Theo ông Timofey Bordachev, bất kỳ ai hiểu biết về các vấn đề quốc tế đều hiểu rằng đặc điểm địa chính trị xác định nhất của Nga là không có biên giới tự nhiên. Ngay cả khi có rào cản vật lý, chẳng hạn như ở Kavkaz, kinh nghiệm lịch sử đã dạy người Nga coi chúng là ảo tưởng. Trong bối cảnh này, Trung Á luôn được coi là một phần của không gian chiến lược mở rộng của Nga. Do đó, các mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực được Moscow coi không phải là sự gián đoạn xa vời mà là mối quan tâm trực tiếp đến an ninh quốc gia. Một trong những thách thức chính sách đối ngoại trọng tâm đối với Nga trong những năm tới sẽ là xác định mức độ cần phải đi để ngăn chặn những mối đe dọa như vậy trở thành hiện thực.

Lần đầu tiên kể từ khi giành được độc lập vào những năm 1990, Trung Á hiện có thể dễ bị tổn thương nghiêm trọng trước các thế lực gây mất ổn định. Nằm tách biệt về mặt địa lý khỏi các khu vực lân cận dễ xảy ra xung đột là Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq và Israel, khu vực này đã có một thời kỳ tương đối bình yên. Chỉ có Mông Cổ, giáp với Nga và Trung Quốc thân thiện, có thể được cho là may mắn hơn. Cho đến nay, Trung Á phần lớn đã được cách ly. Nhưng sự cách ly này hiện đang bị đe dọa.

Kể từ cuối thế kỷ 19, Afghanistan đã là mối quan tâm chính. Nhưng mối nguy hiểm hiếm khi đến từ các tác nhân nhà nước Afghanistan. Thay vào đó, đất nước này đã trở thành căn cứ cho những kẻ cực đoan nhắm vào các nước cộng hòa hậu Xô Viết lân cận. Cả Nga và Trung Quốc từ lâu đã có lợi ích trong việc bảo vệ khu vực khỏi sự lan tỏa như vậy, phần lớn là vì lý do trong nước của riêng họ. Cả hai cường quốc đều có dân số Hồi giáo đông đảo và có động lực mạnh mẽ để ngăn chặn chủ nghĩa cực đoan Hồi giáo. Chính lợi ích cá nhân này đã hình thành nên cơ sở cho sự hợp tác và kiềm chế hiệu quả trong quan hệ quốc tế.

Tuy nhiên, bức tranh tương đối ổn định này đang bắt đầu thay đổi. Tư thế hiện tại của Israel (được thúc đẩy bởi một nhóm tinh hoa tìm cách duy trì quyền lực thông qua đối đầu quân sự liên tục) đang tạo ra những hiệu ứng lan tỏa vượt xa biên giới của nước này. Sự leo thang kể từ tháng 10/2023 đã gây ra một cuộc xung đột trực tiếp giữa Israel và Iran. Thậm chí còn có những cuộc nói chuyện trong một số nhóm người Israel về việc nhắm mục tiêu vào Thổ Nhĩ Kỳ tiếp theo, do tham vọng khu vực của nước này. Trong khi nhiều nước láng giềng Ả Rập của Israel có thể muốn tránh xa vòng xoáy như vậy, thì việc xung đột leo thang khiến sự trung lập ngày càng trở nên không thể duy trì.

Quỹ đạo này có ý nghĩa không chỉ đối với Trung Đông mà còn đối với không gian Á-Âu rộng lớn hơn. Khả năng Iran có thể bị mất ổn định – thông qua áp lực bên ngoài hoặc sự sụp đổ bên trong – nên khiến tất cả những ai coi trọng sự ổn định trong khu vực phải quan tâm. Iran là một nhân tố chủ chốt trong cán cân Á-Âu, và sự suy thoái vào hỗn loạn có thể biến nước này thành bệ phóng cho sự can thiệp của nước ngoài nhằm vào Nga và Trung Quốc thông qua Trung Á.

Do đó, Nga phải chuẩn bị cho mọi kịch bản. Cho đến nay, Iran đã thể hiện khả năng phục hồi. Giới lãnh đạo đang duy trì quyền kiểm soát và người dân vẫn yêu nước nói chung. Nhưng không thể loại trừ những thay đổi lớn. Nếu Iran bị chia rẽ, khoảng trống an ninh được tạo ra có thể khiến Trung Á bị thao túng bởi những thế lực coi khu vực này không phải là ưu tiên tự thân mà là đòn bẩy chống lại Moscow và Bắc Kinh.

Cần nhấn mạnh rằng: Trung Á không quan trọng đối với phương Tây như đối với Nga hay Trung Quốc. Dân số dưới 90 triệu người của khu vực này bị lu mờ trước những quốc gia như Iran hay Pakistan. Dấu ấn kinh tế toàn cầu của Trung Á không đáng kể khi so sánh với các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam hay Indonesia. Phương Tây coi Trung Á không phải là đối tác mà là một cơ sở tài nguyên – hữu ích khi khu vực này làm suy yếu Nga và Trung Quốc.

Nếu Iran rơi vào tình trạng hỗn loạn, các thế lực nước ngoài có thể sử dụng nơi này làm nơi dàn dựng để thể hiện ảnh hưởng hoặc gây bất ổn cho Trung Á, mà không phải đối mặt với bất kỳ hậu quả thực sự nào. Đối với Washington, Brussels hoặc London, các sự kiện trong khu vực là một khái niệm trừu tượng - một thứ để khai thác về mặt ngoại giao, không phải là thứ để bảo vệ về mặt vật chất.

Ngoài các mối đe dọa bên ngoài, còn có những rủi ro bên trong. Chính sách đối ngoại hung hăng của Israel, khi được phát sóng trên toàn cầu, sẽ gây ra sự phẫn nộ trong cộng đồng người Hồi giáo. Ở Trung Á, nơi có mối liên hệ chặt chẽ với văn hóa Nga và quá khứ Xô Viết, nhiều công dân có ý thức tinh tế về công lý. Họ không phải là những người quan sát thụ động. Sự bất công được nhận thức ở Trung Đông có thể khiến một bộ phận dân số trở nên cực đoan, khiến họ dễ bị ảnh hưởng bởi thông điệp cực đoan.

Các chính phủ Trung Á đã làm rất nhiều để tránh trở thành quân cờ trong địa chính trị toàn cầu. Việc thành lập 'Năm nước Trung Á' - một nền tảng khu vực cho đối thoại và phối hợp - là một bước tiến lớn. Nga ủng hộ sáng kiến ​​này, công nhận tầm quan trọng của cơ quan địa phương và hợp tác khu vực.

Các quốc gia này đang khôn ngoan xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với các nước láng giềng quan trọng, bao gồm Trung Quốc và Nga, trong khi vẫn duy trì lập trường thận trọng đối với tham vọng tân Ottoman của Thổ Nhĩ Kỳ. Nỗ lực của Ankara cho một 'Great Turan' được đối xử với sự hoài nghi lịch sự. Năng lực kinh tế và quân sự của nước này vẫn còn hạn chế, và các nhà lãnh đạo Trung Á hiểu điều đó.

Nhìn chung, chính sách đối ngoại của khu vực này được đánh dấu bằng chủ nghĩa thực dụng. Nó tìm kiếm sự linh hoạt mà không làm tổn hại đến các nghĩa vụ cốt lõi đối với các đối tác chiến lược như Nga. Moscow không có lý do gì để tức giận. Tuy nhiên, ngay cả chính sách đối ngoại tốt nhất cũng không thể bảo vệ các quốc gia này khỏi sự hỗn loạn bên ngoài biên giới của họ.

Nga phải thực tế. Nước này không thể – và không nên – đảm nhận toàn bộ trách nhiệm bảo vệ Trung Á. Lịch sử dạy chúng ta phải thận trọng. Chiến tranh thế giới thứ nhất là một câu chuyện cảnh báo về việc Nga cam kết với các đồng minh với cái giá rất đắt, chỉ để gặt hái sự bất ổn và sụp đổ. Moscow hiện nên làm rõ rằng việc bảo vệ chủ quyền ở Trung Á là vấn đề của chính các chính phủ trong khu vực. Nga vẫn là một người bạn, một người hàng xóm và một đối tác có trách nhiệm. Nhưng họ sẽ không thế chấp tương lai của mình cho những lời hứa mơ hồ hoặc những nghĩa vụ không rõ ràng.

Trong thời đại các chuẩn mực sụp đổ và sức mạnh vũ lực gia tăng, cách tiếp cận tỉnh táo và cân bằng này là cách duy nhất có thể đảm bảo hòa bình khu vực cũng như an ninh lâu dài của Nga.

×