Đó là câu chuyện thực tế được PV Dân Việt ghi lại sau những lần tác nghiệp trên rất nhiều mô hình của các HTX, bà con nông dân khi họ tham gia Dự án “Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc”, được triển khai từ năm 2022 - 2026 tại 7 tỉnh, thành phố gồm: Hà Nội, Hưng Yên, Hà Nam, Nam Định, Bắc Ninh, Hải Dương, Sơn La.

Dự án do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia hỗ trợ, với mục tiêu tăng thêm 20% lợi nhuận trên một đơn vị diện tích cây trồng an toàn của các HTX nông nghiệp so với thời điểm khảo sát cơ bản; trên 30% các HTX nông nghiệp mở rộng kênh bán hàng thành công... 

Trồng rau "xanh - sạch - an toàn", nông dân lãi hơn 60 triệu đồng/ha

Có hơn 6,4ha diện tích trồng rau, củ, quả, HTX Sản xuất kinh doanh Dịch vụ nông nghiệp Giao Hà, xã Giao Hà, huyện Giao Thủy (Nam Định) từng canh tác theo phương pháp truyền thống. "Trước kia, thấy sâu thì phun thuốc, rau chậm lớn còi cọc thì cứ bón thêm phân", ông Phạm Văn Huấn, thành viên HTX nói.

Cũng bởi thế, dần dần đất bị bạc màu, sâu bệnh chẳng những bị đẩy lùi mà còn "oach tạc" mạnh hơn. Khổ nhất, sau mỗi lần phun thuốc, phải đến tận hôm sau mới hết mùi. "Biết là độc hại nhưng chẳng còn cách nào khác", ông Huấn kể. 

Ông Huấn nhớ lại, có vụ bắp cải xấu quá, thương lái chẳng thèm "đoái hoài", nông dân chỉ còn mỗi cách bán rẻ như cho hoặc cắt bỏ để làm thức ăn cho lợn, gà, cá...

Nhưng nỗi khổ tâm ấy của các thành viên của HTX Sản xuất kinh doanh Dịch vụ nông nghiệp Giao Hà giờ đây không còn nữa, vì họ đã chuyển sang trồng rau, củ, quả xanh - sạch - an toàn dưới sự hướng dẫn, "cầm tay chỉ việc" của các chuyên gia đến từ Nhật Bản cùng cán bộ khuyến nông. 

Bây giờ, đi dọc những thửa ruộng trồng rau bắp cải, chúng tôi không hề thấy bóng dáng bao bì thuốc bảo vệ thực vật hóa học. Nhìn những luống rau xanh mơn mởn, xanh tốt, không khí trong lành, nhất là khi chứng kiến cảnh thương lái đang tất bật thu mua, cân bắp cải trên ruộng của gia đình ông Huấn, ai cũng thấy phấn khích.  

"Kể từ khi tham gia vào dự án, chúng tôi được tập huấn về quy trình kỹ thuật, khử trùng đất bằng năng lượng mặt trời, ủ phân hiếu khí, tất cả ruộng rau đều sử dụng phân hữu cơ, thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Chúng tôi thấy rằng chất lượng rau cao hơn trước, sản xuất theo nhu cầu của người tiêu dùng nên rau không tồn dư dư lượng thuốc BVTV", ông Phùng Văn Cường - Hợp tác xã Sản xuất kinh doanh Dịch vụ nông nghiệp Giao Hà phấn khởi nói.

Vụ rau đông xuân 2024 - 2025, mỗi ha bắp cải, nông dân Hợp tác xã Sản xuất kinh doanh Dịch vụ nông nghiệp Giao Hà thu lợi nhuận 60 - 70 triệu đồng, cao gấp đôi so với cách trồng thuyền thống. 

Đại diện HTX Kinh tế nông nghiệp tuần hoàn Đình Mộc, xã Giao Tiến, huyện Giao Thủy (Nam Định) cho biết, với sự hỗ trợ kỹ thuật của chuyên gia Nhật Bản, cán bộ khuyến nông, Hợp tác xã tận dụng tất cả các phế phụ phẩm từ trồng trọt, chăn nuôi như rơm rạ, rau hỏng, cỏ, phân bò, dê… rồi ủ thành phân bón hữu cơ để bảo vệ môi trường và tiết kiệm chi phí. 

Bên cạnh đó, HTX còn nuôi trùn quế để tạo nguồn dinh dưỡng, phối trộn với các loại phân bón hữu cơ khác; sử dụng phân bón hữu cơ công nghiệp, thuốc có nguồn gốc từ các chế phẩm sinh học để đảm bảo an toàn cho sản phẩm. 

HTX cũng thường xuyên tuyên truyền, nhắc nhở việc ghi chép nhật ký sản xuất, tổ chức giám sát chéo để nâng cao ý thức cho các thành viên; giúp họ kiên trì thay đổi phương thức sản xuất từ truyền thống sang áp dụng các tiêu chuẩn an toàn VietGAP, GlobalGAP, nông nghiệp hữu cơ. Đồng thời, tổ chức cho các hộ tham quan những mô hình sản xuất an toàn, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ cao trong và ngoài tỉnh để học hỏi kinh nghiệm và cũng cố niềm tin… 

Với những bước đi bài bản, hiện tại, HTX đã xây dựng được vùng sản xuất rau an toàn với diện tích 5ha, sản lượng hàng năm hơn 190 tấn, với đa dạng các loại rau củ như cải ngọt, cải chip, bắp cải, rau dền, cà tím, dưa chuột…

“Để sản xuất rau theo các tiêu chuẩn an toàn, điều quan trọng nhất là người dân phải tự mình nhận thức được giá trị và chủ động thay đổi tư duy. Một hộ làm hiệu ứng không cao, nhưng hàng trăm hộ làm thì câu chuyện sẽ khác. Khi tất cả cùng đồng lòng phát triển thì tự khắc sẽ tạo được thị trường dành riêng cho dòng sản phẩm này”, ông Đinh Xuân Mộc đánh giá. 

Hỗ trợ nông dân marketing, đưa nông sản ra thế giới

Mới đây, tại kỳ họp thứ III Ban điều phối chung dự án “Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc”, ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia khẳng định: "Dự án đã mang tới những cách tiếp cận khác biệt đối với nông dân". 

Đầu tiên là định hướng thị trường. Người dân được hướng dẫn trồng để bán, không phải trồng rồi mới bán. Trong đó, HTX, nhà sản xuất đóng vai trò chính; cán bộ khuyến nông, chuyên gia của JICA sẽ tập huấn về khảo sát thị trường, hỗ trợ người dân xây dựng kế hoạch hoạt động. 

Phương pháp tiếp cận định hướng thị trường (SHEP) được định hướng xuyên suốt, tạo động lực cho nhà sản xuất. Thông qua các buổi tập huấn, hỗ trợ tham quan học tập, khảo sát thị trường, dự án sẽ nâng cao nhận thức cho người dân. Từ đó, HTX, người sản xuất trực tiếp ra quyết định về lịch thời vụ, cũng như học hỏi các kỹ năng marketing, kỹ thuật canh tác, kết nối và bảo quản sau thu hoạch.

Đặc biệt, thay vì bán hàng nhỏ lẻ, các HTX trong vùng dự án được hướng dẫn bán hàng tập trung, giúp tăng sức mạnh đàm phán, giảm chi phí. Các nhà cung cấp sẽ cùng thu gom, sơ chế và phân phối rau thay cho xã viên. 

Về phía địa phương, các sở nông nghiệp và môi trường sẽ nắm cách chứng thực và tăng cường an toàn của các nhóm sản xuất trong các khâu từ sản xuất đến sơ chế, đảm bảo an toàn thực phẩm trong các khâu theo GAP. Đồng thời hướng dẫn nông dân áp dụng các kỹ thuật canh tác như làm phân ủ cải tạo đất, sản xuất giống, chuyển giao các hạt giống mới có tính chống chịu, kháng bệnh, góp phần cải thiện độ an toàn và chất lượng sản phẩm. 

"Chúng tôi đã kêu gọi sự tham gia, đồng hành của nhiều bên liên quan. Vừa qua, Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã đưa một nhóm sinh viên của Học viện Báo chí và Tuyên truyền tới vùng dự án để xây dựng clip, tuyên truyền về sản phẩm. Qua đó góp phần thay đổi phương pháp tiếp cận trong canh tác của người sản xuất", ông Thanh cho biết.

Ghi nhận nỗ lực của hệ thống khuyến nông cùng địa phương trong thực hiện dự án, bất chấp ảnh hưởng của bão Yagi, ông Fukuda Chihiro - Phó Trưởng đại diện JICA Vietnam đánh giá, cán bộ khuyến nông địa phương đã rất chủ động cung cấp những giải pháp phục hồi sản xuất sau bão thông qua các hội thảo, tờ rơi hướng dẫn kỹ thuật và các lớp tập huấn tại thực địa. 

Thông qua hướng dẫn và hỗ trợ của dự án, nông dân đã tập trung đẩy nhanh quá trình phục hồi sản xuất sau mưa bão, giúp các HTX lấy lại sự ổn định. "Sự tận tụy trong việc khôi phục sản xuất, đặc biệt là sự phục hồi nhanh chóng của những người sản xuất rau thực sự đáng khen ngợi", ông Fukuda nói.

Ông Fukuda Chihiro cũng đánh giá cao nỗ lực trong việc bố trí ngân sách của địa phương để mở rộng dự án. Đây là điều vô cùng cần thiết để củng cố chuỗi giá trị cây trồng an toàn và cần được đảm bảo bằng cả ngân sách thường xuyên của tỉnh lẫn sự hỗ trợ liên tục từ trung ương.

Hiện dự án còn 13 tháng nữa sẽ kết thúc. Ông Fukuda đề nghị phía Việt Nam chủ động hơn trong việc cung cấp các dịch vụ khuyến nông cho các HTX nông nghiệp bằng cách sử dụng tài liệu của dự án, cụ thể là Viet-SHEP.

"Viet-SHEP là phương pháp tiếp cận khuyến nông theo định hướng thị trường được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Chúng tôi cam kết chắc chắn tạo ra lợi ích lâu dài cho nông dân", ông Fukuda Chihiro nhấn mạnh.

×