Đầu năm 2025, khi cải tạo ao cá ở khu phố Công Hà, ông Nguyễn Văn Chiến - sống tại phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh - thuê máy xúc đào sâu thì bất ngờ lộ ra hai chiếc thuyền cổ.

Thuyền hai đáy độc đáo với cả thế giới

Cách đây một năm, ông Nguyễn Văn Chiến từng nuôi một lứa cá trên khu đất rộng khoảng 360 m2 này nhưng do hao tốn nước nên quyết định cải tạo.

Theo ông Chiến, khi máy xúc đào sâu xuống lòng ao, đất và cát hòa vào nhau nên không phát hiện dấu hiệu khác lạ.

Tuy nhiên sau vài ngày, cát khô dần, bất ngờ lộ ra 2 chiếc thuyền lạ có vẻ từ xa xưa, ông Chiến liền báo cáo chính quyền địa phương.

Từ thông tin ông Chiến cung cấp, đầu tháng 3-2025, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) tỉnh Bắc Ninh đã phối hợp Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức khai quật dấu tích thuyền cổ tại khu phố Công Hà.

Quá trình khai quật thuyền cổ được tiến hành từ ngày 3-3 đến 3-4-2025 do TS Phạm Văn Triệu, Phó trưởng Phòng Khảo cổ học Lịch sử, Viện Khảo cổ học, chủ trì.

Vị trí xuất lộ dấu tích thuyền cổ nằm trên dòng sông Dâu, là một nhánh của sông Thiên Đức (nay là sông Đuống), chảy sát với bờ thành phía Tây của thành Luy Lâu.

Hai chiếc thuyền cổ được phát hiện tại phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh khi ông Chiến, một nông dân địa phương đang tổ chức đào ao. (Ảnh: KHOA ĐÀO)

Địa điểm này chỉ cách thành Luy Lâu khoảng 1 km, cách chùa Dâu khoảng 600 m về phía Đông Bắc và khá gần chùa Tổ (thờ Phật Mẫu Man Nương). Sau khoảng 20 ngày, 2 chiếc thuyền cổ đã được khai quật xong phần lòng thuyền. Mới đây, Sở VH-TT-DL Bắc Ninh đã phối hợp Viện Khảo cổ học tổ chức hội thảo đầu bờ đánh giá sơ bộ kết quả khai quật thuyền cổ.

Theo TS Phạm Văn Triệu, thuyền cổ phát hiện có kích thước chiều dài 16,2 m, rộng 2,25 m, sâu khoảng 2,15 m, chia thành 6 khoang, đáy độc mộc, trên ghép ván bằng mộng và chốt gỗ.

Hai lòng thuyền được kết nối chắc chắn với nhau ở phần mũi. Kết cấu thuyền rất đặc biệt với liên kết kiên cố, kỹ thuật ghép mộng trình độ cao, toàn bộ đinh đóng thuyền bằng gỗ, hoàn toàn không có sự tham gia của kim loại.

Quan sát thực tế, nhiều người cho rằng loại gỗ đóng thuyền là gỗ táu mật. Hiện chưa xác định chính xác niên đại vì còn chờ kết quả phân tích mẫu carbon - C14 (sau khoảng 20-25 ngày) và các nghiên cứu liên quan.

Mặc dù chưa có kết luận chính thức, song qua nghiên cứu hiện trường và đối chiếu so sánh nhiều nguồn tư liệu, các nhà khoa học đánh giá đây có thể là 1 thuyền 2 đáy (còn gọi thuyền hai lòng hay thuyền song thân), kết cấu thuyền cực kỳ độc đáo không chỉ phạm vi trong nước mà với cả thế giới.

"Đây là một phát hiện rất có giá trị bởi tính độc đáo của hiện vật. Đây là lần đầu tiên các nhà khảo cổ ở Việt Nam thấy liên kết kiên cố giữa hai con thuyền như thế này" - TS Phạm Văn Triệu cho hay.

Mời chuyên gia nước ngoài nghiên cứu

Trong khi đó, PGS-TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ Việt Nam, nhận định đây là con thuyền "xưa nay chưa từng thấy" ở Việt Nam trên nhiều phương diện, từ vật liệu, kỹ thuật, cách đóng tàu cho đến cấu trúc…

"Cần phải tiếp tục nghiên cứu sâu, toàn diện và mở rộng để đánh giá thật sâu sắc, nhận diện giá trị của nó, đồng thời đưa ra giải pháp bảo tồn.

Ngoài ra, cũng cần thông tin rộng rãi để các chuyên gia nước ngoài có thể cùng tham gia nghiên cứu, biết được giá trị của lịch sử văn hóa Việt Nam nói chung và lịch sử văn hóa Bắc Ninh nói riêng" - PGS-TS Tống Trung Tín cho hay.

PGS-TS Bùi Minh Trí, Phòng Khảo cổ học dưới nước (Viện Khảo cổ học), cho rằng đây là phát hiện mang ý nghĩa quan trọng về kết nối sông Dâu với biển và kinh thành Thăng Long trong hệ thống dòng chảy sông cổ có từ ngày xưa.

Theo PGS Bùi Minh Trí, qua quá trình làm việc và nghiên cứu nhiều tài liệu của quốc tế có thể khẳng định đây là loại hình thuyền rất điển hình, mang tính quốc tế, ảnh hưởng từ khu vực châu Á - Thái Bình Dương, không phải Đông Nam Á.

Theo các chuyên gia, con thuyền này không thể sớm hơn niên đại thế kỷ X và không muộn hơn thế kỷ XV. Với đinh bằng gỗ, kết nối ván bằng móc và thanh gỗ bằng nhau có thể vào thời nhà Lý và là thuyền của Việt Nam.

Bài toán bảo tồn

Dự kiến khoảng giữa tháng 4 sẽ có kết quả giám định niên đại C14 của thuyền cổ ở Bắc Ninh. Vấn đề đặt ra cho các nhà khảo cổ hiện nay là giải pháp bảo tồn hai con thuyền cổ.

TS Phạm Văn Triệu, người chủ trì công tác khai quật, cho rằng do thuyền ngâm trong nước quá lâu nên gỗ rất mềm, nếu tháo rời từng bộ phận để vận chuyển thì không giữ được hiện trạng.

Cũng chung quan điểm này, TS Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, nhận định nếu tháo dỡ các bộ phận, di chuyển 2 chiếc thuyền về bảo tàng thì khó giữ được hiện trạng và hình dáng ban đầu.

PGS Bùi Minh Trí, người từng được đào tạo về chuyên ngành bảo tồn ở Nhật Bản, cho biết bảo tồn gỗ khó nhất thế giới.

Chuyên gia này đề xuất hai phương án bảo tồn thuyền. Một là lấp lại khu vực khảo cổ, đóng lại di tích để bảo tồn nguyên trạng dưới lòng đất, khoanh lại khu vực này và đưa hình ảnh 3D tái hiện về di tích để phục vụ du khách, người dân.

Việc sử dụng công nghệ 3D quét toàn bộ con thuyền giúp đưa ra những phân tích, so sánh, dữ liệu hóa, mở rộng nghiên cứu... cũng như đưa thông tin này ra quốc tế để có thể nhận được sự hỗ trợ về chuyên môn và kỹ thuật.

Thứ hai, bảo tồn tại chỗ không lấp, xây dựng thành bể và có nước để bảo tồn, du khách có thể đến xem trực tiếp. Giải pháp này sẽ tốn kinh phí nhưng mang lại hiệu quả bền vững và lâu dài.

PGS-TS Hà Văn Cẩn, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khảo cổ học, cho rằng công tác di dời rất khó khăn, đề nghị bảo tồn tại chỗ, kiến nghị lấp bảo tồn. Sau khi có quy hoạch, sẽ lập dự án để xây nhà bảo quản, nhà di tích, khai quật lại...

Đồng thời, đề nghị tiếp tục triển khai nghiên cứu cấu trúc của thuyền, đánh giá vai trò di sản... để từ đó có giải pháp, phương án bảo tồn cụ thể với di sản.

Theo PGS-TS Hà Văn Cẩn, Viện Khảo cổ học sẽ có kiến nghị chính thức gửi Sở VH-TT-DL Bắc Ninh để tham mưu cho UBND tỉnh thực hiện các bước tiếp theo.

×