Vua Tự Đức (1829-1883) là con trai của Vua Thiệu Trị và Nghi Thiên Chương Hoàng hậu (tức Hoàng thái hậu Từ Dũ). Ông là người chăm chỉ, cần mẫn, giỏi thơ văn nhưng từ nhỏ đã đau ốm liên miên. Ông là vị hoàng đế duy nhất của triều Nguyễn không có con nối dõi. 

Chính Vua đã thừa nhận sức khỏe yếu ớt trong bài Khiêm Cung Ký khắc trên tấm bia do chính vua lập trước lăng của mình. Nội dung bài này có đoạn: ''Ta bẩm sinh bạc nhược, lúc mới ra đời thì mẹ ta lâm bệnh, đau đến hàng tháng mới lành, vú nuôi của ta không được cẩn thận, sạch sẽ. Mặc dù mẹ ta la quở, tính vẫn không chừa. Người sợ ta hôn ám nên năm lên ba, liền dứt ngay, không cho bú nữa và tự ẵm bồng nuôi lấy. Từ đấy, ta ốm đau dai dẳng, nhiều phen lâm nguy, mẹ ta mai tối ôm ấp, hết sức cực nhọc".

Lấy vợ từ năm 15 tuổi nhưng mãi vẫn không có con

Trong cuốn ký sự Một chiến dịch ở Bắc Kỳ, bác sĩ quân y kiêm nghệ sĩ nhiếp ảnh người Pháp Charles-Édouard Hocquard đã viết: "Tự Đức có một trăm lẻ tư bà phi tần''.

Vào năm 15 tuổi, ông được ''phong công tước, xuất phủ và cưới vợ''. Sau đó lại lấy thêm cả trăm thê thiếp nhưng không có con. Sử sách mô tả ông mắc bệnh đậu mùa, bệnh vô sinh do giảm thiểu tinh binh, bệnh thiểu năng tuyến sinh sản tiên phát dẫn đến giảm nội tiết tố nam.

Sự thiếu vắng nội tiết tố nam khiến tính cách của Vua Tự Đức khá ủy mị, dành nhiều thời gian cho thơ phú ngay cả khi đất nước trải qua nhiều chiến tranh biến động. Ông mắc bệnh hay ''than'', thường xuyên kể lễ, xin lỗi và bộc lộ sự yếu đuối của mình trong các chỉ dụ.

Ngay cả tấm bia lập ở lăng mộ, vốn được dùng để khắc nội dung đề cao công lao, đức hạnh của vị hoàng đế thì Vua Tự Đức lại dành rất nhiều diện tích để than van, chẳng hạn đoạn: ''Đất nước nhiều chuyện đại sự mà bản thân lại thêm ngày một quá ốm yếu. Rồi bỗng nhiên lâm bệnh nguy kịch cơ hồ chết đi sống lại. Từ đó, mắt hoa đầu váng, chân yếu, bụng trệ, các hư chứng nổi lên, không thể thân hành tế tự và siêng năng việc triều chính được. Và cũng do đó mà ta mang lỗi và bị người chỉ trích", hay đoạn ''Ta thân thể thường ốm, khí huyết suy nhược, đang lúc tuổi trẻ vô sự mà việc nối dõi tự thấy thật khó khăn, không an ủi được nổi lòng mong mỏi của cha mẹ, thật lấy làm thẹn".

Kiên trì tìm thuốc chữa vô sinh

Dù hiểu rõ bệnh tình của mình nhưng vua Tự Đức cũng là người kiên trì trong việc chạy chữa vô sinh. Theo yêu cầu của nhà vua, Thái y viện đã dựa vào ''Minh Mạng thang'' để nghiên cứu ra 2 toa thuốc "nhất dạ lục giao sinh ngũ tử" và "nhất dạ lục giao sinh tứ tử" nhưng thất bại. Thuốc tẩm bổ không xong, các ngự y lại bào chế các thuốc đặc trị như "Khởi dương thang", "Hà linh vạn thọ đơn", "Diên niên ích thọ bất lão đơn"... Thậm chí vua Tự Đức còn dùng cả "Ích thọ vĩnh chân cao" của Thái y viện nước Triều Tiên nhưng kinh hỉ vẫn không tới.

Cung đình bất tài, Vua Tự Đức không ngại xin thuốc bí truyền trong nhân dân. Theo Đại Nam Thực lục Chính biên, vào năm Bính Tý 1876, vua ra chỉ dụ: ''Không cứ quan lại, sĩ thứ, xa gần trai gái, người nào chữa khỏi bệnh đau mắt và sinh nhiều con nối, quả thực kiến hiệu thì thưởng cho chức quan tam phẩm, ban thưởng 5000 lạng bạc".

Song song với việc săn lùng thuốc trị bất lực, Vua Tự Đức còn tuyển vào hậu cung cả trăm phi tần mỹ nữ. Theo một giai thoại, nhà vua còn hạ cố lấy một phụ nữ đã qua một đời chồng, nhưng rốt cuộc vẫn không thể sinh con rồng.

Vua Tự Đức còn không ngừng cầu tự tại các đền chùa linh thiêng. Ông sợ chữ Thiên phạm húy với Trời nên đổi tên một số chùa ở Huế như Thiên Mụ đổi thành Linh Mụ, Thiên Ấn đổi thành Từ Ân… để Trời thương mà cho con nối dõi.

Đáng tiếc mọi nỗ lực của nhà vua đều thất bại, cuối cùng ông đành chọn 3 người cháu là Ưng Chân, Ưng Đăng, Ưng Kỷ đưa vào cung phong làm hoàng tử, sau chính là các vua Dục Đức, Kiến Phúc và Đồng Khánh.

Vua Tự Đức dù giỏi văn chương, chính triều siêng năng nhưng lại là người thiếu quyết đoán và không nhìn xa trông rộng, lại bảo thủ không nghe lời khuyên cải cách của các triều thần Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch, Bùi Viện... khiến Đại Nam ngày càng lạc hậu, bị các nước phương Tây nhòm ngó. Chính trong thời kỳ trị vì của mình,  Vua Tự Đức đã để đất nước ta rơi vào tay thực dân Pháp. Mất nước và không có người nối dõi được xem là những tội lớn của vua Tự Đức.

×