Nhà viết kịch Vương Lan - người mở đường lặng lẽ

Nhiều tên tuổi của giới sân khấu và văn chương như: Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Chức, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Tiến Thọ, nhà viết kịch Nguyễn Quý Hiền, Hoàng Thanh Du, nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà văn Ngô Thảo, PGS.TS Lưu Khánh Thơ… đã chia sẻ ý kiến làm rõ sự nghiệp vẻ vang và những đóng góp của nhà viết kịch Vương Lan đối với văn hóa nghệ thuật tại hội thảo “Vương Lan – Người mở đường lặng lẽ” diễn ra sáng 30/5 tại Hà Nội.

Trong đó, nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà văn Ngô Thảo đều kể lại kỷ niệm từng được nhà viết kịch Vương Lan góp ý sửa thơ và rất ấn tượng với tài năng thơ - kịch của tiền bối. Nhà thơ Trần Đăng Khoa tỏ ra ngạc nhiên khi biết ông chưa được trao tặng giải thưởng Nhà nước về VHNT.

"Tôi cứ nghĩ bác Vương Lan được nhận giải thưởng Nhà nước về VHNT từ lâu lắm rồi, hóa ra đến giờ vẫn chưa được. Bác quá xứng đáng với giải thưởng này trước những đóng góp to lớn cho sân khấu - thơ văn", nhà thơ Trần Đăng Khoa chia sẻ.

Nghệ sĩ Nhân dân Lê Chức cũng khẳng định, nhà viết kịch Vương Lan là một con người đáng kính, mở đường cho văn học nghệ thuật dành cho giai cấp công nhân, cụ thể là người công nhân đất mỏ. Ông cùng với một thế hệ nghệ sĩ đã tạo nên thời hoàng kim của sân khấu Việt Nam. Sự lặng lẽ của nhà viết kịch Vương Lan là sự lặng lẽ của những tâm hồn lớn, nghệ sĩ lớn để chúng ta hôm nay bừng tỉnh.

Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi – Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam nhấn mạnh, nhà viết kịch Vương Lan là hội viên tiền bối ưu tú của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam. Ông là tác giả hàng đầu của sân khấu Việt Nam trong giai đoạn từ cuối những năm 1950 đến năm 1974.

Trong hơn 16 năm miệt mài sáng tạo, từ vở kịch Bão biển năm 1958 đến vở kịch Ngoài giới hạn năm 1974 – vở kịch cuối cùng ông viết ngay trước khi mất vì nhồi máu cơ tim ở 45 tuổi, nhà viết kịch Vương Lan đã có hơn 10 vở kịch được các Đoàn Kịch nói Nhân dân Trung ương (nay là Nhà hát Kịch Việt Nam), Đoàn Kịch nói Nam Bộ, Đoàn Kịch nói Hải Phòng, Đoàn Kịch nói Quảng Ninh… dàn dựng và được hoan nghênh nhiệt liệt.

Ông là tác giả sân khấu tiên phong đi vào đề tài công nhân, xây dựng con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa và có những thành công lớn. Ông cũng là nhà viết kịch tiên phong đi vào đề tài hòa hợp dân tộc và có vở kịch bất hủ Tay trong tay hay Cho những ngày mai.

“Ông đi xa đã 51 năm nhưng những các vở kịch của ông như: Bão biển, Đêm cửa biển, Người thân mến, Tuyến phía Nam, Chuyến phà đêm, Gió Đèo Nai, Tay trong tay, Ngoài giới hạn… vẫn như vừa mới viết ra, đầy chất thời sự hiện đại. Các đơn vị nghệ thuật, nhất là loại hình kịch nói hiện nay đều có thể nghiên cứu, phục dựng để phục vụ cho cuộc sống đương đại.

Cuộc đời và tác phẩm của nhà viết kịch Vương Lan để lại một tấm gương lớn, một nguồn động viên và bao bài học quý giá cho các nghệ sĩ sân khấu chúng ta trong sự nghiệp xây dựng một nền sân khấu gắn bó máu thịt với cuộc sống, phục vụ có hiệu quả sự nghiệp đổi mới, hội nhập, vươn mình của đất nước cũng như cuộc sống tinh thần của nhân dân hôm nay”, Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi bày tỏ.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hoá dân tộc, Vương Lan là tác giả sân khấu đầu tiên đi vào đề tài công nhân, gắn bó sâu sắc với vùng mỏ Quảng Ninh, đất cảng Hải Phòng và tuyến đường vận tải Bắc Nam trong kháng chiến chống Mỹ.

Tuy không có tuyên ngôn đao to búa lớn, chỉ âm thầm lao động sáng tạo nhưng nhà viết kịch Vương Lan đã lặng lẽ mở đường, có tác động khích lệ mạnh mẽ và chỉ ra bí quyết thành công cho các tác giả sân khấu thế hệ sau đến với đề tài lớn này.

"Có một điều rất kỳ lạ là ngay trong khi cùng nhân dân Thủ đô chịu đựng những trận bom B52 hủy diệt của đế quốc Mỹ thì Vương Lan lại bình tâm ngồi viết vở kịch Tay trong tay về những người Việt Nam ở hai phía sẽ hóa giải hận thù, hòa hợp với nhau, cùng tìm một tương lai chung.

Dưới cánh của các pháo đài bay B52 đang ném hàng ngàn tấn bom xuống Hà Nội, Vương Lan vẫn tin chắc rằng đế quốc Mỹ rồi sẽ thất bại, sẽ phải rút hết về nước, đất nước Việt Nam sẽ hoàn toàn của người Việt Nam, bên thắng cuộc và bên thua cuộc sẽ phải ứng xử nhân ái, hòa giải, hàn gắn với nhau vì một tương lai chung của đất nước mình, dân tộc mình", nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa nhấn mạnh.

Ba thế hệ trong gia đình cùng thắp lửa nghệ thuật

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, nhà viết kịch Vương Lan có 3 người con trai và đều theo nghiệp nghệ thuật. Người con cả là Vương Hoà gắn với nghệ thuật nhiếp ảnh. Nhà nhiếp ảnh Vương Hoà đã xuất bản 3 tập sách ảnh cá nhân: Việt Nam đất nước mến yêu, Cảm xúc bằng ánh sáng, Giai điệu quê hương.

Người con trai thứ hai là đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Vương Đức – nguyên Giám đốc Hãng phim truyện Việt Nam. Lúc Vương Đức còn nhỏ, ông thường được bố Vương Lan dẫn đi xem tập kịch Tuyến phía Nam ở Đoàn kịch Trung ương hoặc xem công diễn Đêm cửa biển của Đoàn kịch Hải Phòng.

Khi bố mất đột ngột, Vương Đức đã vô cùng thương tiếc cho sự nghiệp dang dở của bố, nên đã quyết trở thành đạo diễn điện ảnh. Ông từng đạo diễn các phim: Cỏ lau, Những người thợ xẻ, Của rơi, Rừng đen, Nhà tiên tri… Ông từng được trao Giải thưởng Nhà nước về VHNT năm 2012 cùng nhiều giải thưởng quốc gia và quốc tế tại các Liên hoan phim trong và ngoài nước.

Người con trai thứ 3 là Vương Nam dù không theo nghệ thuật nhưng đã lấy sở thích chụp ảnh làm niềm vui sống.

“Nhà viết kịch Vương Lan có 3 con trai, 5 cháu nội và 6 chắt nội. Ông mất sớm, các cháu nội đều chưa bao giờ được gặp ông, nhưng ở những người cháu này có những kết nối  tâm linh vô cùng kỳ lạ với ông nội đã mất. Trong đó, Vương Hương, Vương Linh, Vương Việt - 3 cháu nội lớn đều tiếp nối “ngọn lửa” nghệ thuật của gia đình.

Vương Hương nối bước ông nội làm nghề biên kịch – biên tập điện ảnh, học theo ông viết kịch bản.

Vương Linh là họa sĩ, luôn sống trong những “giấc mơ” về ông nội. Linh bảo: “Nhờ ông nội tôi vẽ giấc mơ và giấc mơ đã tự định hình phong cách vẽ của tôi”.

Vương Việt cũng theo nghiệp đạo diễn và luôn tự hào là thế hệ thứ 3 tiếp nối mạch nguồn nghệ thuật trong gia đình. Vương Việt kể rằng: “Lần đầu tôi làm đạo diễn và đoạt giải xuất sắc tại liên hoan phim ngắn châu Á được tổ chức tại Nhật, có nhà báo nước ngoài đã hỏi: “Bạn lấy cảm hứng và nhân vật trong câu chuyện của bạn từ đâu?”, tôi trả lời ngay: “Tôi luôn có động lực trong tự hào về gia đình tôi có đến 3 đời nối tiếp làm nghệ thuật.

Cảm hứng sáng tác về các nhân vật đều lấy từ gia đình, từ người ông nội – một biên kịch tài ba, từ bà nội một mình tần tảo nuôi con nuôi cháu, từ người bác đạo diễn tài năng và từ bố mẹ, em gái. Có một điều kỳ lạ là dù chỉ thấy ông nội qua ảnh nhưng tôi thỉnh thoảng vẫn mơ thấy ông, ở đó ông luôn nhìn tôi và mỉm cười hạnh phúc".

Đã 50 năm trôi qua, ảnh hưởng từ nhà viết kịch Vương Lan đối với các thế hệ sau ông vừa mang tính huyết thống tự nhiên của gia đình, vừa mang tính nghệ thuật, cũng tự nhiên, trong sự kết nối với con cháu như một ảnh hưởng tuyệt đẹp về cả hai phương diện tâm linh và nghệ thuật”, PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái kể.

Nhà viết kịch Vương Lan sinh năm 1929 tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Ông từng làm Trưởng đoàn Văn công Liên khu Tư phục vụ chiến dịch Tây Bắc năm 1952. Ông sớm gắn bó với vùng mỏ Quảng Ninh trong thời kỳ đầu hoạt động sân khấu.

Trong 18 năm gắn bó máu thịt với công cuộc sản xuất và chiến đấu của nhân dân, say mê theo đuổi sự nghiệp của một tác giả sân khấu, nhà viết kịch Vương Lan đã viết được 10 vở kịch. Trong đó có 4 vở về đề tài công nhân mỏ Quảng Ninh, 3 vở về đề tài thủy thủ ở Hải Phòng, Hạ Long, 2 vở về đề tài giao thông vận tải giữ vững tuyến đường huyết mạch Bắc Nam và 1 vở về đề tài hóa giải thù hận, hòa hợp dân tộc.
Rạng sáng ngày 25/4/1974, nhà viết kịch Vương Lan đột ngột qua đời sau một cơn nhồi máu cơ tim, vĩnh viễn nằm lại ở tuổi 45. Trước đó 1 ngày, ông vừa hoàn thiện kịch bản Ngoài giới hạn và giới thiệu cho Đoàn kịch Quảng Ninh. Đến năm 1975, kịch bản Ngoài giới hạn được Đoàn Kịch nói Quảng Ninh dàn dựng và tạo tiếng vang lớn.

×