Đây là một ông quan to quê Quảng Ngãi, qua 4 đời vua nhà Nguyễn, giúp triều đình "thu ngân sách" cao gấp 3 lần

Liêm khiết suốt 1/3 thời gian tồn tại triều Nguyễn

Tuy nhiên, nhờ tài học thiên bẩm cùng nỗ lực không nghỉ nên đến năm Gia Long thứ 18 (khoảng năm 1819) ông đỗ Hương tiến – một chức danh tương đương với học hàm Cử nhân, tại trường thi hương Thừa Thiên.

Trong số đó có định chế “4 không” là: Không Trạng nguyên – Tiến sỹ; Không Thừa tướng – Thái sư; Không Thái tử - Hoàng hậu; Không phong Vương cho người ngoài hoàng tộc.

Việc Trương Đăng Quế đỗ danh vị Cử nhân là hết sức dễ hiểu và có thể coi là đỗ đạt cao thời điểm ấy. Nói cách khác, Trương Đăng Quế là một trong số những người khai khoa, đỗ đạt cao đầu tiên của Quảng Ngãi dưới triều Nguyễn. 

Sau khi Vua Gia Long qua đời, Minh Mạng nối ngôi đã bổ nhiệm Trương Đăng Quế từ chức Hành tẩu Bộ Lễ lên làm việc ở Hàn lâm viện, giữ chức Biên tu - chuyên dạy học các hoàng tử và công chúa.

Chân dung danh thần Trương Đăng Quế. Ông làm quan đại thần trải qua 4 đời vua nhà Nguyễn. Danh thần Trương Đăng Quế quê Quảng Ngãi.

Qua 3 triều vua là Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Trương Đăng Quế lần lượt giữ các chức vụ quan trọng trong triều đình như: Thượng thư Bộ Binh, Cơ mật viện đại thần (1831), Chánh chủ khảo thi Hội (1833, 1838), Thượng thư Bộ Lễ (1839), Quốc sử quán Tổng tài (1841), Cần chánh điện Đại học sĩ (1848)…

Nhiệm vụ này ông làm tốt đến mức được người đương thời hết lời khen ngợi và đời sau, trong đó có nhiều học giả Pháp, đánh giá công trình đạt điền khoa học này lớn nhất thế kỷ XIX ở Việt Nam.

Trong nhiều sớ tấu dâng lên vua, ông luôn đề nghị tiết kiệm công quỹ, không xuất của kho mua hàng xa xỉ của phương Tây, chấn chỉnh, tinh giản hàng ngũ quan lại, chú trọng bổ nhiệm, cất chức cho nhiều người có thực học, thực tài.

Triều đình lấy làm trọng, các tiên thánh vốn vẫn chọn dùng... 

Các danh thần lúc bấy giờ như Tráng liệt bá Nguyễn Tri Phương, mà vua cũng bảo là phong độ không bằng Quế.

Ngoài ra, tính cách thanh bạch, đức độ của Trương Đăng Quế cũng khiến người đời không ít lần thán phục. Đơn cử như chuyện thuở làm quan cao, lộc hậu nhưng ông không ham tài, ham chức, cố níu danh vọng. Chẳng là, khi quân Pháp đánh chiếm thành Gia Định (1859), thấy mình đã già nua, không có kế sách chống xâm lăng cứu nước, ông xin từ chức.

Sách Đại Nam thực lục còn chép lại đoạn sớ tâu của Trương Đăng Quế: “Từ khi Tây dương đến đây đã ba năm nay, mà ngồi trơ mặt ở triều ban, không vạch ra được một mưu chước gì để đánh lại được giặc Tây dương, tội ấy chối sao được.Lại bóng chiều đã xế, bệnh tật luôn luôn, gần tới cõi chết mà cố giữ địa vị, thực đáng hổ thẹn. Vậy xin cho về quê để nhường chỗ cho lớp trẻ”.

Nhận sớ xong, vua vẫn quyết ý không cho từ quan, Trương Đăng Quế lại dâng sớ khác xin tự giáng chức, bỏ hẳn tước Quận công, xin giảm nửa lương…

Trương Đăng Quế là một trong số ít những danh thần trải qua 4 đời vua nhà Nguyễn.

Hồn thơ nặng lòng với quê hương

Nhà thờ và lăng mộ Trương Đăng Quế được xây dựng tại làng Mỹ Khê Tây, huyện Bình Sơn, nay thuộc xã Tịnh Khê, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi.

Bằng tài năng thực học của mình, ông đã góp công xây dựng vương triều Nguyễn.

Tên tuổi của Trương Đăng Quế gắn liền với nhiều bộ sách địa chí, lịch sử quan trọng, thuộc vào hàng công phu nhất thời cận đại như: Đại Nam liệt truyện (Tiền biên), Đại Nam thực lục (Tiền biên), Đại Nam thực lục (Chính biên, chép đến đời Vua Thiệu Trị), Hoàng Nguyễn thực lục (Tiền biên), Hoàng Nguyễn thực lục (Hậu Chánh biên)...

 Trương Đăng Quế cũng là người có tâm hồn đa cảm, ông sáng tác văn học rất nhiều. Những danh sĩ cùng thời với ông như Tùng Thiện Vương, Phan Thanh Giản, Nguyễn Công Trứ đều rất mực quý mến ông về tài học và tài thơ. Trương Đăng Quế đã để lại cho đời không ít tác phẩm có giá trị như: Thiệu Trị văn gia, Quảng Khê thi văn tập, Học văn dư tập…

Xuân phong tống chinh nghích

Thuấn tức việt trùng ba/ Lộ chỉ cố hương quá

Tinh huyền du tử đa/ Không hoài Tang tử Kính

Trùng xướng Thử miêu ca/ Khởi lập thuyền đầu vọng

Dao thôn ẩn nguyệt la. 

Đại ý nói về việc Trương Đăng Quế và đoàn tùy tùng đi bằng đường biển, thuyền của ông đi sát dọc theo Quảng Ngãi quê hương ông. 

Nhưng vì mệnh vua và là một người có trách nhiệm với công vụ, không thể dừng lại thăm quê nhà, đứng ở đầu thuyền, nhìn về quê nhà, Trương Đăng Quế xúc động viết thành thơ với tấm lòng dạt dào thương nhớ quê hương.

×