Vùng Cùa được ghi lại trong lịch sử bởi dấu tích của thành Tân Sở, cái nôi của phong trào Cần Vương, là kinh đô kháng chiến của triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam. 

Trong kháng chiến chống Mỹ, đây là vùng đất gánh chịu những hậu quả nặng nề bởi bom đạn và chất độc da cam.

Những vườn chè trăm tuổi

Sau giải phóng, vùng Cùa nhanh chóng hồi sinh. Bây giờ, Cùa là vùng đất đỏ ba dan gồm 2 xã Cam Nghĩa và Cam Chính thuộc huyện Cam Lộ. 

Hiện tại Cùa là vùng đất đầy hứa hẹn của những đồi cao su, những vườn hồ tiêu xanh mướt và hơn thế nữa, sức sống của vùng Cùa còn được phủ xanh bởi những vườn chè cổ thụ hiếm có, là niềm tự hào của những ai sống ở Cùa mỗi khi giới thiệu về quê hương mình. 

Theo chân ông Nguyễn Văn Hiếu, một người dân am tường về vùng đất Cùa, chúng tôi ghé thăm một số vườn chè cổ thụ mà đến nay người dân vẫn còn giữ lại được.

Rợp dưới những tán lá xanh um đặc trưng của những vườn cây ở vùng Cùa, bà Nguyễn Thị Tiến (80) tuổi ở thôn Mai Trung, xã Cam Chính tranh thủ tiết trời ấm áp chống gậy ra thăm vườn chè của gia đình. 

Tuổi đã cao nhưng khi nhắc đến vườn chè cổ, bà Tiến tỏ ra vui vẻ kể: “Vườn chè này do ông nội của mệ trồng, lúc mệ mới lớn lên đã thấy có cây chè rồi. Tính ra đến giờ vườn chè này cũng đã hơn 100 năm tuổi”. 

Theo bà Tiến thì trước đây vườn của bà có hơn 100 cây nhưng qua thời gian, nhiều cây già, mục ruỗng chết dần, một số ít bị chiến tranh tàn phá rồi hư hại do mưa bão nên chỉ còn lại vài chục cây. 

“Mệ có 7 đứa con, 4 đứa con gái lấy chồng xa, hiện mệ đang ở với đứa con trai kế út. Dù gia đình có cuộc sống chẳng khấm khá gì nhưng chưa bao giờ nghĩ đến việc bán đi những cây chè cổ thụ hiện nay đang có giá khá cao. Gia đình mệ đều mong muốn giữ gìn được vườn chè cổ quý giá cho con cháu sau này”, bà Tiến tâm sự.

Gần bên nhà bà Tiến, vườn chè cổ thụ khoảng 250 cây có tuổi đời ước khoảng hơn 120 năm của gia đình bà Hoàng Thị Thoại (71 tuổi) đang bước vào thời kỳ thu hái lá. 

Bà Thoại cho biết, vườn chè của gia đình bà do bà nội của bà trồng. Những thân chè trăm năm tuổi lên rêu mốc thếch, nhiều thân cây già bắt đầu mục ruỗng dần. Hầu hết những cây chè đều có chiều cao trung bình từ 5 đến hơn 10 m, đường kính thân cây có những cây lên tới 30-40 cm. 

“Chúng tôi thường thu hái, cắt tỉa bớt cành để khống chế chiều cao. Mỗi năm gia đình tôi bán 2 lứa, mỗi lứa thu hoạch được khoảng hơn 8 tạ lá với giá thành khoảng 4.000 - 6.000 đồng/kg. Hiện nay gia đình đang bán cho thương lái, họ tự thu hái luôn tại vườn. 

Đặc biệt cây chè hầu như rất ít tốn công chăm sóc và chi phí đầu tư không đáng kể, cây lại thích nghi tốt với khí hậu thổ nhưỡng địa phương nên phát triển tốt. Vườn chè này vừa là vườn cây kỷ niệm, vừa cho thêm nguồn thu nhập góp phần cải thiện cuộc sống gia đình”, bà Thoại cho biết. 

Không chỉ vườn gia đình bà Tiến, bà Thoại mà tại xã Cam Chính hiện còn nhiều vườn chè cổ thụ có tuổi đời hơn trăm năm, vẫn đang được các gia đình ra sức giữ gìn, chăm sóc như niềm tự hào về một sản vật đặc trưng của địa phương.

Niềm tự hào xứ sở

Về vùng đất Cùa, lạc vào những vườn chè cổ thụ cao lớn rợp bóng xanh mướt, có cảm tưởng như lạc vào một miền cổ tích xa xăm. Những thân chè vững chãi lên nu sần, rêu phong đã nhuốm màu thời gian và trải qua bao thăng trầm của lịch sử tựa như những nhân chứng sống về miền đất Cùa thương mến. 

Mảnh đất Cùa là nơi quần cư của những người dân ở các vùng đồng bằng lên khai hoang, làm ăn sinh sống từ hàng trăm năm trước. Các bậc cao niên ở địa phương cho biết, theo bước chân khai hoang lập làng của các bậc tiền nhân, cây chè đã xuất hiện ở vùng Cùa từ lâu đời. 

Đã có một thời gian dài, người dân địa phương chỉ trồng chè để làm thức uống hằng ngày và làm quà biếu họ hàng, người thân mỗi khi về thăm quê. 

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do nhu cầu sử dụng chè của thị trường ngày một tăng lên, trong đó giá trị của lá chè từ những vườn chè cổ thụ vùng Cùa cũng thu hút khách hàng hơn so với những nơi khác. Chính vì vậy, chè xanh vùng Cùa ngày càng được ưa chuộng hơn. 

Ngoài ra, theo bà Thoại và nhiều người dân khác, sở dĩ chè Cùa được ưa chuộng bởi chè ở đây có vị ngọt thơm tự nhiên, nước chè có màu trong xanh, có thể pha đến nước thứ 2, thứ 3 vẫn còn đậm vị. 

“Để có bát nước chè xanh ngon đúng vị, người dân địa phương chúng tôi thường lấy nước ở những giếng sỏi không bị váng phèn để giữ cho màu nước không bị đỏ bầm. Khi chọn chè cũng không được chọn quá già hay quá non. 

Nếu lá chè non nước sẽ nhạt màu, vị không đậm đà, lá già nước không còn vị ngọt chát. Chế biến không nên vò chè quá nát, khi đun sôi không được để chè quá lâu trên bếp vì nước sẽ chuyển màu và không giữ được hương thơm của chè. Chè xanh xứ Cùa muốn thơm và đậm phải nấu cả lá lẫn cành có màu xanh”, bà Thoại chia sẻ.

Hiện nay, để giữ gìn và nhân giống chè địa phương, nhiều gia đình ở vùng Cùa cũng tiếp tục chiết cành, gieo hạt để trồng thêm những vườn chè mới. 

Đối với bất kỳ ai khác, mỗi khi nhắc đến chè xanh thì họ thường chỉ nghĩ đó là một loại thức uống quen thuộc. Tuy nhiên, với đa số người xứ Cùa thì cây chè xanh còn có ý nghĩa hơn thế: Đó là người dân nơi đây không đơn thuần xem cây chè là nông sản sinh lợi, mà với họ cây chè là cây trồng thân thuộc gắn bó lâu đời với quê hương và chứa nhiều kỷ niệm với mỗi gia đình. 

Qua tìm hiểu, lãnh đạo xã Cam Chính cho biết: Dù cây chè không nằm trong cơ cấu giống cây trồng chủ lực của xã, nhưng do là cây trồng mang đậm nét văn hóa truyền thống của địa phương. Đến nay toàn xã vẫn có khoảng hơn 30 hộ trồng chè chuyên canh, mỗi hộ có diện tích trồng chè phổ biến khoảng từ 1.000 - 1.500 m2, trong đó có khoảng 10 hộ dân hiện vẫn giữ được vườn chè cổ thụ. 

Những năm qua, những cây chè cổ thụ có thân lớn, dáng thế đẹp tại địa phương được nhiều du khách gần xa tìm mua về vừa để trồng làm cây cảnh, vừa lấy lá uống nên cây chè có giá trị khá cao. Tùy vào đường kính thân cây, tuổi đời, dáng thế và sở thích của khách mà mỗi cây có giá từ 3-5 triệu đồng, có những cây đẹp còn có giá cao hơn…

×