Trải qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, các môn võ, bài võ cổ đã lưu truyền ẩn hiện trong dân gian, trong các dòng họ trau dồi, sáng tạo, giao lưu tiếp thu những tinh hoa của các môn võ của các dân tộc khác mà hình thành nên những đặc điểm riêng biệt phù hợp với thể trạng và tầm vóc của người Việt Nam.

Phái võ Nhất Nam là một môn phái võ có tính qui mô và tính tổ chức cao. Hệ thống môn công đồ sộ, toàn diện: quyền, binh khí, công phu luyện nội, ngoại … cùng với một hệ thống lý luận về tâm pháp, yếu pháp làm cơ sở và nền tảng lý luận cho người luyện tập, giao đấu và đối nhân xử thế. Hệ thống môn công của phái Nhất Nam được đúc kết, sáng tạo dựa trên sự vận hành của khí huyết, những đặc điểm tâm – sinh lý và cơ chế vận động cơ bắp của con người ; huy động tối đa sức mạnh của bản thân, lợi dụng sức mạnh của đối phương để đánh đối phương.

Võ Nhất Nam được sáng tạo ra và phát triển chủ yếu để sử dụng chống lại kẻ thù phương Bắc. Điểm mạnh của môn võ này là dựa vào tầm vóc nhỏ bé, phù hợp với người Việt. Võ Nhất Nam thường dùng kỹ thuật đánh đoản đòn, lấy di, ép, trượt, bám, xoay làm chính, không vươn cao, vươn xa áp đảo. Môn võ này không thể khuếch trương mà chủ yếu phát huy sự nhanh nhẹn, khéo léo, biến ảo và mưu trí để sử dụng vào lối đánh cận đòn. Ngược lại, võ Trung Quốc phát triển trong cơ cấu tổ chức quân sự và những hình thái tổ chức tôn giáo lớn nên rất có nguyên tắc, khuôn thức rất chặt chẽ và bảo thủ.

Lối đánh của võ Nhất Nam thường gọn, hẹp, đánh theo một phương, lấy đoản binh chế trường trận còn quyền thuật Trung Hoa trải rộng theo một đồ hình, một nguyên tắc nhất định. Để đối chọi với lối đánh uy mãnh, cuồng bạo, dồn dập của người Trung Hoa, võ sỹ Nhất Nam áp dụng phương thức di chuyển linh hoạt, bất ổn, lấy sự nghi binh, tiến thoái vô hình, không đánh theo kiểu dùng sức, đối đầu lộ liễu.

Lịch sử dân tộc ta đã trải qua hàng trăm cuộc chiến chống lại sự xâm lăng của phong kiến phương Bắc. Khi vũ khí chưa phát triển thì võ thuật là sức mạnh vật chất có tính khởi phát giúp tổ tiên ta đánh giặc. Nhưng thắng giặc bằng cách nào, khi mà tương quan về thể lực người phương Bắc to khoẻ hơn hẳn chúng ta? Thực tế cho thấy ta không thể đối kháng với họ theo lối đối đòn và trả miếng bằng sức mạnh cơ bắp. Muốn khắc chế được võ Trung Quốc, người Việt cổ đã tìm ra một thế mạnh riêng, đó là tập luyện cho thân pháp cực kỳ mau lẹ, tránh né cho thật thuần thục để những đòn đánh cương mãnh của đối phương không trúng đích, rồi chọn cơ hội nhắm vào các điểm hở, điểm yếu, chỗ hiểm của địch mà ra đòn tấn công dứt điểm.

Đây chính là tinh diệu của nghệ thuật quân sự Việt Nam: "Lấy ít địch nhiều, lấy yếu chống mạnh". Nói như các võ sư Nhất Nam là: "Học đạt cái tinh để chế cái nhiều, cái tĩnh để chế cái động, cái đột để phá cái ì, cái cong để chống cái cứng, cái thẳng để chống cái vòng…. tất cả đều phải đạt đến độ quyền biến, tức tới mức thần quyền". Do đó về kỹ thuật cần tập trung vào các thế tấn thật cơ động, có độ biến ảo cao. Để đánh điểm huyệt đối phương và chữa chạy cho mình hữu hiệu, dòng võ này nghiên cứu kỹ hệ thống các huyệt trên cơ thể người và những bài thuốc chế từ cây cỏ, muông thú sẵn có ở địa phương.

Về binh khí võ Nhất Nam coi đó là phương tiện "nối" cho tay thêm dài, thêm sắc, thêm cứng, thêm dẻo và ảo hoạt, nên các võ sư đã kết hợp tính đặc dị của các thế, miếng trong các bài quyền với tính năng sử dụng của từng loại binh khí mà sáng tạo ra những bài võ binh khí khác nhau với hàng trăm nghìn thế đánh, kết hợp nhuần nhuyễn giữa công và thủ. Võ Nhất Nam xưa có 12 đẳng, ứng với 12 vạch, nhưng nay đã thất truyền khoảng 30 – 40 %, chỉ còn lại 9 đẳng.

Lịch sử võ Nhất Nam đã trải qua bao thăng trầm, gắn với những biến động trong đời sống chính trị nước ta thời kỳ phong kiến.

×