Trung Quốc "chữa cháy" công tác bảo tồn thiên nhiên hoang dã

Cuối năm 2021, Trung Quốc tuy không quảng bá nhiều qua truyền thông, nhưng họ đã thực hiện một chính sách mới của chính phủ để có thể có tác động sâu sắc đến sự đa dạng sinh học ngày càng bị đe dọa.

Vào tháng 10, Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố chính thức thành lập mạng lưới 5 công viên quốc gia, có tổng diện tích 230.000 km vuông (88.800 dặm vuông) và chứa gần 30% các loài động vật hoang dã trên cạn quan trọng của đất nước. 

Trung Quốc cũng là nước đăng cai tổ chức hội nghị đa dạng sinh học của Liên hợp quốc năm nay, đã cam kết sẽ sử dụng hệ thống mới để sửa chữa những khiếm khuyết trong công tác bảo tồn của mình. Sau khi hoàn thành, đó sẽ là hệ thống công viên quốc gia lớn nhất thế giới, thay thế một cấu trúc phức tạp và khó tiếp cận của các khu bảo tồn hiện tại. Hệ thống cũ bị các nhà phê bình cho rằng không có nhiều khả năng bảo vệ thiên nhiên khỏi việc khai thác gỗ, phát triển bất hợp pháp hoặc khai thác tài nguyên.

Li Chunliang, Phó Giám đốc Cục Lâm nghiệp và Đồng cỏ Quốc gia, cho biết cấu trúc mới sẽ "phá vỡ các rào cản do cơ quan chính phủ và các nhóm lợi ích địa phương đặt ra" và "xây dựng một cơ chế quản lý thống nhất,  hiệu quả" cho hệ sinh thái của nó.

Trung Quốc là một trong 17 quốc gia có thiên nhiên đa dạng của Liên hợp quốc, tự hào có gần 10% số loài thực vật và 14% số loài động vật trên thế giới. Nhưng sự du nhập của các loài động thực vật ngoại lai, đô thị hóa, phá rừng, biến đổi khí hậu và thiếu biện pháp bảo vệ hiệu quả đã đẩy nguy cơ tuyệt chủng của các loài động vật có xương sống và thực vật bậc cao lên trên mức trung bình toàn cầu. Khoảng 90% đồng cỏ và 40% các vùng đất ngập nước chính của Trung Quốc bị suy thoái hoặc sa mạc hóa.

Nỗ lực đầu tiên nhằm chỉ định một khu vực bảo vệ sinh thái rộng lớn là Công viên Rừng Quốc gia Trương Gia Giới, được thành lập vào năm 1982, gần một thế kỷ sau khi Công viên Quốc gia Yellowstone được thành lập ở Hoa Kỳ. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và sự gia tăng của tầng lớp trung lưu, chính phủ đã bổ sung các công viên , khu bảo tồn và các khu nghỉ dưỡng danh lam thắng cảnh.

Ngày nay, có ít nhất 1.865 khu vực như vậy ở Trung Quốc, quản lý bởi các cơ quan như bộ lâm nghiệp nhà nước, bộ đất đai, bộ thủy lợi, hay ngay cả bộ xây dựng. Nhiều khu giải trí xung quanh các điểm du lịch, chẳng hạn như Công viên Quốc gia Vạn Lý Trường Thành hầu hết được xây dựng vào những năm 2000.

"Một số nơi từng được gọi là 'công viên giấy' vì không có sự quản lý thực tế sau khi xây dựng và đánh dấu nơi đó là 'được bảo vệ'", Rose Niu, giám đốc bảo tồn tại Viện Paulson, người đã có nhiều thập kỷ kinh nghiệm lâu năm tập trung vào bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái của Trung Quốc cho biết.

Trên thực tế, nhiều lĩnh vực có rất ít hoặc không có quy định cụ thể. Chính quyền địa phương quan tâm đến việc kiếm tiền từ các khu vực tự nhiên bằng cách khuyến khích du lịch hoặc cho phép các nhà đầu tư xâm phạm các khu vực được bảo vệ. Năm 2018, 1.200 biệt thự xây dựng trái phép đã được tìm thấy trên khu đất được bảo vệ ở dãy núi Qinling, phía tây bắc Trung Quốc. Hầu hết đều bị nhà nước phá dỡ hoặc tịch thu. Năm ngoái, truyền thông nhà nước đưa tin một công ty đã dành 14 năm để khai thác 26 triệu tấn than từ khu bảo tồn thiên nhiên núi Qilian ở tỉnh Thanh Hải, miền Tây nước này.

Trung Quốc lần đầu tiên đưa ra kế hoạch thành lập một hệ thống công viên quốc gia thống nhất vào năm 2015. Bao gồm 18% diện tích của nước này, chính phủ đã đưa các khu bảo tồn được kiểm soát tập trung và có khả năng khuyến khích đầu tư nhiều hơn vào bảo vệ đa dạng sinh học.

Các vườn quốc gia mới được chỉ định là một dấu hiệu cho thấy chính quyền trung ương đang xem xét vấn đề này một cách nghiêm túc hơn. Nhưng nếu không có thêm nhiều khu bảo tồn, chúng có thể chỉ là một bước tiến nhỏ trong việc ngăn chặn sự suy thoái của các khu vực tự nhiên và đa dạng sinh học.

Trước hết, tất cả các khu vực được chọn đều nằm trong vùng kinh tế hậu lưu mà phần lớn không bị xâm lấn bởi các mục đích sử dụng đất khác.

Zhang Daqian, nhân viên truyền thông toàn cầu tại Quỹ Phát triển Xanh và Bảo tồn Đa dạng Sinh học Trung Quốc cho biết: "Tất cả năm vườn quốc gia được thành lập đều nằm trong các khu vực nơi bảo tồn sinh thái đã đủ tốt và có ít xung đột với phát triển kinh tế. Ở những nơi khác, cuộc đàm phán sẽ phức tạp hơn."

Năm nay, voi châu Á từ tỉnh Vân Nam, tây nam đã thu hút sự chú ý của quốc tế khi một đàn 15 con lang thang hàng trăm dặm về phía bắc. Chuyên gia di cư cho rằng, đây là hậu quả của việc mất môi trường sống ở các đồn điền cao su. Zhang cho biết, các nhà bảo tồn đã kêu gọi thành lập một vườn quốc gia trong khu vực trong nhiều năm, nhưng vẫn chưa thành công.

Hơn nữa, riêng một trong những công viên mới là Sanjiangyuan được chỉ định nằm ở cao nguyên Thanh Hải-Tây Tạng xa xôi và dân cư thưa thớt ở phía tây đã chiếm hơn 4/5 tổng diện tích của hệ thống mới.

Lợi thế trong công tác bảo vệ thiên nhiên hoang dã của Trung Quốc

Công tác bảo tồn của Trung Quốc cũng bị chỉ trích vì quá nhấn mạnh "các loài hàng đầu" - những loài động vật mang tính biểu tượng như gấu trúc khổng lồ, khỉ vàng và hổ Siberia.

Ví dụ, chiến dịch nổi tiếng để bảo vệ gấu trúc bắt đầu từ những năm 1970 và chính phủ hiện chi khoảng 255 triệu USD mỗi năm cho việc bảo tồn loài đơn lẻ này. Con số đó vượt quá so với ngân sách 31 triệu USD để bảo tồn năm 2021 của Cục Lâm nghiệp và Đồng cỏ dành cho tất cả các loài động thực vật.

Zhang Dengping là một trong những kiểm lâm viên tại khu vực sinh sống của gấu trúc ở tỉnh Tứ Xuyên, tây nam Trung Quốc. Trong hai tuần mỗi tháng, anh thức dậy lúc 6 giờ sáng trong ký túc xá ở chung với ba đồng nghiệp, mặc áo khoác chống nước và giày chống trượt, rồi đi vào rừng. Sinh ra và lớn lên trong vùng, anh rất vui vì những ngọn núi nơi anh làm việc đã được chọn trở thành một phần của Công viên Quốc gia Gấu trúc mới.

Cán bộ kiểm lâm 51 tuổi, người ghi lại ngày tháng, vị trí và hình ảnh về những gì mình tìm thấy thông qua một ứng dụng trên điện thoại cho biết: "Đó là một công việc cô đơn, nhưng cũng là một công việc mà tôi tự hào. Tôi đã chứng kiến tất cả những tiến bộ mà chúng tôi đã đạt được trong 10 năm ở đây trong việc bảo vệ môi trường sống của gấu trúc".

Gấu trúc không còn được xếp vào loại có nguy cơ tuyệt chủng, nhưng Trung Quốc cho biết công tác bảo vệ và nhân giống gấu trúc sẽ không bị hạ thấp. Các quan chức cho biết những loài động vật có "ô dù" này cũng giúp ích cho các loài động vật và thực vật khác sống trong cùng khu vực.

Năm công viên ban đầu trong hệ thống cũng là nơi sinh sống của một số cộng đồng nghèo nhất Trung Quốc. Nhà bảo tồn Terry Townshend, người sáng lập trang web Birding Beijing, cho biết cải thiện cuộc sống của những người này đồng thời bảo tồn môi trường tự nhiên sẽ là một trong những vấn đề cốt lõi của hệ thống mới. Ông nói rằng, cộng đồng địa phương nên được phép ở lại để bảo tồn và giới thiệu văn hóa và lịch sử địa phương.

Townshend nói: "Những người dân địa phương sống ở đó qua nhiều thế hệ biết rõ những khu vực đó hơn bất kỳ ai khác. Trong hầu hết các trường hợp, họ sống một lối sống khá bền vững và hòa nhập với thiên nhiên".

Tuy vậy, điều đó khó có thể xảy ra. Là một phần trong chương trình xóa đói giảm nghèo của ông Tập, việc di dời hàng loạt đã được thực hiện ở một số khu vực công viên. Hơn 54.000 người sẽ được chuyển ra khỏi Công viên Quốc gia tại dãy núi Qilian vào năm 2025.

Tuy nhiên, một số cư dân, như cựu nông dân Zhang Dengping, sẽ kiếm được việc làm trong các công viên. Wang Hui, một nhân viên kiểm lâm khác tại Công viên Quốc gia Gấu trúc, nhớ lại cách người dân làng của anh từng săn bắt và bán dê và nai rừng để kiếm sống, họ chặt cây để đốt lửa nấu ăn trước khi có khu bảo vệ gấu trúc. được tạo ra khoảng một thập kỷ trước. Wang nói: "Mọi người không còn dám săn bắn nữa, và ngày nay hầu hết các gia đình đều nấu ăn bằng khí đốt tự nhiên".

Nguồn nhân lực tiềm năng lớn mang lại cho Trung Quốc một lợi thế mà một số hệ thống vườn quốc gia khác có được. Trung Quốc có 1,7 triệu kiểm lâm trên tất cả các khu rừng và công viên của họ. Cơ quan Công viên Quốc gia Hoa Kỳ chỉ có 22.000 nhân viên toàn thời gian, bao gồm chưa đến 1.800 nhân viên kiểm lâm, để bao phủ một khu vực rộng gần bằng năm công viên quốc gia mới của Trung Quốc.

"Một giải pháp là sự chung sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên và biến những người nông dân địa phương trở thành những chủ nhà thực sự của khu vực. Tôi nghĩ rằng đó là phần thưởng mà họ xứng đáng được nhận", Ni Jiubin, giám đốc trung tâm phía tây nam của Nature Conservancy cho biết.

Để bổ sung lực lượng kiểm lâm, chính phủ đã chuyển sang các công ty như Huawei Technologies Co. để giúp khai thác các đổi mới như 5G, điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo.

Ví dụ, một hệ thống giám sát cháy rừng do Huawei phát triển đã được áp dụng tại vườn quốc gia gấu trúc từ tháng Hai. Yue Kun, chủ tịch Bộ phận Kinh doanh Chính phủ Toàn cầu của Huawei, cho biết các máy dò liên tục báo cáo nguy cơ hỏa hoạn tại 651 địa điểm cho hơn 140.000 kiểm lâm viên. Ông cho biết hệ thống đã giúp loại bỏ 74 đám cháy trước khi chúng có thể tiếp tục.

Sự kết hợp giữa ý chí chính trị, việc triển khai lao động và áp dụng công nghệ, bao gồm cả giám sát vệ tinh, có thể biến chính sách bảo tồn mới của ông Tập thành một mô hình cho các khu bảo tồn thiên nhiên khác ở Trung Quốc và tạo ra một hành lang mới mạnh mẽ cho môi trường tự nhiên.

×