Đáng chú ý, Bộ Nội vụ đã có văn bản đề nghị không chuyển các trường đại học phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước của các bộ, ngành, địa phương cũng như các trường đại học trọng điểm, chuyên sâu về Bộ GDĐT.

Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo Điện tử Chính phủ đã có cuộc trao đổi với TS. Trần Anh Tuấn – Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học Hành chính Việt Nam.

Cần có tư duy "Ai làm tốt nhất thì giao"

Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về đề nghị không chuyển các trường đại học phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước của bộ, ngành, địa phương và các trường đại học trọng điểm, chuyên sâu về Bộ GDĐT quản lý?

TS. Trần Anh Tuấn: Tôi hoàn toàn tán thành với đề xuất này. Bởi hiện nay, Việt Nam đang chuyển đổi từ mô hình quản lý nhà nước sang quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả.

Trong bối cảnh đó, vai trò và chức năng của các bộ, ngành cũng phải có sự điều chỉnh căn bản. Các bộ, ngành sẽ phải chuyển hướng tập trung thực hiện các nhiệm vụ như: Xây dựng chiến lược, xây dựng pháp luật, quy hoạch, hoạch định chính sách, quản lý vĩ mô, … Để thực hiện tốt các nhiệm vụ này, rất cần có các tổ chức sự nghiệp hoạt động về khoa học, đổi mới sáng tạo, đào tạo phát triển nguồn nhân lực phục vụ cho các nhiệm vụ đó.

Cùng với đó, việc tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, theo tinh thần việc gì của địa phương phải để "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương trách nhiệm" đang đặt ra những yêu cầu và thách thức rất lớn về năng lực của đội ngũ lãnh đạo, quản lý và chất lượng nguồn nhân lực tại các địa phương.

Như vậy, các địa phương sẽ phải chủ động, sáng tạo hơn, tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học ứng dụng và đặc biệt là phải tự chủ trong việc phát triển nguồn nhân lực ngay tại chỗ, phù hợp với điều kiện, tiềm năng và định hướng phát triển riêng của mình.

Các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước đã nhiều lần nhấn mạnh yêu cầu phải dứt khoát bỏ tư duy "không biết mà vẫn quản" để thay bằng tư duy "Ai làm tốt nhất thì giao".

Nhiều nghiên cứu cũng như thực tiễn cũng cho thấy, chỉ các bộ, ngành và địa phương mới có thể biết và xác định được đào tạo nguồn nhân lực theo yêu cầu nhiệm vụ quản lý nhà nước, quản trị quốc gia trong từng ngành, từng lĩnh vực hoặc từng địa bàn. Biết rõ thì mới chỉ đạo, giao nhiệm vụ, kiểm tra, đánh giá hoặc thậm chí "đặt hàng" cho các trường đại học trực thuộc thực hiện. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các trường trọng điểm, chuyên sâu - những nơi cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao không chỉ cho ngành, lĩnh vực, địa phương mà còn cho cả khu vực ngoài công lập.

Do đó, việc không chuyển các trường này về Bộ GDĐT là hoàn toàn đúng đắn. Bộ GDĐT chỉ nên tập trung thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, nghiên cứu hoạch định chính sách, nhất là chính sách đối với giáo viên khu vực công lập và ngoài công lập, đổi mới mạnh mẽ cơ chế tự chủ đại học, nâng cao chất lượng đào tạo; xây dựng công cụ để đánh giá nâng cao chất lượng đào tạo, kiểm tra hoạt động đào tạo…

Có ý kiến cho rằng, chuyển các trường đại học này về Bộ GDĐT sẽ giúp thống nhất đầu mối quản lý giáo dục đại học. Ông nghĩ sao?

TS. Trần Anh Tuấn: Ý tưởng này có lẽ sẽ phù hợp với thời kỳ trước đây khi còn thực hiện cơ chế kế hoạch hóa tập trung, sinh viên tốt nghiệp ra trường do Bộ Giáo dục và Đào tạo phân công công tác, việc đào tạo chưa gắn với nhu cầu phục vụ quản lý nhà nước, quản trị quốc gia, hay cơ chế cung – cầu của thị trường.

Nhưng hiện nay, chúng ta đang thực hiện cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy nhằm đạt mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả thì tổ chức và cơ chế hoạt động của Chính phủ và của chính quyền địa phương cần phải tiếp tục thay đổi phù hợp với kinh tế thị trường.

Như tôi đã nói ở trên, hiện nay, để thực hiện tốt chức năng ở mỗi bộ, ngành, bên cạnh các tổ chức tham mưu xây dựng Chiến lược, hoạch định chính sách, quy hoạch, quản lý vĩ mô, ... thì mỗi bộ không thể thiếu các tổ chức phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước thông qua việc nghiên cứu khoa học chuyên ngành, đào tạo nguồn nhân lực chuyên ngành, xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên ngành…

Tương tự, với mức độ phát triển kinh tế- xã hội chưa đồng đều giữa các địa phương, giữa các vùng, rất cần có các đại học vùng, hoặc đại học của địa phương đào tạo nguồn nhân lực để cung cấp nhân lực cho địa phương, phù hợp với đặc điểm riêng của vùng, miền, phục vụ cho phát triển địa phương, bảo đảm sự phát triển hài hòa giữa vùng núi, vùng sâu, vùng khó khăn…

Do đó, nếu chuyển các trường đại học đào tạo phục vụ quản lý nhà nước về Bộ GD&ĐT thì sẽ ảnh hưởng đến việc đáp ứng nhu cầu thực sự cũng như chất lượng phát triển nguồn nhân lực cho các lĩnh vực chuyên ngành, chuyên sâu, đặc thù ở các Bộ ngành cũng như ở các địa phương và lớn hơn, sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Giao đúng người, đúng việc để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Theo ông, việc để các bộ, ngành và địa phương tiếp tục quản lý các trường đại học có ảnh hưởng gì đến mục tiêu tự chủ đại học và nâng cao chất lượng đào tạo - những mục tiêu quan trọng mà ngành giáo dục đang hướng tới?

TS. Trần Anh Tuấn: Tôi cho rằng, việc này không những không ảnh hưởng tiêu cực mà ngược lại, còn có thể tạo ra những tác động tích cực, trực tiếp tạo động lực mạnh mẽ hơn vào quá trình thực hiện tự chủ đại học và nâng cao chất lượng đào tạo.

Trước hết, chúng ta cần thống nhất nhận thức rằng, tự chủ đại học và nâng cao chất lượng đào tạo là hai mục tiêu song hành, là đòi hỏi tất yếu của quá trình đổi mới, hiện đại hóa và quốc tế hóa giáo dục đại học. Vấn đề này đã được quy định rất rõ và ngày càng được hoàn thiện trong Luật Giáo dục đại học (sửa đổi 2018).

Các trường đại học cần phải được thực hiện quyền tự chủ trong xác định mục tiêu, lựa chọn cách thức thực hiện mục tiêu theo quy định của pháp luật trên các phương diện: Tổ chức, nhân sự, tài chính, đào tạo, nghiên cứu, hợp tác quốc tế và chất lượng giáo dục đại học. Chỉ khi được tự chủ một cách thực chất, các trường mới có thể thực hiện tốt sứ mệnh cốt lõi là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Việc thực hiện tự chủ đại học sẽ gắn chặt chẽ với nhiệm vụ phục vụ quản lý nhà nước theo hướng cụ thể, thiết thực và gắn với yêu cầu thực tiễn, với mục tiêu phát triển ngành, lĩnh vực hoặc yêu cầu phát triển tại địa phương. Từ đó, việc tự chủ đại học sẽ thực chất hơn- nhất là tự chủ về chuyên môn- gắn đào tạo với nhu cầu nhân lực của bộ, ngành hoặc của địa phương và rộng hơn là gắn đào tạo với thị trường, với nhu cầu của doanh nghiệp; tham gia tích cực vào đổi mới sáng tạo của ngành, lĩnh vực ở bộ hoặc ở địa phương.

Dĩ nhiên, các bộ, ngành và địa phương vẫn cần phải phối hợp một cách hết sức chặt chẽ, thường xuyên và hiệu quả với Bộ GDĐT nhằm bảo đảm tính chiến lược, tính tổng thể và thống nhất của công tác đào tạo nguồn nhân lực trong phạm vi cả nước, đồng thời đảm bảo việc thực hiện các chính sách chung của nhà nước đối với đội ngũ giảng viên, các chuẩn mực về chương trình, giáo trình, các quy định kiểm định chất lượng…

Vậy ông đánh giá như nào về vai trò của các trường đại học thuộc bộ, ngành và địa phương trong đào tạo nguồn nhân lực chuyên ngành?

Ts. Trần Anh Tuấn: Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao được xác định là một trong ba đột phá chiến lược để đất nước phát triển nhanh và bền vững.

Tuy nhiên, chất lượng đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu thị trường. Các lĩnh vực kinh tế mũi nhọn như công nghệ thông tin, logistics, công nghệ sinh học, quản lý chuỗi cung ứng, … có biểu hiện thiếu hụt nhân lực.

Trong bối cảnh và yêu cầu hiện nay, các trường đại học phục vụ quản lý nhà nước thuộc các bộ, ngành, địa phương có vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo phục vụ quản lý nhà nước cho các lĩnh vực chuyên ngành, như luật pháp, tư pháp, kinh tế, tài chính, công nghệ, quân đội, công an…. nhất là các ngành công nghiệp mới nổi.

Với các cơ sở đào tạo đại học này, các bộ, ngành và địa phương có thể giao nhiệm vụ, "đặt hàng" hoặc trực tiếp chỉ đạo để phát triển nguồn nhân lực theo như mong đợi, phục vụ cho hoạch định chính sách, xây dựng pháp luật, đổi mới sáng tạo, xây dựng lực lượng, thực hiện các chính sách phát triển ngành, phát triển địa phương…

Tất nhiên, phải thay đổi tư duy mạnh mẽ theo hướng: Đào tạo phải gắn với thị trường, gắn với nhu cầu phục vụ quản lý nhà nước, với quản trị quốc gia. Kế hoạch đào tạo phải gắn với các dự báo về cơ chế cung – cầu của thị trường, gắn với quy hoạch, với phát triển kinh tế và giải quyết an sinh xã hội. Trong kế hoạch đó, cần quan tâm khuyến khích cơ chế "đặt hàng" của Nhà nước và của doanh nghiệp.

Phân định rõ chức năng quản lý nhà nước với quản lý trực tiếp, để giã từ "vừa đá bóng, vừa thổi còi"

Theo ông, cần có những chính sách và cơ chế nào để bảo đảm sự phối hợp hiệu quả giữa Bộ GD&ĐT với các bộ, ngành, địa phương trong việc phát triển hệ thống giáo dục đại học?

Ts. Trần Anh Tuấn: Việc phối hợp là một trong các nhân tố tạo nên hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, tổ chức, nên rất quan trọng và cần thiết. Để phối hợp hiệu quả, cần phải phân định rõ ràng, cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Bộ GD&ĐT, cũng như nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của các Bộ ngành và các địa phương để giã từ tư duy "vừa đá bóng, vừa thổi còi", thúc đẩy phát triển hệ thống giáo dục đại học cũng như đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyên sâu.

Tôi xin đề xuất một số giải pháp sau. Thứ nhất, về thể chế, cần sửa đổi, bổ sung và hợp nhất 3 luật: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Giáo dục nghề nghiệp thành một Luật là Luật Giáo dục và Đào tạo. Để đổi mới và nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật, một lĩnh vực chỉ nên có một đạo luật điều chỉnh, tránh có nhiều luật chồng chéo, trùng lặp.

Cần có quy định rõ Bộ GDĐT thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, không quản lý trực tiếp các đại học, nhất là các đại học đào tạo phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước. Chức năng quản lý nhà nước gồm các nhiệm vụ gì, thẩm quyền ra sao.

Quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của các bộ, ngành và địa phương trong quản lý trực tiếp các đại học đào tạo nguồn nhân lực phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước theo ngành, theo lĩnh vực hoặc phục vụ phát triển địa phương.

Ban hành Quy chế phối hợp giữa Bộ GDĐT với các bộ, ngành và địa phương trong phát triển hệ thống giáo dục đại học, thúc đẩy mạnh mẽ tự chủ đại học, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chuyên sâu, phục vụ các nhiệm vụ trọng điểm.

Đẩy mạnh việc tự chủ đại học theo quy định của Luật giáo dục đại học. Các cơ sở giáo dục và đào tạo phải coi tự chủ đại học là mục tiêu, nhiệm vụ trọng tâm trong quản trị nhà trường và lấy đó làm nền tảng, động lực để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực.

Trân trọng cảm ơn ông!

×