Ngay sau sự kiện 30/4/1975, chính quyền thành phố (Ủy ban Quân quản Sài Gòn) xác định phải nhanh chóng có ngay một tờ báo của phụ nữ.

Tờ báo phụ nữ đầu tiên sau 30/4

Việc thành lập tờ báo được giao cho hai vị lãnh đạo Hội Phụ nữ Giải phóng của thành phố thời kỳ này thực hiện, đó là bà Đỗ Duy Liên (thành viên Phái đoàn Cộng hòa miền Nam Việt Nam dự Hội nghị Paris, sau này trở thành nữ phó chủ tịch đầu tiên của UBND TP.HCM) và bà Bùi Thị Nga (vợ của ông Huỳnh Tấn Phát).

Bà Đỗ Duy Liên đến gặp một người quen là ông Nguyễn Văn An, một chủ hãng kinh doanh thân cách mạng nhờ trợ giúp: “Anh làm sao giúp để tờ báo ra đời vào đúng ngày 19/5, kỷ niệm sinh nhật Bác Hồ. Tụi tôi có giấy phép ra báo rồi nhưng không có đồng nào”. Chỉ trong không đầy một tuần, ông An thuyết phục vợ bán gấp 10 cây vàng của gia đình để giúp báo làm vốn ra báo. Ông An cùng bà Duy Liên lên Hóc Môn tìm nguồn mua giấy rồi đi kiếm nhà in đặt vấn đề in báo sao cho kịp đúng ngày 19/5/1975.

Căn biệt thự 188 Lý Chính Thắng của một ông trí thức giàu có ra nước ngoài trong sự kiện 30/4, ủy quyền cho một người bạn ở Sài Gòn trông giúp. Người này giao lại cho chính quyền thành phố “để làm việc có ích cho dân”. Nhờ đó, Báo Phụ Nữ Sài Gòn xin được căn nhà này làm trụ sở tòa soạn, xin luôn được chiếc xe hơi La Dalat của ông chủ nhà để lại dùng chở báo từ nhà in về và đi giao báo.

Ngày 19/5/1975, tờ báo xuất bản số đầu tiên. Lúc đầu bà Duy Liên phụ trách tờ báo về mặt Đảng, bà Bùi Thị Nga làm chủ nhiệm, bà Vân Trang (một nhân sĩ Sài Gòn) làm chủ bút trong những tháng đầu tiên.

Khoảng cuối năm 1975, Ban lãnh đạo Hội Phụ nữ thành phố bổ nhiệm bà Nguyễn Ngọc Nga (Phương Điền) làm tổng biên tập, phụ trách toàn diện tờ báo. Bà Phương Điền trở thành tổng biên tập đầu tiên của Báo Phụ Nữ Sài Gòn. Năm 1981, Phụ Nữ Sài Gòn đổi tên thành Phụ Nữ TP.HCM.

Một lớp cán bộ báo chí trẻ được những người lãnh đạo báo dìu dắt, trong đó có Nguyễn Thế Thanh.

“Dì Phương Điền nói tôi hãy đi tìm ông Ngô Công Đức (chủ nhiệm) và ông Hồ Ngọc Nhuận (chủ bút) là hai người đứng đầu Báo Tin Sáng - tờ báo tư nhân ra hàng ngày duy nhất được hoạt động sau ngày 30/4/1975 - học cách tổ chức tòa soạn. Sau này tôi mới hiểu, dì muốn tôi nhìn báo chí như một hệ thống: không chỉ viết hay mà còn phải biết quản lý cả dây chuyền làm báo” - nhà báo Nguyễn Thế Thanh kể.

Những ngày đầu, báo tự thu, tự chi, không xin ngân sách, không quảng cáo. Tiền thu từ bán báo đủ trả nhuận bút, công in. Cán bộ, phóng viên “sống được từ nghề làm báo”.

Phụ Nữ không ngại điều tra tiêu cực

Từ đầu những năm 1980, Báo Phụ Nữ TP.HCM chuyển mình mạnh mẽ. Không chỉ là tờ báo “dành cho chị em”, tờ báo bắt đầu đeo bám những vụ việc gai góc trong xã hội, tham gia vào dòng chảy “đổi mới hay là chết”.

Phóng viên điều tra tiêu cực là chuyện rất khó. Dù nắm đủ 10 phần hồ sơ cũng chỉ dám viết ra 2-3 phần để còn đối phó phản ứng. Nhưng biết rồi mà không viết thì mình cũng sai

Một vụ nổi bật là điều tra tiêu cực ở công ty in Liksin - đối tác in báo. Phóng viên Lý Tiến Dũng phụ trách nhóm điều tra, bài viết hoàn tất với chứng cứ đầy đủ. Trước giờ in, lãnh đạo Liksin đến gặp ban biên tập, đề nghị hoãn đăng vì “chưa có kết luận thanh tra”, thậm chí ngỏ ý “chia sẻ chi phí” nếu hoãn bài.

Ban Biên tập cứng rắn: “Biết rõ cái sai mà không nói đúng lúc cũng là vi phạm đạo đức nghề báo”. Báo vẫn in đúng thời hạn. Sáng hôm sau, báo ra đúng giờ. Kết luận thanh tra sau đó xác nhận nội dung báo đăng là chính xác.

Giữa thập niên 1990, Phụ Nữ TP.HCM tiếp tục gây tiếng vang với bài Ba bài báo 21 triệu đồng, vạch rõ việc một nhóm phóng viên tờ báo bạn vòi tiền doanh nghiệp để ngưng loạt bài điều tra. Bài đăng đúng ngày 21/6 như một thông điệp: báo không được tiêu cực nếu muốn chống tiêu cực.

Dù đầy đủ bằng chứng, bài báo gây tranh cãi lớn. Hai tờ báo “đụng độ”, có cả đơn khiếu nại gửi Ủy ban Pháp luật Quốc hội. Cuối cùng, Ban Tuyên giáo Thành ủy và Ủy ban Pháp luật xác nhận Báo Phụ Nữ TP.HCM đúng. “Tôi từng nghĩ rất lâu về vụ việc này. Báo mình có sai không? Vì sao mình không còn nói chuyện được với những người từng rất quý nhau trong làng báo? Gần 30 năm rồi, vẫn chưa hết trăn trở” - nhà báo Nguyễn Thế Thanh nói.

Báo Phụ Nữ TP.HCM từng vận động hội viên mua bằng tiền túi. Thành Hội đưa chỉ tiêu phát hành vào nội dung thi đua, khiến các quận huyện đăng ký mua rầm rộ, số lượng báo phát hành tăng mạnh. Tuy nhiên, khi quyết toán, số nợ từ các đơn vị Hội quá lớn, chiếm hơn một phần ba doanh thu. Không thể kéo dài tình trạng này, năm 1987, bà Thế Thanh - khi đó là Tổng biên tập và Ủy viên Thường vụ Thành Hội - đề nghị bỏ chỉ tiêu phát hành báo khỏi tiêu chí thi đua. Từ đó, các cấp Hội mua báo như đại lý, có khả năng thì mua và phải thanh toán đầy đủ.

Tất nhiên, tờ báo luôn phải cải tiến nội dung, hình thức để giữ độc giả thật sự.

Từ năm 1982, Phụ nữ TP.HCM là tờ báo đầu tiên ở TP.HCM cho ra đời các phụ san Hãy nuôi dưỡng tình yêu, Hôn nhân và gia đình, Bạn gái trẻ, tạo ra những “cơn sốt” với số lượng phát hành có thể xem là hiện tượng mang tính đột phá trong làng báo TP.HCM lúc bấy giờ. Đặt vào hệ quy chiếu thời gian đó, khi mọi kênh thông tin đều hạn chế, đời sống của một bộ phận xã hội đã được cải thiện tốt hơn thì việc ra các phụ san này vừa đáp ứng nhu cầu ngày càng nhiều hơn, rộng hơn của phụ nữ các độ tuổi, vừa có tính giáo dục thiết thực. Ví dụ với những bạn gái mới bước vào tuổi thanh niên, việc giữ gìn cơ thể và dung nhan thế nào, ứng xử với bạn khác giới thế nào là phù hợp, nhận thức về tình yêu, hôn nhân ra sao... là những điều rất quan trọng.

Một chiếc vòng đá - lời dặn của ông Hữu Thọ

“Tôi từng bị cơ quan chủ quản của báo là Hội Liên hiệp Phụ Nữ TP.HCM phê bình khá nặng nề vì báo đăng cách hành xử sai của một cán bộ hội. Ý của các chị lãnh đạo Hội lúc đó là dù thế nào thì báo của Hội cũng cần có ứng xử khác đối với cán bộ Hội, thay vì đưa lên báo chỉ cần góp ý nội bộ. Khi trao đổi, tôi chỉ biết nói một cách vừa thực tâm vừa có chút bất mãn rằng chủ trương chung trong chống tiêu cực là không có vùng cấm, dù người sai phạm là ai thì báo vẫn phải viết, nếu không như vậy thì không công bằng với các đối tượng khác” - nhà báo Nguyễn Thế Thanh chia sẻ.

Các tổng biên tập Phụ Nữ TP.HCM đều là phụ nữ, tất nhiên, do đặc thù tờ báo. Thậm chí, các thế hệ phó tổng biên tập của báo cũng đều là phụ nữ (sau năm 1996 duy nhất một nam giới làm Phó Tổng biên tập là ông Đoàn Minh Phong). Nhưng tờ báo vẫn chịu khó đeo bám các vấn đề gai góc trong đời sống là vì, các chị em khi làm báo cũng quyết liệt chẳng kém các đấng mày râu. Và cũng là vì báo chiêu mộ được nhiều cây bút cương trực, sắc sảo như Lý Tiến Dũng, Mai Bá Kiếm, Bùi Nguyễn Trường Kiên, Lê Minh Quốc...

Nhà báo Thế Thanh kể, một lần ông Hữu Thọ – lúc đó là Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương – đến thăm tòa soạn. Khi ra về, ông rút trong túi ra một chiếc vòng tay bằng đá, đưa cho bà và nói: “Tôi đi công tác về, có cái vòng tay tặng cô. Nếu tôi mà có cái vòng kim cô để cô đeo trên đầu thì tôi cũng tặng cô rồi. Cô hãy xem cái vòng tay này như là vòng kim cô để luôn tự nhắc mình: làm báo phải biết sợ!”. Bà ngạc nhiên, hỏi lại: “Sợ gì vậy anh?”. Ông Hữu Thọ chỉ cười: “Hôm nay không có thời gian để tranh luận sợ gì với cô. Tôi chỉ nói: phải biết sợ, thế thôi!”. Cũng theo lời kể của nhà báo Thế Thanh, sau đó bà không có cơ hội nào sau đó để trò chuyện tiếp với ông Hữu Thọ về chữ “sợ” ấy, nhưng bà vẫn thường tự nhủ: mình chỉ nên sợ sự thật, sợ lẽ phải. Nếu còn e ngại đủ điều, thì không thể làm đúng bổn phận người làm báo, người lãnh đạo một tờ báo được.

Thực tế, Phụ Nữ TP.HCM từng đạt lượng phát hành 150.000 bản/kỳ. Báo chọn cách dấn thân vào những đề tài gai góc, với đội ngũ làm nghề không chỉ “biết viết” mà còn “biết không sợ”, “biết sợ đúng lúc”.

“Báo chí là một trong những kênh thông tin được người dân tin cậy gửi gắm tâm tư, nguyện vọng trong khuôn khổ pháp luật. Người dân muốn báo chí nói sự thật để bảo vệ cuộc sống của họ những khi bị đối xử trái pháp luật, thiếu công bằng. Không thực thi được trách nhiệm đó là phụ niềm tin của người dân vào báo chí”, nhà báo Nguyễn Thế Thanh tâm sự.

Gia nhập Báo Phụ Nữ Sài Gòn tháng 10/1975, năm 1982, nhà báo Nguyễn Thế Thanh được bổ nhiệm làm Phó Tổng Biên tập. Năm 1987-1996, bà làm Tổng Biên tập Báo Phụ Nữ TP.HCM; năm 1996-2001: Làm Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ TP.HCM. Từ năm 2001-2008: bà Nguyễn Thế Thanh giữ chức Phó Giám đốc Sở Văn hóa-Thông tin TP.HCM cho đến khi nghỉ hưu, cuối năm 2008.

×