Nhiều phát hiện quan trọng khi khai quật di tích Đại Cung Môn ở Huế bị phá hủy từ năm 1947

Ngày 23/4, Bảo tàng Lịch sử quốc gia và Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã có báo cáo sơ bộ kết quả sau hơn một tháng khai quật khảo cổ tại di tích Đại Cung Môn (Đại Nội Huế).

Ông Nguyễn Ngọc Chất - Phó trưởng phòng Nghiên cứu - sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết: Đoàn khảo cổ của Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã mở 6 hố khai quật và 8 hố kiểm tra trên tổng diện tích hơn 60m2 nhằm xác định rõ quy mô, cấu trúc và kết cấu nguyên gốc của nền móng kiến trúc Đại Cung Môn.

Dựa trên những dấu vết trong các hố khai quật và kiểm tra, đoàn khảo cổ đã xác định rõ cấu trúc mặt bằng nền móng Đại Cung Môn. Cụ thể, di tích Đại Cung Môn nằm theo chiều đông bắc - tây nam, có hướng đông nam, thẳng trục dũng đạo từ Ngọ Môn đến điện Kiến Trung. Đại Cung Môn nằm cách móng điện Thái Hòa 18,05m và cách móng điện Cần Chánh là 32,11m, tính từ mép chân đá.

Dấu vết còn lại của nền móng kiến trúc Đại Cung Môn gồm: Bó nền phía tây bắc, một phần bó nền phía đông nam, bó nền phía tây nam và một phần của bó nền phía đông bắc.

Bên cạnh đó, qua khai quật khảo cổ còn phát hiện dấu tích 5 dấu vết trụ móng gia cố đỡ chân cột bằng gạch vồ còn nguyên vị trí và 4 dấu vết còn lại của một phần trụ móng gia cố đỡ chân cột.

Phía đông nam (phía trước) của nền móng kiến trúc Đại Cung Môn còn dấu vết móng bậc bên phải. Dấu vết móng bậc chính giữa và bên trái đã bị phá hủy hoàn toàn. Phía tây bắc (phía sau) còn rõ dấu tích của 3 móng bậc cấp chính giữa và bên trái, bên phải.

Những dấu vết còn lại của hệ thống các móng bó nền và trụ móng gia cố đỡ chân cột, cho phép xác định kiến trúc Đại Cung môn có mặt bằng hình chữ nhật, dài 23,72m, rộng 12,48m. Cấu trúc Đại Cung Môn có 5 gian đúng với ghi chép của sử liệu với 6 hàng cột.

Chiều rộng gian chính giữa 4,80m, chiều rộng trung bình của 4 gian đăng đối hai bên là 4,30m. Vì kèo của kiến trúc gồm 4 hàng cột, khoảng cách giữa hai cột cái trong một hàng là 4,92m, khoảng cách giữa các cột quân và cột cái là 3,30m.

Quá trình khai quật, đơn vị chuyên môn cũng đã thu thập được 402 mảnh hiện vật, gồm các hiện vật kiến trúc (đá, đất nung), hiện vật đồ gốm men từ thế kỉ 16 đến đầu thế kỷ 20, đồ sành có niên đại trong khoảng từ thế kỷ 17 - 18 đến thế kỷ 19 - 20, kim loại thế kỷ 20.

Theo ông Nguyễn Ngọc Chất, kết quả nghiên cứu và diễn biến địa tầng, những vết tích nền móng kiến trúc xuất lộ trong đợt khai quật khảo cổ này cho thấy Đại Cung Môn là công trình kiến trúc bị phá hủy nghiêm trọng nhất so với các công trình kiến trúc trong Hoàng Thành Huế mà đơn vị có dịp nghiên cứu, khai quật.

Theo kết luận bước đầu của đoàn khảo cổ, Đại Cung Môn nằm trùm lên toàn bộ dấu vết của hai cửa Tả Túc, Hữu Túc và một phần nền móng phía sau của điện Thái Hòa thời Gia Long (giai đoạn từ năm 1804 - 1833).

Đường dũng đạo dưới thời Minh Mạng (năm 1833) chạy thẳng xuyên suốt từ sân phía sau điện Thái Hòa qua gian giữa của Đại Cung Môn đến sân phía trước của điện Cần Chánh. Căn cứ chiều rộng của đường dũng đạo, cho phép xác định chiều rộng của cửa gian chính giữa Đại Cung Môn là 3,54m.

Quan sát diễn biến địa tầng cho thấy nền móng kiến trúc Đại Cung Môn hiện chỉ còn 2 lớp kiến trúc rõ rệt. Lớp thứ nhất có niên đại sớm nhất, được xác định là lớp khởi dựng vào giai đoạn Gia Long, dấu vết còn lại là nền móng cửa Tả Túc và Hữu Túc.

Lớp thứ hai là lớp kiến trúc Đại Cung Môn giai đoạn khởi dựng vào thời Minh Mạng năm 1833. Các lớp nền độn cao sau đó mà chúng ta có thể quan sát được qua ảnh tư liệu đều đã bị triệt phá.

Kết quả khai quật cũng xác định được cốt nền nguyên thủy của công trình xây dựng vào năm 1833 thời Minh Mạng. Nhưng qua các giai đoạn tu sửa, cốt nền đó đã được nâng cao lên khoảng 0,30 - 0,32m, đồng thời cốt nền sân ở phía trước và sau của công trình cũng đã được nâng cao.

Từ việc nghiên cứu, quan sát, đối sánh và bóc tách dựa trên cấu trúc địa tầng, cho phép khẳng định toàn bộ cấu trúc, quy mô mặt bằng nền móng kiến trúc Đại Cung Môn từ khi xây dựng cho đến khi bị phá hủy, tuy đã qua nhiều lần tu sửa, vẫn không hề thay đổi.

Sau khai quật khảo cổ học, di tích Đại Cung Môn được đầu tư gần 65 tỷ đồng để phục hồi

Ông Nguyễn Ngọc Chất nhận định, Đại Cung Môn là công trình kiến trúc có vị trí và vai trò quan trọng, là nơi tách biệt giữa khu vực Hoàng Thành và Tử Cấm Thành Huế. Việc tiến hành thiết kế, phục hồi lại di tích Đại Cung Môn là hoàn toàn khả thi.

Đại Cung Môn là cửa chính của Tử Cấm Thành và là công trình mang nhiều giá trị văn hóa, lịch sử, nghệ thuật đối với khu vực Tử Cấm Thành nói riêng và Quần thể di tích cố đô Huế nói chung.

Đại Cung Môn được xây dựng vào năm 1833 dưới thời vua Minh Mạng, gồm 5 gian nhưng không xây chái, trổ 3 cửa, trong đó cửa chính giữa dành riêng cho nhà vua. Mặt trước Đại Cung Môn hướng ra điện Thái Hòa được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ. Mặt sau Đại Cung Môn là sân bái mạng có đặt hai chiếc vạc đồng. Đối diện Đại Cung Môn qua sân bái mạng là điện Cần Chánh. Năm 1947, Đại Cung Môn bị phá hủy hoàn toàn, hiện chỉ còn lại nền móng.

Vào tháng 11/2024, HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP.Huế) ban hành nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư dự án Phục hồi di tích Đại Cung Môn. Việc thực hiện tu bổ, phục hồi di tích Đại Cung Môn có vai trò quan trọng và ý nghĩa lớn trong quá trình phục hồi đầy đủ diện mạo kiến trúc quần thể di tích Đại Nội Huế, đem lại hiệu quả cao trong việc khai thác dịch vụ du lịch, học tập và nghiên cứu.

Dự án có tổng mức đầu tư dự kiến 64.672 triệu đồng từ nguồn ngân sách tỉnh, thực hiện trong thời gian 4 năm.

×