1. Tình cờ biết và cũng chỉ tình cờ nghe. Người viết có thoáng chút hoài nghi, lẫn tò mò. Và rồi càng trải nghiệm và nghe họ chia sẻ lại càng có chi chút trăn trở, ngậm ngùi. 

Bởi, ít người nghĩ rằng, lẩn khuất nơi xứ núi rừng này, thứ củ mài của một thời khó khăn, ngày nay vẫn còn đồng hành, an ủi những thân phận nghèo khó, trong cơn túng bấn tìm kế mưu sinh.

Củ mài dài gần 2m, Tân (huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình) may mắn đào được những ngày trước đó.

Thấy khách lạ vào hỏi chuyện, ông Phan Hồng Thanh, năm nay 73 tuổi (ở thôn Tam Đăng, xã Sơn Hóa) vừa bất ngờ, vừa băn khoăn, ngần ngại. Vì, không phải ký ức nghèo khó nào cũng đáng để kể, để tự hào. Từ nhỏ, ông đã theo người lớn vào rừng. Mùa nào thức nấy. Khi thì củ mài, củ nâu, khi lấy lá nón, hái măng rừng, “ăn mật ong”,… để đắp đổi qua ngày.

Riêng với củ mài, ông Thanh gọi nó là loại “củ khó”. Khó vì những vất vả, khó khăn lúc lên núi tìm đào củ mài. Khó vì đó là loại củ chỉ để sử dụng thời thiếu gạo, đói cơm. 

Với ông, chuyện đi đào củ mài giờ đây chỉ còn là ký ức, nhưng với gia đình 2 người con trai của ông, nó không chỉ là ký ức nữa. Họ vẫn đi đào củ mài về bán. Hôm chúng tôi đến, cả 2 (đã có gia đình riêng ở gần nhà ông) đang đi đào củ mài.

2. Sinh năm 1995, Phan Thanh Tân cũng chỉ biết đến củ mài qua những câu chuyện kể của ba mẹ. Nhưng những tháng gần đây, Tân cũng theo bạn đi đào củ mài. 

Củ mài đào được, Tân mang về không phải để ăn, để chơi hay đơn giản chỉ để trải nghiệm cuộc sống thời khốn khó, mà để bán kiếm tiền. 

Trong tay Tân có biết nghề cơ khí, nhưng chỉ đi làm công, lấy tiền. Lúc việc nhiều, người ta mới kêu Tân đi làm. Kế mưu sinh khó khăn là vậy, Tân còn nuôi người mẹ già bị bệnh hiểm nghèo, người anh bị liệt bẩm sinh, người vợ không nghề nghiệp và 2 đứa con nhỏ nheo nhóc.

Vượt qua ngọn lèn cao ngất ngưỡng, chúng tôi tụt xuống một khoảng rừng khá bằng phẳng, cây cối xanh tốt. Rừng Hung Khé là nơi Tân đã từng đào được những củ hoài sơn dài gần 2m.

Tỉ mẩn quan sát tìm ti củ mài trong rừng ở huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình.

Đào được lớp đất mặt sâu từ 0,5-1m, Tân tiếp tục săm soi nhìn vào hốc đất. Một phần rễ cây mài mà Tân gọi là troóng cây mài (phần gốc cây nằm trong lòng đất) lộ ra. Thì ra, muốn biết củ mài có lớn, đẹp hay không, người đào phải xem ti và troóng của nó.

Bỗng, Tân phát hiện 1 ti cây mài khá lớn ở bên cạnh một khe cạn. Lại bới, lại đào, có khi Tân chỉ dùng 2 bàn tay cào vào đất lẫn đá, nhưng cũng chỉ kiếm được một đoạn củ ngắn vì đá cuội quá nhiều. Tân bảo, củ mài rất mềm, nếu dùng thuổng xiết vào đá, củ sẽ bị dập nát hết cả, nên nhiều lúc phải dùng tay để đào bới.

×