Ruộng lúa Đồng Tháp Mười hôm nay.Ảnh: Huỳnh Thanh Thiện

Đó là thời điểm lịch sử cần những nhà lãnh đạo thực tiễn, có óc sáng tạo và dám quyết, dám chịu trách nhiệm trước Đảng, trước Nhân dân, theo như đồng chí Đỗ Mười nhận xét: “Anh Võ Văn Kiệt là con người rất thực tiễn, con người của công việc, miệng nói, tay làm, không hay lý luận. Nhưng khi chỉ đạo điều hành hoặc xử lý công việc về đối nội hay đối ngoại, thì anh thể hiện nhất quán tư tưởng, quan điểm của Đảng một cách sinh động, triệt để”. 

Do đó, trong 3 vấn đề lớn mà Chính phủ trình Bộ Chính trị lúc bấy giờ, thì giải pháp đầu tiên, trụ cột chính là nông nghiệp. Quyết định đẩy mạnh sản xuất, thực hiện tiết kiệm và dồn trọng tâm chỉ đạo phát triển nông nghiệp. Giúp cho nông nghiệp “bung ra”, giải quyết được căn bản vấn đề lương thực.

Từ định hướng đó, rồi phải làm sao để “nhìn ra” và dám nghĩ đến những “vựa lúa” lớn của cả nước, từ những cánh đồng phèn hoang hóa hàng trăm năm qua chỉ có lúa ma và một vụ lúa mùa mùa nổi năng suất cực thấp. Những “rốn phèn” mà các chuyên gia thế giới đã khẳng định để khai thác 1ha đất phải cần tiêu tốn đến 1 triệu USD. 

Người dân đồng bằng khắc ghi hình ảnh vị Thủ tướng đã dám nghĩ chuyện chưa ai nghĩ và dám làm được kể cả thế giới, đó chính là “dấu ấn Võ Văn Kiệt” trên đồng đất miền Tây Nam Bộ, và như lẽ tự nhiên người dân miền Tây mãi nhớ ơn người.

Con người với tầm nhìn nhạy bén, sâu rộng của Thủ tướng Võ Văn Kiệt được trui rèn từ thực tiễn cách mạnh và nhất quán trong những lời dạy của Bác Hồ. Sâu sát thực tế và phải biết lắng nghe, đặc biệt là “nghe ngược, nghe xuôi”, theo như nhận định của đồng chí Đỗ Mười: “Tuy không có điều kiện được học tập và tốt nghiệp ở các trường lớp một cách bài bản, nhưng anh là người có năng lực hấp thu kiến thức thực tiễn, chịu nghe, chịu học từ cuộc sống và thực tế công tác. Đặc biệt, anh biết khai thác trí tuệ trong dân, trong cán bộ, trong giới trí thức, các nhà khoa học... Từ đó mà tham khảo, chắt lọc tri thức, vận dụng vào thực tiễn và đưa ra những quyết định táo báo, chính xác”.

Mạnh dạn chỉ đạo tiến công vào ĐTM là một trong những quyết định táo bạo như thế. Để rồi từ đây, tiếp tục khai vỡ vùng Tứ giác Long Xuyên, trước mắt lo vấn đề an ninh lương thực ổn định kinh tế trong nước, từ hạt gạo làm “đòn bẩy” bung ra phá thế bao vây toàn diện từ bên ngoài.

“Kiến trúc sư khai phá Đồng Tháp Mười”

Hai vị giáo sư địa chất Liên Xô sau thời gian vào Đồng Tháp Mười nghiên cứu và khẳng định chắc nịch như thế hồi tháng 6/1981. Những lần về ĐTM khảo sát nhìn cánh đồng mênh mông gần 700.000ha bỏ hoang mà dân phải chịu đói, đồng chí Võ Văn Kiệt không cam tâm và có so sánh một câu mà nhiều lãnh đạo địa phương còn nhắc nhớ: “Hungary, họ có một cánh đồng nhỏ, nhưng họ có cách khai thác để làm giàu. Tại sao chúng ta có cánh đồng mênh mông như Đồng Tháp Mười lại không biết khai thác để làm giàu?”. Ý chí dẫn dắt đó, đã bắt đầu cuộc cách mạng cải tạo đồng phèn bằng chính sức dân, dựa vào trí tuệ, kinh nghiệm dân gian kết hợp với tri thức khoa học và xốc dậy quyết tâm của lãnh đạo 3 tỉnh: Đồng Tháp, Long An, Tiền Giang lúc bấy giờ.

Năm 1983, Chính phủ có quyết định về việc điều tra cơ bản tổng hợp vùng ĐBSCL. Đây là chương trình trọng điểm cấp Nhà nước do GS.TS Nguyễn Ngọc Trân - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước, làm chủ nhiệm đề tài. Phần điều tra nghiên cứu về Đồng Tháp Mười do TS Hồ Chín chủ trì. Có thể nói bắt đầu từ thời điểm này, Chính phủ chính thức tập trung nghiên cứu, đầu tư khai hoang Đồng Tháp Mười. Đây cũng là thời gian đồng chí Võ Văn Kiệt thường xuyên về đây cùng các nhà khoa học khảo sát và có những chỉ đạo sát sao việc khai hoang Đồng Tháp Mười.

Năm 1984 kênh Trung ương từ Hồng Ngự, Đồng Tháp đến Vĩnh Hưng, Long An được đào xong, dẫn nguồn nước ngọt và phù sa từ sông Tiền xuyên qua Đồng Tháp Mười về tận sông Vàm Cỏ Tây để tăng tốc rửa phèn, cải tạo đất. Nước ngọt dẫn tới đâu, người dân tụ họp về hai bên bờ kênh cất nhà, khai hoang, lập nghiệp tới đó.

Một số tuyến kênh khác được đào những năm trước và thời điểm này cũng bắt đầu phát huy tác dụng tháo chua rửa phèn. Biện pháp giải quyết căn cơ tình trạng đất nhiễm phèn bằng cách đào kênh, xẻ mương được mọi người đồng tình, công nhận. Phong trào làm thủy lợi dẫn nước ngọt lan rộng ở khắp nơi trong vùng Đồng Tháp Mười. 

Để dân đến và bám trụ khai hoang, các địa phương cũng chú ý đầu tư cơ sở hạ tầng, kỹ thuật sản xuất mới. Nhờ vậy, từ một vùng “đất chết” ngập úng bạt ngàn lau sậy năm nào đã trồng được 312.587ha lúa vào năm 1987, gần 700.000 ha vào 1996. Năng suất lúa từ 1 - 2 tấn/ha tăng lên 3 - 7 tấn/năm tùy vùng. Đồng Tháp Mười đã trở thành vùng sản xuất lúa, khóm, tràm, bạch đàn… chủ lực của 3 tỉnh Tiền Giang, Long An và Đồng Tháp.

Tại hội nghị sơ kết 10 năm tiến công khai phá vùng Đồng Tháp Mười tổ chức tại tỉnh Đồng Tháp giữa năm 1997, phát biểu trước hàng trăm nhà khoa học trong và ngoài nước, Thủ tướng Võ Văn Kiệt nói: “Công cuộc tiến công khai hoang, khai thác Đồng Tháp Mười thật sự là một cuộc cách mạng vô cùng quan trọng trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam”.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt là một kiến trúc sư, cũng là vị tổng chỉ huy tài ba trong công cuộc khai phá Đồng Tháp Mười những ngày đầu đầy gian nan, thử thách. Đó là những bước khởi đầu thành công tạo đà, để Thủ tướng Võ Văn Kiệt tiếp tục chỉ đạo cuộc tiến công thứ hai vào vùng Tứ giác Long Xuyên, từ đó hoàn toàn thay đổi diện mạo những cánh đồng miền Tây Nam Bộ, để chúng ta có được đồng bằng như ngày hôm nay.