Gần 20 năm “gọi đom đóm, giun đất về” bằng phương pháp canh tác chè thuận thiên

Đến với xóm Khe Cốc (xã Tức Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên) vào một trưa hè tháng 5, ấn tượng đầu tiên của chúng tôi về nơi đây là bầu không khí trong lành, khiến tiết trời oi ả cũng dịu mát đôi phần.

Không giống tưởng tượng về những đồi chè bạt ngàn, luống chè cắt gọn, phóng mắt ra xa có thể ngắm trọn sắc xanh trùng điệp, vùng chè ở Khe Cốc được trồng xen với những tán cây keo, bạch đàn… Lắng nghe tiếng ve râm ran hòa cùng tiếng chim hót líu lo vang vọng khắp cung đường, chúng tôi có cảm tưởng như lọt vào một vùng sơn cốc yên bình, đầy sức sống.

Bức tranh thiên nhiên ấy là thành quả của lối canh tác thuận thiên độc đáo tại Khe Cốc. Kể về lý do lựa chọn phương thức canh tác này, ông Tô Văn Khiêm, Trưởng xóm Khe Cốc, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Chè an toàn Khe Cốc bồi hồi: “Cây chè đã bén rễ trên Khe Cốc từ rất lâu. Những đồi chè xanh mướt đã trở thành biểu tượng đặc trưng, gắn bó sâu sắc với thương hiệu vùng đất này.

Nhưng do thiếu kiến thức canh tác khoa học, bà con đã lạm dụng hóa chất, gây ô nhiễm cho môi trường. Tôi còn nhớ những năm 1970, 1980, trời tối, dù có oi bức đến mấy cũng không nhà nào dám mở cửa vì mùi thuốc trừ sâu nồng nặc. Hồi đó, tôi hiếm khi thấy đom đóm bay vào ban đêm hay giun đất trồi lên sau cơn mưa.”

Đất, nước, không khí của Khe Cốc chỉ bắt đầu phục hồi từ năm 2007, khi bà con bắt đầu chuyển sang dùng thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Đến năm 2017, khi chuyển sang canh tác theo hướng hữu cơ, vùng đất này bắt đầu có những chuyển biến rõ rệt.

Ông Khiêm bảo: Bây giờ, người trồng chè chúng tôi không còn chỉ chú trọng vào cây chè nữa. Chúng tôi trồng chè nhưng cũng cùng giữ gìn, bảo vệ hệ sinh thái nông nghiệp của Khe Cốc.

Chúng tôi bảo nhau chuyển sang dùng phân bón hữu cơ, thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Người nông dân không chỉ trồng chè mà còn giữ các tầng cây, từ tầng cao nhất là cây keo, cây bạch đàn, cây trám đến tầng thấp như cỏ dại.

Tầng cây cao sẽ giúp ngăn sương muối, tạo bóng râm cho cây chè vào những ngày nắng nóng. Tầng thấp như cỏ giúp giữ đất, giữ nước, có thể phân hủy thành mùn giúp đất tơi xốp hơn.

“Ở đâu có đom đóm thì nơi đó còn trong lành; đất có nhiều giun thì đất mới tơi xốp, cây mới phát triển tốt. Sau nhiều năm chuyển đổi sang hữu cơ, đom đóm đã về với Khe Cốc, giun, dế xuất hiện nhiều hơn dưới lòng đất, báo hiệu đất đã bắt đầu phì nhiêu trở lại”, ông Khiêm phấn khởi.

Bà Nguyễn Thị Hoa, một hộ trồng chè lâu năm tại Khe Cốc chia sẻ thêm: Trồng chè “thuận thiên” kiểu này, tôi thấy vừa tiết kiệm, vừa nâng cao giá trị của cây chè.

Như chăm bón cho đất, nhiều người cứ bảo cỏ tranh dinh dưỡng với cây chè, nhưng nếu biết tận dụng, lớp cỏ này cũng sẽ trở lại với đất, trở thành lớp mùn quý. Ngay cả những thứ mà vẫn thường bỏ đi như chuối chín nẫu, vỏ trứng… cũng có thể tận dụng ủ làm phân bón, cung cấp dinh dưỡng tự nhiên cho đất.

Những cây rừng như keo, bạch đàn, trám, lát, sến... có thể trồng để làm lớp bạt tự nhiên giúp che nắng, sương muối cho cây, giữ ẩm cho đất. Người trồng vừa có chè vừa có thêm gỗ, vừa giữ gìn hệ sinh thái đa dạng.

“Hay nhất là mình trồng chè nhưng không phải can thiệp bằng hóa chất. Cây chè khỏe, cho chè ngon, mình trồng chè cũng khỏe mà khách thì cũng yên tâm. Nhiều người sẵn sàng trả hàng trăm nghìn đồng, thậm chí hàng triệu đồng để mua cân chè ngon của chúng tôi”, bà Hoa tâm sự.

Bảo tồn giống chè trung du cổ, có cây chè tím quý hiếm

Khe Cốc là một trong số những vùng chè vẫn bảo tồn được giống chè trung du cổ. Ông Tô Văn Khiêm cho biết thêm: “Tức Tranh vẫn giữ lại được diện tích trên 100ha chè trung du trồng từ những năm 1975-1978.

Không lai ghép, không giâm cành, chè trung du ở đây được trồng bằng hạt, giữ nguyên đặc tính di truyền thuần chủng. Đây là một tổ hợp gen rất quý hiếm mà không vùng nào còn giữ được quy mô lớn như vậy”.

Giống chè trung du có sức sống mãnh liệt. Bộ rễ sâu tới 5-6m giúp cây dễ dàng hút khoáng chất và dinh dưỡng từ lòng đất, nhờ đó chống chịu tốt với điều kiện thời tiết khắc nghiệt, đặc biệt là hạn hán và rét buốt. Mùa đông nếu được chăm bón và tưới nước thường xuyên, cây chè trung du cổ có thể cho thu hoạch đều.

Ngoài ra, giống chè này còn chống sâu bệnh tốt hơn các giống chè lai ghép khác. Nhiều năm trồng tại Thái Nguyên, giống chè này đã hình thành tổ hợp gen thích nghi tự nhiên, giúp kháng được các loại dịch bệnh phổ biến như rệp, bọ xít, bọ rầy, bọ trĩ.

Đáng chú ý, trong quần thể hơn 100ha chè trung du, đã xuất hiện những cá thể chè có búp màu tím đột biến. Đây không chỉ là một loại chè độc đáo về mặt thị giác mà còn tiềm ẩn giá trị sức khỏe vượt trội.

“Một số nghiên cứu đã chỉ ra, trong những búp chè tím này chứa hàm lượng chất có khả năng ngăn ngừa sự phát triển bất thường của các tế bào, hỗ trợ phòng chống ung thư”, ông Khiêm tiết lộ. Khám phá này mở ra tiềm năng lớn cho giống chè quý hiếm này, không chỉ về giá trị đồ uống mà còn về ứng dụng trong lĩnh vực sức khỏe.

Chè trung du Khe Cốc nổi bật với màu nước xanh vàng óng ả và hương cốm thoảng nhẹ đặc trưng, tạo nên đặc trưng riêng với các loại chè khác. Khi thưởng thức, nước trà có vị êm dịu, không hề đắng chát, hậu vị ngọt, tạo cảm giác dễ chịu.

Việc bảo tồn, phát triển giống chè trung du cổ không chỉ giúp giữ gìn một di sản quý báu mà còn đem lại giá trị kinh tế cao cho vùng chè Khe Cốc. Từ giống chè trung du cổ, HTX Chè An toàn Khe Cốc đã sản xuất hơn 10 dòng sản phẩm trà khác nhau như: Trà đinh, trà tôm nõn, trà móc câu, matcha trà xanh, túi lọc...; có 2 sản phẩm được chứng nhận OCOP 4 sao và 3 sản phẩm OCOP 3 sao.

×