình phong kiến đã tổ chức 183 khoa thi, lấy đỗ 3415 người hiện chỉ còn giữ được danh sách 2898 vị.

Trạng nguyên Lương Thế Vinh, tự là Cảnh Nghị, hiệu là Thụy Hiên, ông sinh ngày 1 tháng 8 năm Tân Dậu (1441) trong một gia đình nông dân có học ở làng Cao Hương, huyện Thiên Bản, nay là thôn Cao Phương, xã Liên Bảo, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Ảnh minh họa: NXB Kim Đồng.

Trong số đó, tỉnh Nam Định có 88 vị đỗ đại khoa với 5 vị Trạng Nguyên. Đó là trạng nguyên: Nguyễn Hiền, Đào Sư Tích, Lương Thế Vinh, Vũ Tuấn Chiêu, Trần Văn Bảo.

Các kỳ thi dưới triều đại phong kiến Việt Nam, từ khoa thi đầu tiên 1075 đời Lý Nhân Tông đến khoa thi Đinh Mùi (1787) đời Lê Chiêu Thống, tỉnh Hà Nam không có ai đỗ Trạng nguyên.

Hiện tại, theo các tài liệu lịch sử và danh sách các Trạng nguyên Việt Nam, không thấy ghi nhận về vị Trạng nguyên nào có quê quán ở Ninh Bình.

Tuy nhiên, Ninh Bình là một vùng đất giàu truyền thống văn hiến và hiếu học, đã có nhiều người đỗ đạt cao trong các kỳ thi khoa cử thời phong kiến, đóng góp vào sự phát triển của đất nước.

Như vậy, sau sáp nhập tỉnh Ninh Bình, Hà Nam, Nam Định, tỉnh Ninh Bình sẽ có 5 vị Trạng nguyên, bằng với số vị Trạng nguyên của tỉnh Nam Định trước thời điểm hợp nhất, sáp nhập.

×