Bàn đạp trong lòng đất

Rạng sáng ngày 31/5/1954, kho bom Phú Thọ, kho vũ khí lớn nhất của quân đội Pháp ở Đông Dương, đã bị xóa sổ hoàn toàn. Đây là chiến công vang dội của các chiến sĩ đặc công biệt động Sài Gòn. Tạp chí "Đại học quân sự ngày nay" của Mỹ, số Tết 1962, từng nhận định: "Đây là một trong các trận đánh lớn làm thay đổi so sánh lực lượng, là một trận đau nhất… cho giới quân sự Pháp…". Tính bất ngờ và sức công phá lớn của trận đánh kho bom Phú Thọ có được là nhờ sự chuẩn bị ém quân của đơn vị đặc công ngay dưới lòng đất, từ địa đạo Phú Thọ Hòa, cách kho bom Phú Thọ chừng 2km.

Địa đạo Phú Thọ Hòa ban đầu chỉ là những hầm cá nhân, đến năm 1947, Chi bộ xã Phú Thọ Hòa đã đề xướng và lãnh đạo việc đào thành công sự ngầm. Cả quá trình đào địa đạo và mọi hoạt động bám trụ, xây dựng cơ sở trong lòng địa đạo được nhân dân che chở, giữ bí mật ngay trong vùng kiểm soát của địch. Đây cũng là điểm khác biệt nếu so sánh địa đạo Phú Thọ Hòa với địa đạo Củ Chi. Anh Lương Hoài Nhơn, hướng dẫn viên của khu Di tích lịch sử quốc gia này giải thích thêm với chúng tôi rằng, địa đạo Phú Thọ Hòa nằm trong khu dân cư, trong khi địa đạo Củ Chi nằm trong vùng tự do đánh phá của địch, không có người dân sinh sống. Cho nên đến hôm nay, trên bề mặt di tích địa đạo Phú Thọ Hòa vẫn còn một số công trình chăn nuôi gia cầm của người dân.

Thật đáng tiếc là thông tin, hình ảnh tư liệu về địa đạo Phú Thọ Hòa còn lại rất ít và những nhân chứng trực tiếp cũng không còn. Từ người tham gia đào địa đạo đến những chiến sĩ đặc công lừng lẫy năm xưa đều đã trở thành người thiên cổ. Người dẫn chúng tôi trở về địa đạo Phú Thọ Hòa là ông Nguyễn Hùng Minh. Dù đã ở tuổi xưa nay hiếm, nhưng ông Minh cũng chỉ là thế hệ con cháu của những người đã trực tiếp đào địa đạo Phú Thọ Hòa năm 1947.

Người cha của ông Nguyễn Hùng Minh - Cụ Tám Lự là một trong những đảng viên đầu tiên của Chi bộ Phú Thọ Hòa. Chân dung cụ Tám Lự và 13 thành viên của tổ đào địa đạo năm nào được treo trang trọng trong nhà trưng bày của Di tích này. Năm đó, ông Minh mới lên 7 tuổi, những câu chuyện về địa đạo, ông chỉ được biết đến qua lời kể của cha mình. "Cha tôi nói rằng, sau khi đào được cái địa đạo này mới rút ra kinh nghiệm để đào địa đạo Củ Chi. Lúc đó giặc Pháp vẫn kiểm soát vùng này. Vì thế, công việc đào địa đạo chỉ có thể làm về đêm khuya. Lúc đầu thì chọn hai điểm đào hai cái giếng giả, rồi ban đêm, các cụ xuống giếng đào các đường hầm nối với nhau. Chỉ bằng những chiếc cuốc thô sơ, một người ngồi sau cầm đèn rọi để người phía trước đào theo hướng đổ bóng, chỉ bằng cách ấy mà hai hướng nối thẳng đến nhau. Không chỉ có một đường địa đạo, mà còn có những ngách ngang cho phép thoát hiểm trong trường hợp địa đạo bị lộ" - Ông Minh không giấu được tự hào khi nói về công trình địa đạo đầy sáng tạo mà cha ông đã góp công xây dựng.

Hiện, một phần đất hương hỏa của gia đình ông Nguyễn Hùng Minh  được quy hoạch thuộc khuôn viên di tích địa đạo. Trong kháng chiến chống Pháp, địa đạo Phú Thọ Hòa chỉ dài khoảng 2km theo đường chim bay, nhưng hệ thống ngầm dưới mặt đất trải dài gần 10km, bắt đầu từ ấp Lộc Hòa kéo dài lên ấp Bình Long, Bình Đông qua Bình Hưng Hòa đến Gò Đậu…

Trên mặt đất được đào thêm hầm chiến đấu lộ thiên, giao thông hào, trồng thêm tre, dứa dọc theo bờ tạo thành địa hình địa vật chiến đấu liên xã Phú Thọ Hòa - Bình Hưng Hòa - Tân Sơn Nhì, để bảo vệ làng xã chống quân thực dân Pháp xâm lược. Khu di tích địa đạo Phú Thọ Hòa ngày nay thực tế là công trình được phục dựng vào năm 1985, nằm trên đường Phú Thọ Hòa, quận Tân Phú.

Trong kháng chiến chống Mỹ, các đơn vị biệt động thành và du kích Phú Thọ Hòa tiếp tục bám địa đạo, tổ chức những đợt phản công uy hiếp kẻ thù. Tháng 4/1966, bọn tề làng Phú Thọ Hòa đã phá hủy một số đoạn của địa đạo. Những năm sau đó, tuy không còn sử dụng địa đạo này, nhưng phong trào cách mạng ở Phú Thọ Hòa vẫn được duy trì cho đến ngày giải phóng. Nhiều người con của cách mạng ra đi mãi mãi từ nơi này. Chỉ tính riêng ở phường Phú Thọ Hòa, trong hai cuộc kháng chiến đã có trên 500 liệt sĩ, hơn 20 thương binh, gần 250 gia đình có công với cách mạng và 22 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng.

×