Sử dụng đất ở các công ty nông nghiệp, cho hộ nhận khoán thành cổ đông là một đề xuất

Đến năm 2024, Việt Nam có 121 công ty nông nghiệp, được Nhà nước giao, cho thuê 478.039ha đất

Phát biểu khai mạc Hội thảo, TS. Nguyễn Lâm Thành – Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội nhấn mạnh, việc giao khoán đất trong công ty nông nghiệp là một chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước.

Việc giao khoán đã có tác động tích cực trong việc khắc phục tình trạng hoang hóa đất đai trở lại và vườn cây trong các công ty nông nghiệp xuống cấp vào những năm 90, đáp ứng mục tiêu huy động nguồn lực xã hội, đặc biệt là người dân địa phương tham gia cùng với các công ty nông nghiệp Nhà nước đầu tư tiền vốn, sức lao động để nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng tài nguyên đất đai, vườn cây, cải thiện cuộc sống người dân và góp phần phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

Báo cáo về hiện trạng giao khoán đất nông nghiệp trong các công ty nông nghiệp, ThS Nguyễn Văn Tiến - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam cho biết, hiện nay, các công ty nông nghiệp đang giao khoán đất theo 2 hình thức là giao khoán đất nông nghiệp và giao khoán vườn cây.

Trước khi sắp xếp theo NĐ 118/2014/NĐ-CP, Việt Nam có 151 công ty nông nghiệp quản lý nông nghiệp, với tổng diện tích 631.000ha, trong đó có 132.339ha đất giao khoán, chủ yếu theo NĐ 01/CP & 135/2005/NĐ-CP.

Thực hiện Nghị quyết số 30-NQ/TW của Bộ Chính trị, Nghị định 118/2014/NĐ-CP ngày 17/12/2014 về sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty nông nghiệp, các công ty nông nghiệp sau sắp xếp lại được giao quản lý với tổng số diện tích đất sản xuất nông nghiệp trong các công ty nông nghiệp là 452.891,2ha.

Đến năm 2024, cả nước có 121 công ty nông nghiệp, được Nhà nước giao, cho thuê là 478.039 ha đất. Căn cứ vào quy định về giao khoán và điều kiện thực tế, các đơn vị đã áp dụng nhiều hình thức tổ chức sản xuất phù hợp với điều kiện của đơn vị và khả năng của bên nhận khoán.

Khảo sát, phỏng vấn tại 4 tỉnh, các hộ nhận khoán đã chuyển từ khoán theo Nghị định 01 sang khoán theo Nghị định 135 và 168, trong đó phần lớn hộ nhận khoán theo Nghị định số 168. Các hộ nhận khoán đều làm nông nghiệp là chính. Tổng thu nhập bình quân 1 hộ nhận khoán là 299,06 triệu đồng/hộ/năm; trong đó thu nhập từ nhận khoán của công ty nông nghiệp là 192,09 triệu/năm, thu nhập từ làm nông nghiệp khác là 85,17 triệu đồng/năm, thu nhập ngành nghề khác là 21,8 triệu đồng/năm.

Công tác khoán thời gian qua đã có vai trò tích cực trong quản lý ở các công ty nông nghiệp, khuyến khích và tạo động lực, thu hút lao động ở địa phương trong phát triển sản xuất nông nghiệp. Chính sách giao khoán trong các công ty nông nghiệp của nhà nước trong từng giai đoạn cơ bản phù hợp với nguyện vọng của người dân, đã tạo ra nhiều việc làm, ổn định đời sống, góp phần phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương và xây dựng nông thôn mới.

Tuy nhiên, trên thực tế vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Các văn bản quy định pháp luật về khoán có nhiều thay đổi làm cho bên khoán và bên nhận khoán gặp vướng mắc trong thiết lập hồ sơ và thực hiện chuyển tiếp ký lại hợp đồng khoán.

Tình trạng khoán không đầu tư (khoán trắng), hoặc đầu tư thấp còn tồn tại ở nhiều công ty nông nghiệp. Các hợp đồng giao khoán cũ đã ký theo quy định của Nghị định 01 và Nghị định 135 chưa có cơ chế chuyển tiếp, xử lý. Vấn đề quản lý đất đai còn lỏng lẻo, dẫn đến làm phát sinh nhiều vấn đề như tranh chấp, lấn chiếm, sử dụng đất không đúng mục đích...

Theo ThS Nguyễn Văn Tiến - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, bên cạnh nguyên nhân khách quan, các bất cập, thiếu sót trong cơ chế, chính sách, thực thi khoán, chuyển đổi khoán chậm phức tạp, hạn chế trong kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những rào cản, khó khăn trong công tác khoán. ThS. Nguyễn Văn Tiến đề xuất cần hoàn thiện cơ chế khoán đất, trao quyền chủ động cho công ty nông nghiệp, gắn với Luật Đất đai 2024.

Nghiên cứu chuyển đổi các hộ nhận khoán đất trở thành cổ đông, người lao động trong công ty nông nghiệp

Hội thảo đã diễn ra sôi nổi, với nhiều tham luận, ý kiến trao đổi thẳng thắn. Nội dung của các tham luận, ý kiến thảo luận các vấn đề về công tác khoán đất, cơ chế, chính sách, đề xuất các giải pháp quản lý, sử dụng hiệu quả đất đai, tài sản vườn cây gắn với việc tổ chức sản xuất nông sản, hàng hóa theo chuỗi và các cam kết quốc tế về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm, tổ chức lại các mô hình sản xuất, liên kết hợp tác.

Kiến nghị về cơ chế, chính sách, theo TS Hà Công Tuấn, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ NN&PTNT, Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, để giải quyết vấn đề trước mắt và về lâu dài, các chính sách phải quan tâm đến đối tượng người dân, sau sắp xếp đổi mới, phải đảm bảo đời sống, nâng cao thu nhập cho người dân, không bỏ ai ở lại phía sau.

TS. Hà Công Tuấn phân tích, theo số liệu khảo sát, mỗi hộ khoán có thu nhập bình quân khoảng 299 triệu đồng/hộ/năm, trong đó thu nhập từ nhận khoán của công ty nông nghiệp là 192 triệu đồng/năm, tức phần lớn thu nhập của họ vẫn phụ thuộc vào đất nhận khoán.

Do đó, khi điều chỉnh, hoàn thiện chính sách, cần cân bằng lợi ích kinh tế giữa hộ được khoán và doanh nghiệp.

Sau khi sắp xếp chính quyền 2 cấp, cần kiên quyết thực hiện Kết luận số 103-KL/TW ngày 02/12/2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 30-NQ/TW, ngày 12/3/2014 của Bộ Chính trị về tiếp tục sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty nông, lâm nghiệp.

Nếu công ty không có khả năng đạt được mục tiêu theo Nghị quyết 30, có thể giải thể, chuyển thể theo đúng pháp luật, đúng quy hoạch, đặt lợi ích của người dân lên trên. Nghiên cứu để chuyển đổi mô hình từ các hộ, cá nhân, lao động nhận khoán trở thành cổ đông, người lao động trong công ty nông nghiệp...

Nhìn nhận dưới góc độ quốc tế, TS. Tô Xuân Phúc, chuyên gia của tổ chức Forest Trends cho biết, các thị trường xuất khẩu ngày càng đòi hỏi chặt chẽ hơn về tính hợp pháp và bền vững. Gần đây nhất là Quy định chống phá rừng của EU (EUDR) đã đặt ra yêu cầu về tuân thủ pháp luật của nước sản xuất, sản xuất không gây mất rừng, chuỗi cung ứng truy xuất... Hàng hóa sản xuất trên đất nông – lâm nghiệp, bao gồm các diện tích khoán hiện còn một số tồn tại, cần giải quyết triệt để để tiếp cận với những thị trường lớn hơn.

Trong bối cảnh mới, thị trường carbon rừng nếu thiết kế tốt có thể huy động được nguồn lực tài chính đặc biệt từ trong nước, bao gồm cả theo cơ chế bắt buộc và tự nguyện. Các diện tích đất nông, lâm nghiệp có thể đem lại đa dạng nguồn thu từ trồng, chăm sóc, bảo vệ, làm giàu rừng, trồng xen canh, cải tạo đất. Tuy nhiên, quyền carbon – lợi ích cần xác định rõ – bao gồm quyền nằm trong các diện tích khoán.

×