Xóa nhà tạm, nhà dột nát còn vướng mắc thủ tục pháp lý về đất đai

Thủ tục pháp lý xóa nhà tạm, nhà dột nát gặp khó

Tại tọa đàm “Tập trung gỡ vướng khó khăn để hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát” do Báo NTNN/Dân Việt tổ chức, PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến, Phó Chủ tịch Hội đồng trường, Trưởng Khoa Pháp luật Kinh tế, Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, việc xóa bỏ nhà tạm, nhà dột nát là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân, đặc biệt là những hộ nghèo, cận nghèo.

Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình này đang gặp phải không ít rào cản, mà trong đó, những vướng mắc về thủ tục pháp lý liên quan đến đất đai là một trong những nguyên nhân chính.

“Thủ tục xóa nhà tạm, nhà dột nát ở Việt Nam có thể gặp một số khó khăn, đặc biệt là về mặt pháp lý và tài chính. Việc xác định đối tượng, nguồn gốc đất đai, và huy động nguồn lực để hỗ trợ người dân xây nhà mới là những trở ngại chính”, ông Tuyến nhận định.

Theo PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến, vướng mắc trong xác định nguồn gốc đất và quyền sử dụng đất thường là các trường hợp đất không có giấy tờ hợp lệ. Trong đó, nhiều trường hợp nhà tạm, nhà dột nát được xây dựng trên đất không có giấy tờ hợp lệ, đất lấn chiếm, đất nông nghiệp tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng. Việc xác định nguồn gốc đất, tính pháp lý của việc sử dụng đất trở nên vô cùng phức tạp, kéo dài thời gian giải quyết.

Ngoài ra, chính sách hỗ trợ chưa thực sự linh hoạt. Ông thẳng thắn chỉ ra rằng, mặc dù có các chính sách hỗ trợ về nhà ở cho người nghèo, nhưng cơ chế hỗ trợ đôi khi chưa chưa phù hợp với thực tiễn từng địa phương và từng trường hợp cụ thể. Ví dụ, mức hỗ trợ có thể chưa đủ để trang trải chi phí xây dựng, hoặc các điều kiện vay vốn còn khắt khe.

“Thông tin pháp luật chưa được phổ biến rộng rãi cũng khiến nhiều người dân, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn, chưa tiếp cận đầy đủ các thông tin về pháp luật đất đai, thủ tục hành chính liên quan đến xây dựng. Điều này khiến họ lúng túng trong quá trình thực hiện”, ông Tuyến nhấn mạnh.

Về thủ tục pháp lý, theo quy định hiện hành, một điều kiện cơ bản để hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát là hộ nghèo thuộc đối tượng thụ hưởng phải có đất ở và giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chính chủ (sổ đỏ). Tuy nhiên, hiện còn rất nhiều hộ đồng bào DTTS chưa có đất ở; ngoài ra không ít hộ có đất nhưng chưa được cấp sổ đỏ. Đây cũng là một trong những lý do chính dẫn đến việc tiếp cận vốn vay tín dụng ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội cũng không thuận lợi.

Theo báo cáo của Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung, để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc còn tồn tại, lãnh đạo Bộ, Ủy ban Dân tộc, Tôn giáo và một số bộ, ngành đã làm việc trực tiếp với các địa phương khó khăn nhất. Bộ Quốc phòng, Bộ Công an cũng đã hỗ trợ kinh phí và cử lãnh đạo trực tiếp đi các địa bàn khó khăn như miền núi phía Bắc, Tây Nguyên để chỉ đạo, hỗ trợ.

Về những khó khăn, hạn chế hiện nay, nổi bật nhất là một số địa phương dù đã cố gắng ứng kinh phí nhưng vẫn còn rất khó khăn. Bên cạnh đó, việc giải quyết sớm vấn đề tài chính cho các địa phương này là cần thiết.

Để giải quyết vấn đề mức hỗ trợ chênh lệch từ hai chương trình mục tiêu quốc gia (chương trình giảm nghèo bền vững và chương trình phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi), Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã huy động thêm từ nguồn xã hội hóa để bổ sung hỗ trợ cho 14 địa phương, từ đó cơ bản hoàn thành mục tiêu hỗ trợ nhà ở (hiện còn khoảng 10 - 12%).

Trong đó, khối lượng công việc còn lại từ nay đến ngày 31/8/2025 vẫn còn lớn. Cả nước cần tiếp tục triển khai xóa 25.232 căn nhà tạm, nhà dột nát, trong đó có 18.799 căn đang thi công dở dang và 6.433 căn chưa khởi công.

Tuyên truyền tới đồng bào dân tộc thiểu số còn gian nan

Theo PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến, việc tuyên truyền nâng cao nhận thức có ý nghĩa rất là quan trọng. Đối với cán bộ địa phương cần phải tuyên truyền như thế nào để cho người dân có thể nhận thức được cái ý nghĩa và tầm quan trọng.

"Việc này tưởng chừng đơn giản nhưng lại không hề dễ dàng, đặc biệt đối với cán bộ địa phương ở vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện tiếp cận thông tin còn hạn chế, cùng với những khó khăn về kỹ năng và phương pháp tuyên truyền. Quan trọng hơn, để đồng bào tin tưởng và làm theo, họ phải thấy được hiệu quả thực sự từ những gì được tuyên truyền. Nếu chỉ nói suông mà thực tế không mang lại lợi ích rõ ràng, đồng bào sẽ khó mà đồng tình", ông Tuyến chia sẻ.

Ông Tuyến cũng cho biết, việc người dân ngại thay đổi là điều dễ hiểu, ngay cả khi có cơ hội được hỗ trợ để có nơi ở tốt hơn. Đối với người dân nông thôn, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, chỗ ở không chỉ đơn thuần là nơi sinh sống, mà còn là nơi gắn bó sâu sắc với văn hóa và cội nguồn của họ.

"Tâm linh và văn hóa truyền thống có vai trò cực kỳ quan trọng, đặc biệt đối với đồng bào vùng sâu, vùng xa, nơi văn hóa cộng đồng được đề cao. Việc xóa nhà tạm, nhà dột nát và di chuyển người dân đến nơi khác đồng nghĩa với việc thay đổi nếp sinh hoạt văn hóa cộng đồng của họ. Đây chính là lý do khiến người dân còn ngại thay đổi.

Vì vậy, trước khi xóa nhà tạm, nhà dột nát, giải pháp tối ưu là thực hiện tại chỗ nếu địa phương còn quỹ đất. Điều này sẽ giúp người dân duy trì được văn hóa và sinh hoạt cộng đồng của mình", ông Tuyến nêu quan điểm.

Cũng theo vị chuyên gia này, chỉ nên thực hiện di dời khi khu vực hiện tại có nguy cơ cao về lũ lụt, sạt lở đe dọa trực tiếp đến đời sống và sản xuất của người dân.

Quá trình di dời, xóa nhà dột nát không chỉ tác động đến văn hóa cộng đồng mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến điều kiện sản xuất, canh tác, việc đi lại, học hành và tiếp cận y tế. Chẳng hạn, đồng bào dân tộc thiểu số như người Mông thường quen với việc canh tác trên địa hình đồi núi, trồng ngô hay lúa nương. Nếu phải chuyển xuống vùng thấp và canh tác lúa nước, họ sẽ gặp rất nhiều trở ngại do chưa quen với phương thức sản xuất mới này.

×