Đế quốc thảo nguyên du mục cuối cùng

Chuẩn Cát Nhĩ từng là một trong những bộ tộc hùng mạnh nhất có nguồn gốc từ người Mông Cổ, xây dựng nên một đế quốc rộng lớn tại khu vực Tây Bắc Trung Quốc và Trung Á. Chuẩn Cát Nhĩ không chỉ là một tộc người du mục đơn thuần, họ đã phát triển thành một đế quốc có tổ chức chính trị và quân sự mạnh mẽ, với các thủ lĩnh kiệt xuất như Cát Nhĩ Đan (Galdan Boshugtu Khan) và Tháp Tang (Tsewang Rabtan).

Tộc người Chuẩn Cát Nhĩ từng là một phần của liên minh các bộ tộc Oirat, bao gồm người Khoshut, Dorbod và Torgut. Nhưng từ thế kỷ 17, người Chuẩn Cát Nhĩ bắt đầu nổi lên như một thế lực độc lập và mở rộng quyền kiểm soát khắp khu vực Trung Á. Đế quốc này phát triển mạnh nhờ vào các cuộc chiến tranh và chinh phạt, chiếm đóng nhiều vùng đất quan trọng thuộc Tân Cương, Tây Tạng và Nội Mông (ngày nay thuộc Trung Quốc). Những vùng đất này đều có vai trò chiến lược trong hệ thống thương mại của con đường tơ lụa, khiến Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ (Dzungar Khanate) trở thành đối thủ nguy hiểm của nhà Thanh.

Với vị trí địa lý nằm giữa Trung Quốc, Nga và các vương quốc Hồi giáo Trung Á, Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ không chỉ đối đầu với nhà Thanh mà còn với các thế lực ngoại bang khác. Tộc người này thường xuyên tham gia vào các cuộc chiến tranh khu vực, gây ra nhiều mối đe dọa cho nhà Thanh, đặc biệt là trong việc tranh giành quyền kiểm soát Mông Cổ và vùng biên giới phía Tây của Trung Quốc. 

Vào thời điểm đỉnh cao dưới thời thủ lĩnh Cát Nhĩ Đan, Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ đã trở thành một thế lực hùng mạnh.

Chiến tranh với nhà Thanh suốt 70 năm

Cuộc chiến giữa tộc Chuẩn Cát Nhĩ và nhà Thanh kéo dài suốt gần 70 năm, bắt đầu từ cuối thế kỷ 17 khi tộc người này dưới sự lãnh đạo của thủ lĩnh Cát Nhĩ Đan, quyết định mở rộng lãnh thổ vào vùng Nội Mông và vùng tây bắc Trung Quốc. Trong quá trình bành trướng, họ đã vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ từ nhà Thanh.

Năm 1690, Cát Nhĩ Đan phát động một cuộc tấn công lớn vào khu vực Nội Mông, đe dọa trực tiếp sự ổn định của biên giới nhà Thanh. Để đối phó, hoàng đế nhà Thanh là Khang Hi đã đích thân dẫn quân tham chiến ba lần trong những năm 1690–1696. Trận Ulan Butung năm 1696 là một bước ngoặt khi quân đội nhà Thanh dưới sự chỉ huy của Khang Hi đã đánh bại quân của Cát Nhĩ Đan. Thủ lĩnh của người Chuẩn Cát Nhĩ sau đó tự sát vào năm 1697, kết thúc giai đoạn đầu của cuộc chiến.

Tuy nhiên, sự thất bại của Cát Nhĩ Đan không đồng nghĩa với sự sụp đổ của Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ. Người cháu là Tháp Tang tiếp tục củng cố quyền lực và mở rộng lãnh thổ. Tháp Tang duy trì sức mạnh quân sự và tiếp tục tiến hành nhiều cuộc tấn công vào lãnh thổ nhà Thanh.

Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ dưới sự lãnh đạo của Tháp Tang đã trở thành một đối thủ khó chịu, khiến nhà Thanh phải điều động nhiều nguồn lực để đối phó. Cuộc chiến tranh biên giới giữa hai bên kéo dài nhiều thập kỷ mà không có hồi kết.

Nổi loạn thời Càn Long và kết cục tuyệt diệt

Đỉnh điểm của cuộc xung đột diễn ra vào thời hoàng đế nhà Thanh là Càn Long. Khi thủ lĩnh Tháp Tang qua đời năm 1745, Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ tiếp tục suy yếu do cuộc nội chiến giữa những người thừa kế.

Con trai Tháp Tang là Lạp Mạt Tra (Lamdarjaa) trở thành thủ lĩnh nhưng bị lật đổ bởi người anh em họ là Đạt Lai Chi (Dawaachi). Tuy nhiên, Đạt Lai Chi cũng nhanh chóng bị quý tộc A Mục Nhĩ Sách Na (Amursanaa) lật đổ

Nhận thấy thời cơ chín muồi, hoàng đế Càn Long quyết định dứt điểm mối đe dọa từ Chuẩn Cát Nhĩ. Năm 1755, quân đội nhà Thanh dưới sự chỉ huy của tướng quân Phó Hằng đã tấn công trực diện vào kinh đô Y Ninh của Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ (nay nằm ở phía tây Tân Cương, gần biên giới Kazakhstan).

Chiến dịch này thành công nhanh chóng, nhà Thanh chiếm được kinh đô và bắt giữ nhiều thành viên hoàng tộc Chuẩn Cát Nhĩ.

A Mục Nhĩ Sách Na ban đầu quy thuận nhà Thanh, đòi được phong làm Khả Hãn, thay mặt nhà Thanh cai quản vùng lãnh thổ của Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ trước đây. Càn Long lo người Chuẩn Cát Nhĩ sau này có thể tập hợp làm phản nên chỉ đồng ý để A Mục Nhĩ Sách Na làm thủ lĩnh một bộ tộc nhỏ. Toàn bộ vùng Tân Cương do người Mãn Thanh trực tiếp quản lý.

Tức giận vì quyết định của Càn Long, A Mục Nhĩ Sách Na phát động cuộc nổi loạn kéo dài suốt hai năm, tạo ra nhiều xáo trộn trong khu vực​.

Trước sự kháng cự của A Mục Nhĩ Sách Na và những người trung thành, Càn Long quyết định không thể để hãn quốc này hồi sinh. Năm 1757, nhà Thanh phát động cuộc chiến tổng lực nhằm tiêu diệt hoàn toàn tộc người Chuẩn Cát Nhĩ. 

Quân đội Mãn Thanh đã tàn sát một cách không khoan nhượng, thực hiện chính sách diệt tộc. Theo lệnh của Càn Long, tất cả đàn ông Chuẩn Cát Nhĩ đều bị giết hại, trong khi phụ nữ và trẻ em bị bắt làm nô lệ hoặc bị phân phát cho binh lính.

Theo trang mạng Trung Quốc Sohu, sử gia Ngụy Nguyên ước tính trước khi bị xóa sổ, tổng dân số Chuẩn Cát Nhĩ là khoảng 600.000 người. 

Hơn 40% dân số bị chết do dịch bệnh đậu mùa, 20% chạy trốn sang đế quốc Nga hoặc các bộ lạc Kazakh, 30% còn lại bị quân đội nhà Thanh tàn sát​. Những người sống sót sau này trở thành một phần của các dân tộc khác. Tộc người Chuẩn Cát Nhĩ cơ bản biến mất hoàn toàn, đặt dấu chấm dứt cho sự tồn tại của đế quốc thảo nguyên du mục cuối cùng.

×