Dự án "Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động của hóa chất nông nghiệp và đốt lộ thiên đối với biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học ở Việt Nam", được được thiết kế và triển khai từ năm 2022. Dự án thông qua nỗ lực hợp tác, giữa Liên minh Toàn cầu về Sức khỏe và Ô nhiễm (GAHP), với các bên liên quan và được tài trợ bởi Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn Vương quốc Anh (DEFRA).

Nông dân sống khỏe nhờ nông nghiệp xanh

Tại tỉnh Đắk Nông, nhiều nông dân của Hợp tác xã (HTX) dịch vụ nông nghiệp Đoàn Kết, đang áp dụng mô hình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) được GAHP phối hợp với Liên minh Rừng mưa (Rainforest Alliance - RA) triển khai. Mô hình đang mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nông dân, tăng thêm độ màu mở của đất cho các vườn chè, cà phê, hồ tiêu.

Ông Lưu Như Bình, Giám đốc HTX Đoàn Kết chia sẻ: Nhờ áp dụng các quy trình canh tác xanh, giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt cỏ và trừ sâu. Nên cà phê và hồ tiêu của bà con nông dân có chất lượng tốt hơn, bán ra với giá cao hơn thị trường khoảng 4.000 đồng/kg. Dù giá cao hơn, nhưng sản phẩm của bà con vẫn dễ bán, vì chất lượng vượt trội.

"Việc áp mô hình tận dụng phụ phẩm làm phân bón hữu cơ, không hóa chất nông nghiệp, giúp tăng thu nhập cho nông dân vùng nông thôn. Mặt khác, cây trồng duy trì năng suất ổn định. Bên cạnh đó, các phương pháp hữu cơ và sinh học không chỉ cải tạo đất đai, bảo vệ đa dạng sinh học, mà còn góp phần nâng cao sức khỏe cho người nông dân" - ông Bính hồ hởi khoe thành quả gần 3 năm qua.

HTX Đoàn Kết có 65 thành viên, trồng 150ha hồ tiêu, 250ha cà phê; trong có trên 100ha cà phê đạt tiêu chuẩn 4C với năng suất trên 4 tấn/ha. Sản phẩm cà phê bột của HTX đạt tiêu chuẩn OCOP hạng 3 sao (OCOP cấp tỉnh). Trong nhiều năm qua, HTX Đoàn Kết đã trở thành đơn vị chuyên cung cấp nguyên liệu cà phê nhân xô, cà phê, hồ tiêu chất lượng cao cho nhiều thị trường như TP. Hồ Chí Minh, Long An, Đắk Lắk, Đắk Nông…

Ông Nguyễn Đình Công - nông dân tại thôn 9, xã Nam Bình, huyện Đắk Song, có 2ha cà phê, 1ha hồ tiêu. Sản lượng hàng năm khoảng 6 tấn cà phê, 4 tấn hồ tiêu. Sản xuất với diện tích lớn những năm trước gia đình có sử dụng một số hóa chất để phòng trừ cỏ dại. Nhưng 3 năm nay, gia đình đã không còn sử dụng thuốc diệt cỏ vì nhận thức được những tác hại đối với môi trường đất, nước và chính sức khỏe bản thân.

Ông Công khẳng định: "Không dùng thuốc diệt cỏ, tính ra chi phí nhân công, lao động của mình sẽ cao hơn. Bởi trung bình mỗi ha mỗi năm phải cắt, xạc cỏ từ 3 lần trở lên, chi phí chừng 20 triệu đồng".

Nhưng bù lại không dùng thuốc diệt cỏ, vườn hồ tiêu, cà phê có được hệ sinh thái an toàn hơn, cây trồng khỏe, thảm thực vật bảo vệ đa dạng, đất đai tơi xốp. Góp phần nâng cao sức khỏe cây trồng để chống lại các loại dịch bệnh, sức khỏe của mọi người cũng được bảo vệ.

Chưa kể, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, còn giảm thiểu được lượng rác thải nguy hại, góp phần bảo vệ môi trường nông nghiệp bền vững.

Tại tỉnh An Giang, việc trồng lúa chất lượng cũng đang trở thành xu hướng mới. Nông dân nơi đây đang từng bước phá vỡ lời nguyền "làm lúa không giàu", nhờ vào mô hình "3 thu": thu lương thực (tăng năng suất), thu tiền (tăng lợi nhuận), và thu tác động tích cực cho môi trường (giảm phát thải).

Không chỉ "lên đời" nhờ trồng lúa chất lượng cao, nông dân An Giang còn tận dụng tối đa các phụ phẩm nông nghiệp như: rơm rạ, trấu… để xây dựng các mô hình canh tác tuần hoàn.

Ông Trần Thanh Tuyền là nông dân gốc hàng chục năm nay ở xã Vĩnh Thành, huyện Châu Thành. Ông Thành cho biết, thay vì đốt bỏ rơm ra như bao năm, thì gần đây, ông nghe lời cán bộ khuyến nông. Ông làm 6 nhà kính trên đất trống để trồng nấm (mỗi nhà kính rộng 20m2).

Sau mỗi vụ lúa, thu hoạch xong, còn lại rơm, ông Tuyền gom rơm về trồng nấm. Nhờ trồng nấm, ông thu thêm lợi nhuận 2 triệu đồng.

Tương tự, ông Nguyễn Thanh Hà, nông dân tại huyện Châu Thành, từng đốt rơm rạ sau mỗi vụ mùa. Tuy nhiên, sau khi tham gia lớp khuyến nông, ông đã tận dụng rơm rạ để trồng nấm rơm trong nhà kính.

Với số vốn 400 triệu đồng, bao gồm một phần hỗ trợ, ông xây dựng 8 nhà kính, mỗi nhà rộng 24 m². Mỗi tháng, ông thu hoạch khoảng 70kg nấm rơm, bán với giá 100.000 đồng/kg, thu lợi nhuận 3 triệu đồng từ mỗi nhà kính. Tổng thu nhập từ toàn hệ thống đạt khoảng 24 triệu đồng/tháng.

"Ban đầu việc đưa sản phẩm ra thị trường gặp nhiều khó khăn, nhưng nhờ chất lượng nấm sạch, ngon, ngày càng nhiều khách hàng tìm đến. Hiện tại, tôi không chỉ bán tại các chợ mà còn có đầu mối đặt hàng ổn định" - ông Hà chia sẻ.

Không dừng lại ở đó, ông Hà phát triển mô hình sản xuất tuần hoàn, sử dụng rơm mục và phế phẩm từ nấm, được dùng để nuôi trùn quế, tạo phân hữu cơ bón cho rau màu. Mô hình này không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho gia đình ông Hà, mà còn góp phần bảo vệ môi trường, cải tạo đất và giảm chi phí sản xuất.

Cầu nối giữa khoa học với thực tiễn

Những thay đổi tích cực trong đời sống nông dân tại Đắk Nông và An Giang chỉ là một phần, trong bức tranh rộng lớn về sự chuyển mình mạnh mẽ của ngành nông nghiệp Việt Nam.

Dự án là cầu nối giữa khoa học và thực tiễn sản xuất nông nghiệp. Nhiều công trình thuộc dự án đã giúp nhiều hộ nông dân nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống đáng kể. Bên cạnh những lợi ích về mặt kinh tế, các dự án thí điểm còn tác động sâu rộng, góp phần thay đổi diện mạo các vùng nông thôn trên toàn quốc.

Theo nông dân Nguyễn Thanh Hà, sự sáng tạo và quyết tâm giúp biến nguồn tài nguyên tưởng chừng lãng phí, thành nguồn thu nhập ổn định. Mô hình trồng nấm rơm của anh không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn truyền cảm hứng cho nhiều nông dân khác trong khu vực chuyển đổi mô hình sản xuất.

"Tôi cũng trăn trở khi thấy nhiều người đốt rơm rạ, gây ô nhiễm không khí. Làm nấm không chỉ tận dụng được rơm mà còn giúp giảm tác hại môi trường, tạo ra sản phẩm sạch cho người tiêu dùng" - ông Hà nói.

Ông Hà dự định tiếp tục mở rộng sản xuất và xây dựng chuỗi giá trị khép kín, từ trồng nấm, sản xuất phân bón hữu cơ đến canh tác rau sạch, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.

Dự án được triển khai thực tế tại 17 tỉnh, thành, trên khắp 6 vùng kinh tế. Hơn 150 chuyên gia đầu ngành, cùng 25 tổ chức nghiên cứu và đào tạo đã tham gia, góp phần lan tỏa các mô hình canh tác mới cho nông dân.

Sau ba năm triển khai, nhiều nông dân biết tận dụng rơm rạ sau thu hoạch trồng nấm rơm, nuôi trùn quế trên rơm rạ đã qua trồng nấm, ủ rơm làm phân hữu cơ bằng chề phẩm sinh học, ủ rơm làm phân tại ruộng…

Dự án không chỉ nghiên cứu thành công các giải pháp hữu cơ, mà còn nâng cao nhận thức cho nông dân về tác hại của việc đốt lộ thiên và sử dụng hóa chất nông nghiệp, từ đó thay đổi thói quen canh tác, mở ra triển vọng phát triển mô hình canh tác xanh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Ông Petr Sharov - đại diện GAHP cho biết: "Việc tạo dựng mối quan hệ chặt chẽ với người nông dân, liên tục theo dõi, điều chỉnh phương pháp canh tác. Và, chia sẻ lợi ích kinh tế, là những yếu tố quan trọng giúp dự án thành công.

Chúng tôi kỳ vọng mở rộng áp dụng các giải pháp bền vững, để đóng góp vào sự phát triển chung của ngành nông nghiệp Việt Nam".

×