Cả nước ta thời phong kiến với chế độ khoa cử Nho học, chỉ có 3 người được tuyên, phong là Lưỡng quốc Trạng nguyên (tức là Trạng nguyên của cả Việt Nam và Trung Quốc). Một trong số đó là Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, danh nhân xứ Đông (bao gồm cả đất Hải Phòng ngày nay).

Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi xứ Đông, danh thơm lưu mãi

Mạc Đĩnh Chi (1272 – 1346), tự là Tiết Phu, là một danh thần, nhà ngoại giao xuất sắc và là một trong những Trạng nguyên nổi tiếng nhất trong lịch sử khoa cử Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của ông là tấm gương sáng về tinh thần hiếu học, tài năng, đức độ và lòng yêu nước.

Mạc Đĩnh Chi sinh năm Nhâm Thân (1272) tại làng Lũng Động, huyện Chí Linh, lộ Hải Đông (nay thuộc xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương).

Ông xuất thân trong một gia đình nghèo, có truyền thống hiếu học. Tương truyền, ông là hậu duệ đời thứ 7 của Trạng nguyên Mạc Hiển Tích thời nhà Lý.

Sử sách ghi lại ông có ngoại hình không được khôi ngô tuấn tú, thậm chí bị cho là xấu xí. Tuy nhiên, Mạc Đĩnh Chi có tư chất thông minh hơn người, lại vô cùng hiếu học và có nghị lực phi thường. Ông đã vượt lên hoàn cảnh khó khăn để miệt mài đèn sách.

Năm Giáp Thìn, niên hiệu Hưng Long thứ 12 (1304), đời vua Trần Anh Tông, Mạc Đĩnh Chi tham dự kỳ thi Đình và đỗ Trạng nguyên khi mới 33 tuổi. Câu chuyện vua Trần Anh Tông ban đầu có ý chê bai ngoại hình của ông, nhưng sau khi thấy được tài năng qua bài phú "Ngọc tỉnh liên" (Hoa sen trong giếng ngọc), vua đã công nhận và khen ngợi tài năng của ông, cho thấy trí tuệ và khí chất hơn người của Mạc Đĩnh Chi.

Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh chi mất năm Bính Tuất (1346), thọ 75 tuổi.

Sau khi đỗ Trạng nguyên, Mạc Đĩnh Chi được bổ nhiệm làm quan và trải qua nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình nhà Trần, như Thái học sinh hỏa dũng thủ, Tả bộc xạ, Nhập nội hành khiển, Tả phụ dực quốc thượng hầu. Ông nổi tiếng là một vị quan liêm khiết, chính trực, hết lòng vì dân vì nước.

Tượng thờ 3 danh nhân khoa bảng hàng đầu đất Việt là Mạc Hiển Tích, Mạc Kiến Quan và Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi ở đền Long Động (xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương). Ảnh: TTXVN

Mạc Đĩnh Chi đặc biệt nổi bật với tài năng ngoại giao. Ông nhiều lần được cử đi sứ sang nhà Nguyên.

Trong các chuyến đi sứ, ông đã thể hiện trí tuệ uyên bác, khả năng ứng đối mau lẹ, bảo vệ được quốc thể và mang lại lợi ích cho đất nước.

Những giai thoại về tài ứng đối của ông khi đi sứ như việc đối đáp với vua Nguyên, giải quyết các tình huống khó khăn bằng sự thông minh và khéo léo đã trở thành những câu chuyện lưu danh sử sách.

Một trong những giai thoại nổi tiếng nhất là việc ông được vua Nguyên phong là "Lưỡng quốc Trạng nguyên" (Trạng nguyên của cả hai nước) sau khi thể hiện tài năng xuất chúng của mình.

Năm 1308, với tài năng và đạo đức của mình, Mạc Đĩnh Chi nhận được sự tin cậy của triều Trần, lần đầu tiên ông được vua Trần Anh Tông cử đi sứ nhà Nguyên.

Mạc Đĩnh Chi đã không hổ danh là một tân Trạng nguyên của Đại Việt với khí phách kiên cường, tinh thần tự tôn tự hào dân tộc và tài văn thơ, ứng đối mẫn tiệp trước các đại thần của triều Nguyên khiến cho vua quan triều Nguyên rất vị nể và thán phục, phong cho học vị Lưỡng quốc Trạng nguyên và được các sứ thần triều Nguyên ghi chép rất trân trọng vào Bộ chính sử quốc gia.

Năm 1324, Mạc Đĩnh Chi được vua Trần Minh Tông tin tưởng cử đi sứ nhà Nguyên lần thứ hai, điều này chứng tỏ mức độ tin cậy tuyệt đối của vương triều Trần với Mạc Đĩnh Chi, và ông đã hoàn thành xuất sắc trọng trách của một sứ thần.

Đền Long Động, xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương thờ 3 vị danh nhân đất Việt, người họ Mạc là Mạc Hiển Tích, Mạc Kiến Quan và Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi. Ảnh: Báo Hải Dương.

Chính nhờ có sự giao tiếp đắc nghi giúp sức nên trong khoảng hơn một trăm năm ngăn được sự nhòm ngó của ngoại bang, đồng thời tăng thêm thanh danh cho văn hiến nước nhà.

Với vai trò là một Trạng nguyên, một vị quan lớn trong triều, Mạc Đĩnh Chi cũng có những đóng góp cho sự phát triển của văn hóa và giáo dục thời Trần. Ông là tấm gương về sự học và tài năng cho các thế hệ sau noi theo.

Ông được biết đến là người có tính cách thẳng thắn, cương trực nhưng cũng rất khéo léo và tinh tế. Ông luôn đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.

Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi là một nhân vật lịch sử kiệt xuất của Việt Nam. Ông không chỉ nổi tiếng về tài học, đỗ đạt cao mà còn là một nhà chính trị, nhà ngoại giao tài ba, có nhiều đóng góp to lớn cho đất nước dưới thời nhà Trần. Cuộc đời và sự nghiệp của ông là nguồn cảm hứng về tinh thần vượt khó, ý chí học tập và lòng yêu nước sâu sắc.

Sáp nhập tỉnh Hải Dương thành công, TP Hải Phòng có 14 Trạng nguyên, 1 Lưỡng quốc Trạng nguyên

Sáp nhập Hải Dương thành công, Hải Phòng là một trong 34 tỉnh/thành phố mới sau hợp nhất có số lượng lớn người đỗ đạt cao trong các kỳ thi Nho học thời phong kiến, trong đó có tổng số là 14 Trạng nguyên.

Cách đền Long Động (xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương) khoảng 500 m về phía đông là lăng Quan Trạng, nơi an táng Mạc Hiển Tích, Mạc Kiến Quan và Mạc Đĩnh Chi

Số lượng Trạng nguyên Nho học của TP Hải Phòng sau sáp nhập, hợp nhất Hải Dương sẽ thấp hơn số lượng Trạng nguyên của tỉnh Bắc Ninh sau hợp nhất, sáp nhập Bắc Giang.

Tuy nhiên, Hải Phòng mới vẫn là một trong số 34 tỉnh/thành phố sau sáp nhập có số lượng người thi đỗ Trạng nguyên nhiều nhất Việt Nam.

Mạc Đĩnh Chi làm quan dưới 3 triều vua đời Trần: vua Trần Anh Tông, vua Trần Minh Tông và vua Trần Hiến Tông. Tuy làm quan nhưng Mạc Đĩnh Chi có tiếng là liêm khiết. Ông sống giản dị, lạc quan, mang hết tâm lực và trách nhiệm của mình để phục vụ đất nước. Năm 1339, Mạc Đĩnh Chi về trí sĩ được tặng phong tước hầu.

Hiện nay, đền Long Động thuộc xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương thờ Mạc Đĩnh Chi. Căn cứ vào giá trị lịch sử của khu di tích, năm 1992 Nhà nước ra quyết định xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Hàng năm, vào ngày 10 tháng 2 âm lịch các chi tộc họ Mạc từ mọi miền đất nước trở về thôn Long Động thăm đất cũ, bái yết tổ tiên và dự hội với nhân dân địa phương để tưởng nhớ đến vị Lưỡng quốc Trạng nguyên trong lịch sử Việt Nam - Mạc Đĩnh Chi.

Một Nho sinh Hải Phòng thi đỗ Đệ nhất giáp "Tiến sỹ cập đệ nhất danh", tương đương với Trạng nguyên
Dưới triều Lê Thánh Tông, ở làng Ráng, huyện Thủy Đường, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay là thôn Thanh Lãng, xã Quảng Thanh, huyện Thủy Nguyên, TP. Hải Phòng), có một người nối nghiệp Nho gia, am hiểu kinh Phật,chiêm tinh, lí số, đỗ Đệ nhất giáp, mang tên Lê Ích Mộc.
Năm 1502, đời Lê Hiến Tông, triều đình mở hội thi kén người tài, tự tay vua Hiến Tông ra đề thi về đạo trị nước của bậc đế vương. Lê Ích Mộc trình bày một cách mạch lạc, trôi chảy trên 25 trang giấy về niềm khát vọng chấn hưng Phật giáo, hiến nhiều kế sách về đạo trị nước của các bậc đế vương qua thực tế các triều đại. Văn ông ý tứ dồi dào, đầy ký ức, không bỏ sót ý nào.
Khoa thi năm ấy sĩ tử đi ứng thi có mấy mươi ngàn người, triều đình chọn lấy đỗ 61 người có bài thi xuất sắc nhất, trong đó Lê Ích Mộc đỗ Đệ nhất giáp "Tiến sĩ cập đệ nhất danh" (tức Trạng nguyên). Sau gần 30 năm đèn sách, Lê Ích Mộc đã đỗ Trạng nguyên năm ông 44 tuổi.

×