Cụ thể, hiện nay, nước ta có 5 huyện đảo không phân chia thành các đơn vị hành chính cấp xã gồm: huyện đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị), huyện đảo Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), huyện đảo Hoàng Sa (Đà Nẵng), huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) và Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu).

Huyện đảo Lý Sơn - nửa thập kỷ trở thành huyện "không xã"

Cách đây đúng nửa thập kỷ, vào tháng 3/2020, UBND huyện Lý Sơn đã tổ chức lễ công bố Nghị quyết 867/NQ-UBTVQH14, ngày 10/01/2020 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Khóa 14 về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc tỉnh Quảng Ngãi.

Theo đó, 3 xã của huyện đảo Lý Sơn, gồm An Hải, An Vĩnh (đảo Lớn) và xã An Bình (đảo Bé) đã chính thức được giải thể, đưa địa phương này trở là nơi duy nhất của tỉnh Quảng Ngãi và hiếm hoi trong cả nước, thực hiện chính quyền 1 cấp, huyện không xã.

Sau khi giải thể 3 xã, 57 cán bộ, công chức được điều chuyển về công tác ở UBND huyện. Tại thời điểm trên (tháng 3/2020), huyện Lý Sơn có diện tích tự nhiên 10,39km2, với dân số gần 22.220 người.

Ngược dòng lịch sử, trước năm 1975, Lý Sơn được gọi là Cù Lao Ré, sau ngày thống nhất, đảo nằm dưới sự quản lý của huyện Bình Sơn, tỉnh Nghĩa Bình. Ngày 30/6/1989, tỉnh Quảng Ngãi được tái lập và ngày 1/1/1993, huyện đảo Lý Sơn được thành lập trên cơ sở tách 2 xã Lý Hải và Lý Vĩnh (huyện Bình Sơn).

Đến cuối năm 2019, huyện Lý Sơn có 3 đơn vị hành chính trực thuộc (gồm các xã An Bình, An Vĩnh và An Hải).

Sau nửa thập kỷ trở thành huyện "không xã" và vận hành theo quyền hạn và nhiệm vụ của chính quyền 1 cấp, bộ mặt huyện Lý Sơn đã thay đổi khang trang gấp bội phần so với trước.

Tình hình kinh tế - xã hội đã có nhiều phát triển vượt bậc, với kết quả đạt được của năm sau cao hơn năm trước; đời sống của người dân Lý Sơn từng bước được nâng lên; an ninh và quốc phòng được giữ vững và ổn định hơn. Trong những năm qua, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng ngành thương mại - dịch vụ. Năm 2024, Lý Sơn đón 180.000 lượt du khách; thu nhập bình quân đầu người trên 40 triệu đồng/người/năm.

Chủ tịch UBND huyện Lý Sơn Phạm Thị Hương cho biết, năm 2024, 16 chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu đều đạt 100%, trong đó có 5 chỉ tiêu vượt so với kế hoạch mà cấp thẩm quyền đề ra, đơn cử như nông nghiệp ước đạt 955,7 tỷ đồng, tăng 3,65% so cùng kỳ năm trước, đạt 97,23% kế hoạch năm. Trong đó đáng chú ý là 2 loại cây trồng chính và cũng là đặc sản của địa phương là hành, tỏi.

Nuôi trồng thủy sản của Lý Sơn cũng có sự tăng trưởng, với sản lượng ước đạt 450 tấn, tăng 5,88% so với năm 2023, vượt 2,27% kế hoạch năm. Toàn huyện hiện có 236 cơ sở sản xuất, tăng 24 cơ sở so với cuối năm 2023, các cơ sở chủ yếu nghề hoạt động như: Mộc dân dụng, sửa chữa tàu thuyền, sản xuất nước uống, sản xuất đá lạnh, chế biến nước mắm, chế biến chả cá, sơ chế rong biển, sơ chế tỏi.

Huyện đảo Cồn Cỏ, Quảng Trị

Đảo Cồn Cỏ nằm cách cảng Cửa Việt, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, gần 30km, còn có tên gọi khác là Hòn Cỏ, Con Hổ, hay Hòn Mệ có diện tích 2,29km2, có 19 hộ dân, 439 người gồm dân sự và quân sự. Huyện Cồn Cỏ cũng đang xây dựng đề án di dân ra đảo với mục tiêu đến năm 2030, đảo Cồn Cỏ dự kiến có 40 hộ.

Huyện đảo Cồn Cỏ được thành lập vào ngày 1/10/2004 - đơn vị hành chính thứ 10 của tỉnh Quảng Trị và là huyện đảo thứ 12 cả nước.

Đảo Cồn Cỏ có vị trí đặc biệt quan trọng trong an ninh, quốc phòng, là cửa ngõ phía nam vịnh Bắc Bộ, có điểm A11 là đường cơ sở để xác định chiều rộng lãnh hải, tiền đồn bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, Cồn Cỏ là đảo thép, đảo tiền tiêu của miền Bắc. Hòn đảo nhỏ 2 lần được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân vào các năm 1967 và 1970.

Tháng 12/2024, tại phiên làm việc của Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Lê Minh Hưng với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Trị, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Hà Sỹ Đồng đã kiến nghị mở rộng đảo Cồn Cỏ về diện tích trước đây là 4km2, xây dựng đảo trở thành cửa ngõ vịnh Bắc Bộ, đảm bảo quốc phòng an ninh.

Trong chuyến làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Quảng Trị giữa tháng 10/2024, tỉnh này cũng nêu kiến nghị xây dựng đề án phát triển huyện đảo Cồn Cỏ mạnh về kinh tế, vững về quốc phòng, an ninh.

Quảng Trị đề nghị được thí điểm phát triển điện gió ngoài khơi khu vực xung quanh đảo Cồn Cỏ để bảo đảm nguồn điện tại chỗ và kết hợp phát triển du lịch; xây dựng trung tâm hỗ trợ hậu cần nghề cá Cồn Cỏ; hỗ trợ tỉnh đầu tư nâng cấp điểm cơ sở A11; cho gia cố, bổ sung để mở rộng diện tích của đảo Cồn Cỏ tương đương diện tích ban đầu.

Lượng khách du lịch đến đảo trong năm 2024 đạt 10.384 khách, cao hơn năm 2023. Đảo có nhiều sản phẩm đặc trưng của Cồn Cỏ phục vụ khách du lịch như: cá khô, nước mắm Cồn Cỏ, trà giảo cổ lam, cua đá thương phẩm. Năm 2023, thu nhập bình quân đầu người tại đây đạt 55 triệu đồng/người/năm.

Huyện đảo Bạch Long Vĩ - nơi từng chỉ là nơi dừng chân của ngư dân

Huyện đảo Bạch Long Vĩ (TP Hải Phòng) được thành lập năm 1992. Với diện tích khoảng 6,5 km2, đảo Bạch Long Vĩ có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, tăng cường quốc phòng ở Vịnh Bắc Bộ.

Theo báo cáo của lãnh đạo địa phương, Bạch Long Vĩ là đảo nằm xa bờ nhất của Việt Nam trong vịnh Bắc Bộ, cách đường phân định vịnh Bắc Bộ giữa Việt Nam và Trung Quốc 15 hải lý, cách Hòn Dáu (Đồ Sơn - Hải Phòng) 110 km.

Bạch Long Vỹ ngày nay có hơn 1.000 nhân khẩu phân bổ tại 3 khu dân cư, chủ yếu làm nghề đánh bắt thủy hải sản và dịch vụ hậu cần nghề cá.

Trước năm 1920, đảo Bạch Long Vĩ chỉ là nơi dừng chân của ngư dân đi biển. Sau khi đào được giếng nước, một số người ở Quảng Yên (Quảng Ninh) tới đây lập nghiệp. Năm 1937, chính quyền Bảo Đại phái người tới đảo lập đồn canh phòng và xây dựng chế độ lý trưởng.

Trải qua một số chế độ quản lý, tháng 10/1957, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tiếp quản, ra nghị định đảo Bạch Long Vỹ là xã thuộc TP Hải Phòng. Thời điểm này, đảo đã có hợp tác xã nông ngư gồm 94 lao động, có 22 ha đất canh tác, 11 thuyền, 2 tàu đánh cá.

Năm 1965, do máy bay Mỹ bắn phá, toàn bộ dân cư trên đảo được sơ tán về đất liền, chỉ còn bộ đội đồn trú. Đến cuối năm 1992, Chính phủ thành lập huyện đảo Bạch Long Vĩ thuộc TP Hải phòng. Ngày 25/3/1992, đội ngũ cán bộ huyện ra làm nhiệm vụ và đó trở thành ngày kỷ niệm thành lập huyện đảo.

Trong chương trình làm việc với TP Hải Phòng (tháng 11/2024), Tổng Bí thư Tô Lâm đã cùng Đoàn công tác Trung ương đã ra thăm, khảo sát cuộc sống của cán bộ, nhân dân đang sinh sống, làm việc tại huyện đảo Bạch Long Vĩ.

Tại đây, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Hải Phòng xây dựng Bạch Long Vĩ thành khu vực phòng thủ vững chắc, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và một số bộ, ngành liên quan tổng kết chiến lược phát triển khu kinh tế quốc phòng khu vực biển đảo, nhân rộng mô hình, phát huy kinh nghiệm và truyền thống của ông cha trong việc kết hợp giữa kinh tế và quốc phòng trong xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

Cùng đó, Hải Phòng phải quyết tâm xây dựng đảo Bạch Long Vĩ trở thành trung tâm hậu cần nghề cá và tìm kiếm cứu nạn trên biển khu vực phía Bắc, phát triển nuôi trồng hải sản cao cấp, phát triển du lịch nghỉ dưỡng cao cấp gắn với bảo tồn hệ sinh thái biển đảo.

Huyện Côn Đảo - thiên đường của nghỉ dưỡng và khám phá thiên nhiên

Côn Đảo là một quần đảo ở ngoài khơi bờ biển Nam Bộ và là đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Côn Đảo cách TP Vũng Tàu khoảng 185km, cách TP Hồ Chí Minh khoảng 230km và cách cửa sông Hậu 83km.

Côn Đảo gồm có 16 hòn đảo lớn nhỏ khác nhau, với diện tích 76 km2. Trong đó đảo lớn nhất là đảo Côn Sơn, có diện tích 57 km2 là trung tâm kinh tế - chính trị - văn hóa – xã hội của huyện.

Năm 1977, Quốc hội quyết định tên gọi chính thức là Côn Đảo, trực thuộc tỉnh Hậu Giang. Tháng 5/1979, trở thành quận Côn Đảo thuộc đặc khu Vũng Tàu - Côn Đảo. Từ tháng 10/1991 đến nay là huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu..

Về mặt hành chính, Côn Đảo là huyện duy nhất của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu không có đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc. Dưới cấp huyện có 9 Khu dân cư, dân số trung bình huyện Côn Đảo hơn 12.000 người.

Côn Đảo ở vị trí thuận lợi trên đường hàng hải nối liền Âu-Á, vì vậy Côn Đảo được người phương Tây biết đến rất sớm.

Năm 1294 đoàn thuyền của nhà thám hiểm người Ý Marco Polo, gồm 14 chiếc trên đường từ Trung Hoa về nước bị một cơn bão nhấn chìm mất 8 chiếc, số còn lại đã dạt vào trú tại Côn Đảo. Từ thế kỷ 15-16 có rất nhiều đoàn du hành của châu Âu ghé qua thăm Côn Đảo.

Theo Đại Nam nhất thống chí, thời Gia Long, Côn Đảo thuộc quyền quản hạt của đạo Cần Giờ trấn Phiên An tổng trấn Gia Định (Gia Định thành), đến năm Minh Mạng 20 (1839) được chuyển sang thuộc tỉnh Vĩnh Long của Nam Kỳ Lục tỉnh.

Hiện nay Côn Đảo là một huyện có chính quyền một cấp, thông qua các cơ quan chức năng huyện, trực tiếp đến địa bàn dân cư, không có các cấp phụ thuộc như xã, phường hay thị trấn.

Hiện tại, Côn Đảo được nhiều du khách đánh giá là thiên đường của nghỉ dưỡng và khám phá thiên nhiên. Côn Đảo được xem là hòn đảo du lịch với những bãi tắm hoang sơ tuyệt đẹp, làn nước trong xanh mát lạnh, bãi cát dài phẳng mịn. Không khí trên đảo thật trong lành, được ví như thiên đường nghỉ dưỡng.

UBND huyện Hoàng Sa là đơn vị hành chính đặc thù

Ngày 11/12/1982, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ban hành quyết định số 194-HĐBT về việc thành lập huyện Hoàng Sa thuộc tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng. Đây là văn bản Nhà nước đầu tiên xác lập Hoàng Sa là một đơn vị cấp huyện.

Quyết định nêu rõ: "Thành lập huyện Hoàng Sa thuộc tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng bao gồm toàn bộ quần đảo Hoàng Sa trước đây thuộc huyện Hòa Vang, tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng".

Các tài liệu cổ của Việt Nam, Trung Quốc và cả phương Tây đều minh chứng từ thế kỷ 17 trở về trước, người Việt đã có mặt tại quần đảo Hoàng Sa.

Trong lịch sử xác lập chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa thời phong kiến và thời Pháp thuộc, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Thừa Thiên Huế là những địa phương đầu tiên thay mặt chính quyền trung ương quản lý, khai thác, kiểm soát quần đảo này thông qua Đội dân binh Hoàng Sa, tiến đến thiết lập Đại lý hành chính Hoàng Sa.

Sau Hiệp định Genève, duy trì và tiếp nối việc quản lý quần đảo Hoàng Sa, Chính phủ Việt Nam cộng hòa ở miền Nam đã chuyển quần đảo Hoàng Sa thuộc tỉnh Thừa Thiên về thuộc tỉnh Quảng Nam, lấy trọn quần đảo này để thành lập một đơn vị hành chính, tên là xã Định Hải và tiếp sau đó sáp nhập vào xã Hòa Long, trực thuộc quận Hòa Vang.

Việt Nam luôn khẳng định trước cộng đồng quốc tế về chủ quyền không thể tranh cãi của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và tiếp tục đấu tranh, củng cố, bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của mình đối với quần đảo Hoàng Sa.

Năm 1997, huyện Hoàng Sa được giao cho TP Đà Nẵng quản lý, mục tiêu chủ yếu là thực thi quản lý hành chính đối với lãnh thổ quần đảo Hoàng Sa. TP Đà Nẵng đã phân công cán bộ phụ trách, xây dựng bộ máy, xây dựng đề án "Quản lý nhà nước, bảo vệ chủ quyền Việt Nam đối với huyện Hoàng Sa, TP Đà Nẵng".

Theo Trang thông tin điện tử huyện Hoàng Sa (TP Đà Nẵng), trong lịch sử quần đảo Hoàng Sa còn có tên gọi là "Bãi cát vàng", gồm 37 đảo, đá, bãi cạn, bãi ngầm và một số đối tượng địa lý khác thuộc huyện Hoàng Sa. Khu vực quần đảo nằm trên vùng biển rộng khoảng 30.000 km²,

Cổng thông tin điện tử TP Đà Nẵng, huyện Hoàng Sa có diện tích 305 km², chiếm 23,76% diện tích thành phố Đà Nẵng, với địa giới bao gồm một quần đảo có tên gọi là quần đảo Hoàng Sa với các đảo san hô nằm cách đất liền khoảng 170 hải lý (khoảng 315 km).

Huyện bao gồm các đảo: đảo Hoàng Sa, đảo Đá Bắc, đảo Hữu Nhật, đảo Đá Lồi, đảo Bạch Quy, đảo Tri Tôn, Đảo Cây, đảo Bắc, đảo Giữa, đảo Nam, đảo Phú Lâm, đảo Linh Côn, đảo Quang Hòa, Cồn Bông Bay, Cồn Quan Sát, Cồn Cát Tây, Đá Chim Yến, Đá Tháp.

Quyết định phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung TP Đà Nẵng đến 2030, tầm nhìn 2045 của Thủ tướng Chính phủ năm 2021 nêu rõ, tiếp tục cải tạo, nâng cấp hệ thống trung tâm hành chính, cơ quan cấp quận, huyện với quy mô diện tích đất khoảng 27 ha, trong đó UBND huyện Hoàng Sa là đơn vị hành chính đặc thù, thực hiện hoạt động đấu tranh, bảo vệ và khẳng định chủ quyền biển đảo của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa.

×