Sông Trà Khúc là một con sông đặc biệt của Quảng Ngãi, trước khi đổ về Biển Đông, dòng Trà Khúc uốn lượn quanh vùng đất này, mang đến cho người dân biết bao sản vật thơm ngon, trong đó có con don - loại đặc sản chỉ dành riêng cho Quảng Ngãi.

Con don Quảng Ngãi - đặc sản "độc bản" chỉ có ở sông Trà Khúc

Khi dòng nước lũ xối xả qua đi, để lộ ra những vạt don vùi mình sâu trong cát, đó là lúc người dân đổ về những bãi cát ở hai bên bờ dầm mình cào con don. Kể cũng lạ, con don chỉ sống ở vùng này, sống vùi trong cát, ăn những tinh túy từ thượng nguồn đổ về, bởi vậy mà đến mùa, người dân bản địa hay khách du lịch tới Quảng Ngãi đều tìm ăn bằng được món don sông quê.

Con don có hình dạng giống quả trám nhỏ, vỏ mỏng, màu vàng đậm, thường dài khoảng 2cm. Ruột don có màu phớt hồng pha vàng, bao quanh là những tua rua màu hồng. Mùa sinh sản của don kéo dài từ tháng Giêng đến cuối hè. Vào khoảng thời gian này, người dân đi cào don. Người ta sử dụng nhủi – một dụng cụ có hình dạng như cái máng đổ nước được đan bằng những nan tre vừa đủ để giữ don lại và để cát lọt ra ngoài.

Ngoài cá bống, con don là thứ sạch nhất ở sông Trà. Không giống như hến nước ngọt nhiều nơi có, don chỉ sống ở khu nước lợ sông Trà. Thịt don chắc ngọt và cũng thơm hơn hến. Mặc dù không phải cao lương mĩ vị gì, nhưng don ở đất Quảng đậm đà tình quê, nuôi lớn tuổi thơ bao người và cũng là đặc sản mà người dân nơi đây xiết bao tự hào.

Những ngày đầu tháng 7, mùa don về, du khách đến Quảng Ngãi lại được dịp thưởng thức những bát don tươi mới, thơm lừng. Không hoa mỹ nhưng cần cầu kỳ chế biến làm sạch, don được đất trời Quảng Ngãi nuôi lớn là đặc sản mà ai cũng muốn thử khi đến thăm vùng đất này.

Con don ở Quảng Ngãi ăn thế nào?

Mặc dù món don Quảng Ngãi không chế biến cầu kỳ, nhưng để làm sạch chúng thì lại cần nhiều thời gian. Phải làm sạch cát và đãi lấy phần ruột. Thêm chút gia vị, ăn kèm với bánh tráng nướng là có bát don thanh mát, thơm ngọt giữa nắng hè gay gắt của miền Trung.

Don khi cào về, người ta sẽ rửa sạch. Sau đó mang đi ngâm với nước vo gạo cho don nhả hết chất bùn. Cho don vào nồi, đổ nước ngập rồi đun sôi. Nước sôi, người ta khuấy đều cho don há miệng, nhả hết đất cát ra. Don sau khi luộc chín thì tách riêng nước luộc và thịt don. 

Don nước ăn kèm bánh tráng

Với phần don, người ta dùng đũa khuấy đều để phần thịt tách ra khỏi vỏ. Sau đó cho thịt don vào nước luộc nấu lại. Sau đó, thêm hành phi, hành lá, hẹ ớt xiêm xanh, nêm nếm theo khẩu vị. Đặc trưng của món don nước là phải cay dậy vị.

Một bát don nước nhìn sơ chỉ có màu trắng đục, thịt don nằm dưới đáy. Bên trên là ít hành tây thái mỏng và bánh tráng bẻ nhỏ. Thứ ăn kèm don nước là bánh tráng loại dày, có thêm vừng thì càng thơm. Cách ăn của người Quảng Ngãi là bẻ thành miếng nhỏ vừa ăn, cho vào bát don nóng cho bánh tráng ngậm nước, mềm ra. Sau đó, múc bánh tráng ăn kèm thịt don, nhai kỹ để cảm nhận vị ngọt thanh, cùng nước dùng đậm đà. Người ta cũng thường cho thêm trứng vịt lộn để nước don ngọt hơn.

Don nước ngon nhất khi ăn còn nóng hổi, thêm vào ít tương ớt xào hoặc ớt hiểm để thêm hấp dẫn. Ngoài ra, ớt xiêm xanh và tiêu cũng là thứ không thể thiếu. Don nước là món ăn được du khách đến Quảng Ngãi thưởng thức nhiều nhất, đây cũng là đặc trưng món ăn chế biến từ don.

Canh con don

Ngoài don nước, canh don cũng là món được chế biến từ don nhiều người chuộng vào mùa hè. Thịt don sau khi tách, cho vào xào cùng hành tím phi thơm. Khi mùi thơm, đổ nước luộc vào. Nước sôi thì thêm rau vào. Rau có thể là rau mồng tơi hoặc loại rau ưa thích.

Don xào và cháo don

Cũng giống như món hến xúc bánh đa, don cũng được xào ăn kèm bánh đa nướng. Phần thịt don sau khi sơ chế, mang xào với hành tím, tiêu, nước mắm. Khi chín trộn cùng với rau thơm thái nhỏ như ngò, húng quế, lá chanh, thêm ít lạc rang giã nhỏ. Món don xào này ăn cùng với cơm nóng cũng rất ngon.

Nhờ vị tươi và ngọt tự nhiên, don cũng được mang nấu cháo. Phần nước luộc mang nấu cháo, còn thịt don mang xào chín. Khi cháo nhừ, cho thịt don vào đảo đều, rắc thêm hành phi và hành lá thái nhỏ. Món này ăn cũng rất hấp dẫn.

Đến Quảng Ngãi, du khách có thể ghé một số quán don được nhiều người đánh giá cao tại đây để thưởng thức, chẳng hạn như Don Quảng Ngãi, Don Gáo Dừa, Don Sông Trà, Don Cô Hường, Don Cổ Lũy, Don Cô Thành, Không đắt đỏ cũng chẳng tô vẽ cầu kỳ, cái ngon ngọt tự nhiên của don được sản sinh trên chính quê hương Quảng Ngãi đã thêm một dấu ấn tự hào vào bản đồ ẩm thực khắp đất nước ta. Ấy cũng là một niềm tự hào ẩm thực mà chỉ sông Trà mới có.

×