Trước hiện tượng giới trẻ ngày nay dễ bị khủng hoảng, bỏ nhà đi hoặc bị lôi kéo vào những cám dỗ tiêu cực, trao đổi với PV báo Dân Việt, TS Vũ Việt Anh, Giám đốc Học viện Thành Công chia sẻ: "Tôi cho rằng, để lý giải một cách thấu đáo cần nhìn nhận từ cả ba góc độ: tâm lý cá nhân, áp lực xã hội và khoảng trống giáo dục cảm xúc – giá trị sống.

Thứ nhất, tâm lý tuổi vị thành niên và thanh niên là giai đoạn biến động dữ dội nhất trong đời người. Các em có nhu cầu được khẳng định bản thân, được công nhận và yêu thương. Nhưng trong thực tế, rất nhiều em lớn lên trong một môi trường đầy kỳ vọng nhưng lại thiếu sự đồng hành. Các con bị định nghĩa bởi thành tích, điểm số, những tiêu chuẩn vô hình từ gia đình và xã hội. Không ít em rơi vào tình trạng bị đánh giá cao về năng lực học tập nhưng lại bị bỏ rơi về mặt cảm xúc, khiến tâm lý dễ tổn thương, rối loạn, hoặc mất phương hướng.

Thứ hai, áp lực học tập và kỳ vọng gia đình đang trở thành “sát thủ thầm lặng” trong đời sống học đường. Theo thống kê của Viện Sức khỏe Tâm thần, có tới 16% học sinh Việt Nam có dấu hiệu trầm cảm và 20% mắc chứng rối loạn lo âu. Đáng nói hơn, hơn 80% học sinh THPT thừa nhận sống trong sự căng thẳng vì điểm số và kỳ vọng. Khi không đạt được kỳ vọng đó, một số em chọn cách trốn chạy: bỏ học, bỏ nhà, tìm đến bạn bè xấu hoặc những không gian có vẻ “tự do” nhưng thực chất là những cạm bẫy tâm lý.

Thứ ba, giới trẻ ngày nay lớn lên trong một thế giới số mở nhưng lại bị thiếu định hướng nội tâm. Các em dễ bị tác động bởi hình ảnh thành công tức thời, khoe mẽ, sống ảo, nhưng lại thiếu kỹ năng sống thực, thiếu khả năng nhận diện giá trị bản thân, thiếu mô hình người truyền cảm hứng tích cực. Trong khoảng trống đó, nếu cha mẹ và nhà trường không lắng nghe, không kịp kết nối, thì những lời mời gọi từ các hội nhóm tiêu cực, trào lưu độc hại, hay thậm chí các tệ nạn xã hội sẽ trở thành “lời rủ rê hấp dẫn”.

Tóm lại, gốc rễ của vấn đề không chỉ nằm ở “đứa trẻ bỏ nhà đi”, mà ở chính “ngôi nhà đã bỏ rơi đứa trẻ về mặt tinh thần”. Khi người lớn chỉ chăm lo cho tương lai của con, mà quên chăm sóc hiện tại của con – đó chính là mầm mống của khủng hoảng".

Trước thực trạng nhiều phụ huynh hiện nay rất lo lắng vì không biết dạy con thế nào cho đúng. Nói nhẹ thì con không nghe mà nói nặng thì lại sợ con phản ứng tiêu cực, thậm chí bỏ nhà ra đi. Theo TS Vũ Việt Anh: "Đây là một câu hỏi rất thực tế và cũng rất nhức nhối trong nhiều gia đình hiện nay. Tôi cho rằng, nếu chỉ nhìn bề mặt của hành vi con “cãi lời”, “nổi loạn” hay “muốn bỏ đi” thì người lớn sẽ mãi không tìm được lối ra. Bản chất của vấn đề không nằm ở việc con “không nghe lời”, mà nằm ở chỗ con cảm thấy mình không được lắng nghe. Nếu phụ huynh vẫn dùng tư duy giáo dục cũ – lấy mệnh lệnh thay vì đối thoại, lấy sợ hãi thay vì yêu thương – thì sự kháng cự tâm lý là điều tất yếu.

Điều phụ huynh cần làm không phải là “quản lý con” mà là “kết nối với con”. Không phải kiểm soát, mà là đồng hành. Phụ huynh cần hiểu rằng: con cái không cần một người cha, người mẹ hoàn hảo; con chỉ cần một người có thể hiện diện đúng lúc – khi con yếu đuối, thất vọng, bối rối.

Hãy bắt đầu bằng việc:

Hỏi con những câu hỏi không phán xét: “Hôm nay con cảm thấy thế nào?”, “Có điều gì khiến con buồn mà con chưa thể nói ra không?”...

Thừa nhận cảm xúc của con là có thật, đừng vội phủ định hoặc áp đặt cảm xúc của người lớn lên.

Trò chuyện bằng sự tò mò yêu thương, không phải bằng định kiến hay giọng điều tra.

Chấp nhận sự khác biệt: Con cái không phải bản sao của cha mẹ, và sự khác biệt không phải là mối đe dọa, mà là cơ hội để cùng trưởng thành".

Để tháo gỡ căng thẳng trong mối quan hệ cha mẹ – con cái, TS Việt Anh cho rằng, chúng ta cần thấu hiểu ba “làn sóng ngầm” đang âm ỉ trong tâm lý của trẻ vị thành niên:

1. Tuổi dậy thì đầy biến động

2. Áp lực ngang hàng từ bạn bè

3. Và khủng hoảng tinh thần trong môi trường học đường.

Nếu thiếu đi sự nhạy cảm và hiểu biết về ba yếu tố này, mọi nỗ lực giáo dục dù thiện chí đến đâu cũng dễ biến thành mâu thuẫn, phản kháng hoặc đổ vỡ niềm tin.

Dậy thì – khi cơ thể và tâm trí bước vào “vùng bão”

Nhiều phụ huynh tưởng rằng con “bướng”, “chống đối”, nhưng thực chất các em đang vật lộn để tìm ra "Tôi là ai". Nếu cha mẹ càng kiểm soát, càng bắt ép, thì vô tình càng đẩy con xa mình hơn.

Cha mẹ cần chuyển vai trò từ người "quản lý" sang người "cố vấn". Hãy trở thành nơi để con “tựa vào” chứ không phải “né tránh”. Khi con cảm thấy được lắng nghe, được tin tưởng, con sẽ cởi mở và chủ động kết nối.

Áp lực ngang hàng – cuộc đua vô hình giữa bạn bè

Trẻ ngày nay không chỉ chịu áp lực từ cha mẹ mà còn từ chính thế giới của bạn bè: “Ai giỏi hơn mình?”, “Ai được chú ý hơn?”, “Mình có đủ nổi bật để không bị bỏ lại?”... Những câu hỏi này luôn hiện hữu trong đầu các em, đặc biệt trong thời đại mạng xã hội, nơi mọi thứ được so sánh và đánh giá từng phút.

Cha mẹ hãy giúp con xây dựng “giá trị nội tại” – biết yêu thương chính mình, không phụ thuộc vào sự công nhận từ bên ngoài. Điều này chỉ có thể hình thành khi trẻ lớn lên trong một môi trường gia đình nơi “được là chính mình” là điều đáng quý nhất.

Tâm lý học đường – khi trường học trở thành chiến trường áp lực

Như đã phân tích, học sinh đang phải đối mặt với áp lực từ điểm số, kỳ vọng và cả những mối quan hệ học đường nhiều căng thẳng. Nhiều em sợ sai, sợ thua, sợ không được thầy cô nhìn nhận. Khi những nỗi sợ ấy không được ai đồng hành, nó sẽ tích tụ thành lo âu, trầm cảm, hoặc hành vi chống đối.

Phụ huynh cần kết nối thường xuyên với giáo viên, nhà trường – không phải chỉ để “kiểm tra” con mà để hiểu con đang đối mặt với điều gì ở trường học. Hãy hỏi con về cảm xúc ở lớp nhiều hơn là hỏi "Hôm nay con được mấy điểm?"

Tổng kết 3 nguyên tắc vàng để mối quan hệ gia đình trở nên bền chặt hơn: Lắng nghe trước khi can thiệp; Đừng vội “dạy dỗ” khi con chưa kịp chia sẻ. Một cái gật đầu thấu hiểu nhiều khi hiệu quả hơn hàng chục lời giảng đạo; Tôn trọng cảm xúc thay vì áp đặt giải pháp; Hãy thừa nhận rằng con cũng có thế giới nội tâm riêng và cha mẹ không nhất thiết lúc nào cũng đúng; Xây dựng thời gian chất lượng.

Cha mẹ cũng cần dành thời gian cho con không chỉ là “ở bên”, mà là “ở cùng” – cùng chơi, cùng học, cùng im lặng nếu cần. Một bữa cơm đầy đủ thành viên, một buổi chiều cùng đi dạo, hay vài phút trò chuyện không thiết bị điện tử – đôi khi chính là liệu pháp hiệu quả nhất.

Tôi vẫn luôn tin rằng: Một đứa trẻ được yêu thương đúng cách sẽ trở thành một người lớn không cần phải chữa lành. Và điều đó không đến từ những bài học lý thuyết khô khan mà đến từ mối quan hệ chân thành, ấm áp đầy bao dung giữa cha mẹ và con cái mỗi ngày.

Dưới đây là cẩm nang giao tiếp để cha mẹ và con cái không còn căng thẳng:

×